خبرگزاری مهر، گروه جامعه- آزاده سهرابی: این روزها مدارس خالی از دانش آموزان است؛ کرونا می‌تازد و برای کنترل این بیماری بی حساب و کتاب، در تمام دنیا آموزش‌ها به سمت غیرحضوری پیش می‌رود و یا میان حضور و غیرحضوری در رفت و آمد است. در سال‌های تحصیلی قبل باید به دنبال آسیبهای اجتماعی در میان نوجوانان و جوانان و حتی کودکان، در درون مدرسه می‌گشتیم و بخش مهمی از مطالبه کنترل این آسیب‌ها که از هر دوره رشدی تا دوره رشدی دیگر، از هر نوع تربیت تا نوع تربیت دیگر و از طبقه اجتماعی تا طبقه اجتماعی دیگر متفاوت است، را از معلمان و مشاوران و کادر مدرسه مطالبه می‌کردیم. حالا این روزها علاوه بر اینکه دنیای مجازی خود آسیب جدید جدی تری شده است که در همین روزها بازنمودهایی از آن در همین فضای مجازی دست به دست می‌شود، عملاً کنترل اوضاع نیز از دست آموزش و پرورش خارج است چرا که برای کنترل چنین آسیب‌هایی نیاز به دسترسی رو در رو و مشاهده و… است. حالا شاید بیراه نباشد اگر بگوییم آسیبهای اجتماعی و روانی قشر عظیمی از جامعه که نوجوانان و جوانان هستند، زیر خاکستری پنهان است که شاید نه به چشم والدین، نه معلمان، نه مشاوران بیاید و یا وقتی نمایان شود که دیگر کار از کار گذشته است و مداخلات جدی نیاز شده است.
در همین روزهایی که از گوشه و کنار کشور اخباری از دنیای نوجوانی و جوانی و آسیب‌هایش مخابره می‌شود؛ از خودکشی تا ویدئوهای غیراخلاقی، از حضورهای غیرعرف نوجوانان در فضاهای مجازی تا اعتیاد به بازی‌ها و…و… ششمین دوره هفته مبارزه با اعتیاد و آسیبهای اجتماعی در سطح مدارس کشور برگزار شد. اواخر آبان بود که عناوین این هفته با عناوینی چون «کودکان و نوجوانان، عوامل مخاطره آمیز و رفتارهای پرخطر»، «سبک زندگی اسلامی؛ چارچوبی برای خود مراقبتی و مصونیت در برابر آسیبهای اجتماعی»، «مشارکت برای فراگیرسازی برنامه‌های پیشگیری از اعتیاد در مدرسه، خانواده و محله»، «کودکان و نوجوانان، مدرسه، خانواده و محله؛ هشیار، توانمند و مراقب در برابر آسیبهای اجتماعی»، «کانون یاریگران زندگی؛ الگوی همیاری برای پیشگیری»، «کودکان و نوجوانان؛ سوادرسانه‌ای برای خودمراقبتی در فضای مجازی»، «آگاه‌سازی عمومی، توانمندسازی و مهارت‌های همگانی برای مبارزه با اعتیاد و آسیبهای اجتماعی» برگزار شد؛ هر چند در انتها نیز درباره خروجی چنین برنامه‌ای که امسال مجازی هم برپا شد ارائه نشد و سنجش اثرگذاری چنین برنامه‌هایی بسیار دشوار است. حالا هم قرار است در هفته جاری نشست‌های برنامه‌های پیشگیری از آسیبهای اجتماعی به همت اداره کل امور تربیتی، مشاوره و مراقبت در برابر آسیبهای اجتماعی برگزار شود که میزبانی آنلاین استان‌های قزوین، خراسان رضوی، مازندران فعلاً در لیست این نشستها است.
در آبان ماه خبرگزاری مهر در گزارش‌هایی با عناوین چالش ارتباط با مشاوران مدارس در روزهای کرونایی و آسیبهای پنهان و واکاوی آسیبهای دوران کرونا، مورد غفلت آموزش و پرورش به اهمیت اداره کل امور تربیتی، مشاوره و مراقبت در برابر آسیبهای اجتماعی و سوال‌های پیش روی این حوزه نزد افکار عمومی پرداخت. در گفتگویی با مسعود شکوهی مدیرکل امور تربیتی، مشاوره و مراقبت در برابر آسیبهای اجتماعی بار دیگر این آسیب‌ها و تلاش‌های این اداره کل در این حوزه را مرور کردیم.
شکوهی در پاسخ به این پرسش خبرنگار مهر که به نظر می‌رسد با توجه به بسته بودن مدارس رساندن پیام‌های پیشگیری از آسیب‌ها به گوش دانش آموزان و اولیا با مشکل مواجه باشد، در این راستا چه اقداماتی صورت گرفته است؟ و این موضوع مهم که در حال حاضر مشاوران مدارس می‌گویند به دلیل اینکه جلوی چشم دانش آموزان و اولیا نیستند کمتر به آنها از طریق تلفن مراجعه می‌شود و در جریان مشکلات هستند اما در عین حال نگران آسیبهای پنهان این دوران هستند، چه تمهیداتی برای ارتباط بیشتر مشاوران با دانش آموزان و اولیا در نظر گرفته شده؟ گفت: توجه به سیر تحولات ایجاد شده در کشور به‌دلیل بروز و همه‌گیری بیماری کرونا و ضرورت فاصله اجتماعی دانش آموزان در بسیاری از نقاط کشور ناگزیر به ادامه فعالیت‌های آموزشی و پرورشی مدارس به صورت ترکیبی (حضوری و غیر حضوری) و به ویژه در بستر فضای مجازی شدند.
خدمات مشاوره‌ای در بستر شاد فراهم است
وی ادامه داد: این اداره کل در راستای مأموریت‌های خود زمینه سازی لازم برای اجرای فعالیت راهنمایی، مشاوره مراقبت در برابر آسیبهای اجتماعی با بهره گیری از مشاوران مدارس به شکل حضوری و غیر حضوری به خصوص در بستر شبکه شاد را فراهم آورده است. همچنین تمام دانش آموزان کشور در مناطق شهری، روستایی و مناطق عشایری که به دو دسته (آنانی که دسترسی به ظرفیت فضای مجازی دارند و آنانی که دسترسی به این فضا ندارند) تحت پوشش خدمات مشاوره‌ای و پیشگیری از آسیبهای اجتماعی به شکل آنلاین (برخط) و حضوری به خصوص در هسته‌ها و مراکز مشاوره و خدمات روان شناختی قرار دارند که البته این اداره کل درصدد آن است که کیفیت این فعالیت‌ها را به خصوص در مناطقی که دسترسی (آنلاین) بر خط موجود نیست تقویت کرده و برای ایجاد عدالت در ارائه خدمات، از طریق حضوری عمل کند.
مدیرکل امور تربیتی، مشاوره و مراقبت در برابر آسیبهای اجتماعی بیان کرد: به طور کلی ارائه با توجه ویژگی منحصر به فرد خدمات آموزشی و پرورشی روش‌های ارائه خدمات مشاوره‌ای در مدارس و هسته‌های مشاوره و خدمات روان شناختی صورت می‌گیرد.
وی با برشمردن اقدامات مشاوران در مدارس ادامه داد: اقدامات مشاوران در مدارس شامل ارائه خدمات در چارچوب برنامه نماد (نظام مراقبت دانش آموزان) به شکل حضوری و غیر حضوری در بستر شبکه شاد و به صورت ترکیبی (حضوری و غیر حضوری) است. همچنین اجرای آموزش ارتقایی و پیشگیرانه برای تمامی دانش آموزان مدرسه به ویژه از بستر گروه‌های تعاملی و کانال‌های اطلاع رسانی مانند "پیام مشاور" در دست اجراست و در کنار آن اجرای آزمون‌های غربالگری پایه در مناطق مجری نماد برای دانش آموزان در دوره ابتدایی توسط معلمان و در دوره متوسطه اول و دوم توسط خود دانش آموزان از طریق پورتال همگام آموزش و پرورش صورت می‌گیرد.
اجرای برنامه شناسایی و ارجاع دانش آموزان در معرض خطر
شکوهی گفت: ما همچنین برنامه شناسایی (نشانگان محور و اورژانسی) و ارجاع دانش‌آموزان در معرض خطر در مدرسه (توسط مشاور یا مربی منتخب) را در مناطق مجری نماد از طریق پورتال همگام آموزش و پرورش داریم و در کنار آن مداخله مختصر مدرسه برای دانش‌آموزان شناسایی شده را نیز انجام می‌دهیم. ارجاع دانش‌آموزان شناسایی شده به کمیته نماد منطقه جهت ارجاع درون دستگاهی (هسته‌های مشاوره و مراکز مشاوره و خدمات روان‌شناختی منطقه‌ای و استانی) و ارجاع برون دستگاهی (دستگاه‌های همکار مانند وزارت بهداشت، بهزیستی) از طریق پورتال همگام آموزش و پرورش و پیگیری دوره‌ای دانش‌آموزان است.
ما همچنین برنامه شناسایی (نشانگان محور و اورژانسی) و ارجاع دانش‌آموزان در معرض خطر در مدرسه (توسط مشاور یا مربی منتخب) را در مناطق مجری نماد از طریق پورتال همگام آموزش و پرورش داریم و در کنار آن مداخله مختصر مدرسه برای دانش‌آموزان شناسایی شده را نیز انجام می‌دهیم
وی همچنین به ایجاد گروه‌های تعاملی مجازی بین مشاوران و دانش آموزان جهت ارائه خدمات مشورتی، ارتقایی، راهنمایی، مشاوره‌ای و آموزشی با استفاده از ظرفیت مجازی شبکه شاد اشاره کرد و دیگر اقدامات را اجرای طرح "پیام مشاور" در مدارس که در یک پیوستار و سیستمی از ستاد تا مدرسه و خانه استمرار می‌یابد دانست و گفت: این مهم کمک می‌کند تا در شرایط کرونایی بتوانیم نسبت به ارائه آموزش‌های بهنگام و همچنین اطلاع رسانی و هماهنگی‌های لازم برای تمامی دانش‌آموزان و اولیا از طرق مختلف (کانال‌های مجازی در شبکه شاد و…) نقش آفرینی کنیم. در این طرح مشاوران مدارس بر اساس سیاست‌های اعلام شده و با درک نیازهای روان‌شناختی دانش‌آموزان و اولیا ضمن اولویت بندی محتواهای ارسالی، مراتب را به فوریت در اختیار دانش‌آموزان و اولیا به طور مستمر قرار خواهند داد. همچنین مشاوران زمان اعلام و نحوه تکمیل پرسشنامه غربالگری، آزمون‌های توانایی، رغبت، نمونه برگ‌های هدایت تحصیلی را از این طریق به اطلاع دانش‌آموزان و اولیا می‌رسانند.
اجرای طرح همدل از طریق تماس‌های تلفنی با اولیا
شکوهی اظهار کرد: اجرای طرح همدل را نیز مشاوران اجرا می‌کنند که در قالب این فعالیت به طور مستمر از طریق (تلفن) با اولیای دانش‌آموزان (هرماه یکبار) ارتباط برقرار کرده و ضمن معرفی خود به اولیا به عنوان مشاور و بیان انتظاراتی که اولیا می‌توانند با مشاور مدرسه داشته باشند در جریان مسائل روان‌شناختی، تحصیلی و فرایند یاددهی – یادگیری قرار گیرند. همچنین هدایت و نظارت و فعال سازی و بهره گیری از ظرفیت تشکل همیاران مشاور مدرسه و " کانون یاریگران زندگی " در" شبکه شاد" و اجرای آزمون روانی – اجتماعی در سامانه همگام به منظور به"نقشه خطر پذیری و ترسیم نیم رخ روانی و اجتماعی دانش آموزان متوسطه اول و دوم کشور" و آموزش و توانمندسازی دانش آموزان، والدین در زمینه مهارت‌های اساسی مربوط به سلامت روان و آموزش مهارت‌های تاب آوری به دانش آموزان جهت مدیریت پیامدهای روان شناختی بیماری کرونا و اجرای فعالیت‌های ترویجی آموزشی در زمینه ارتقا سلامت روان (از قبیل برگزاری هفته سلامت روان، هفته مبارزه با اعتیاد و آسیبهای اجتماعی جشنواره نوجوان سالم) و ارائه خدمات مشورتی به مدیر مدرسه، کارکنان و معلمان مدرسه از دیگر برنامه هاست.
مدیرکل امور تربیتی، مشاوره و مراقبت در برابر آسیبهای اجتماعی همچنین در این برنامه بلندبالای مشاوران به ارائه خدمات در هسته‌های مشاوره و مراکز مشاوره و خدمات روان شناختی اشاره کرد و گفت: دانش‌آموزان برای مقابله با مشکلات ناشی از شرایط قرنطینه، آموزش‌های مجازی و دیگر مشکلات روان‌شناختی به خدمات مشاوره‌ای نیازمندند. در این گذر چه بسا دانش‌آموزانی که به صورت اضطراری نیازمند خدمات مشاوره‌ای هستند تا بتوانند از مشکلات روانی، اجتماعی و تحصیلی به درستی عبور کنند. در این میان نقش بی‌نظیر هسته‌ها و مراکز مشاوره در ارائه خدمات مشاوره‌ای روان‌شناختی، درمانی، مددکاری، حمایت و ارجاع برای دانش‌آموزان نیازمند بسیار حیاتی و حائز اهمیت است.
در سراسر کشور مراکز مشاوره و خدمات روان شناختی برای دانش آموزان و اولیا فعال هستند
شکوهی اظهار کرد: شناسایی به موقع، تشخیص و انجام مداخلات درمانی و حمایتی در محل هسته‌ها و مراکز مشاوره در شرایط کرونا و با توجه به محدودیت‌های خاص خود نیازمند ساماندهی و مراقبت ویژه می‌باشد. لذا با اجرای طرح "صدای مشاور " درصدد آنیم تا بتوانیم به این موضوع اساسی و تخصصی جامعه عمل بپوشانیم. بدین جهت مقرر شده است که در سراسر کشور مراکز مشاوره و خدمات روان‌شناختی فعالیت‌های خود را با شرحی مشخص برای تمامی دانش‌آموزان و اولیا ارائه کنند.
ما سعی کردیم علاوه بر استمرار خدمات آموزشی، مشاوره‌ای و مددکاری اجتماعی خود، کوشش کرده است تا از طریق شبکه شاد و دیگر ظرفیت‌های موجود، زیرساخت‌ها و تمهیدات لازم برای کمک به ارتقا سلامت روان دانش آموزان را فراهم کنیم
وی با اشاره به شرح ارائه این خدمات نیز گفت: ابتدا بر اساس ساعت تخصیصی به مرکز مشاوره منطقه، تعداد اعضای تخصصی و ساعات حضور مشخص و سپس بر اساس تعداد مدارس آن منطقه تقسیم وظایف صورت می‌پذیرد و به اطلاع مدارس رسانده می‌شود. هر عضو تخصصی مرکز با توجه به ساعت حضور مسئولیت تعدادی از مدارس را بر عهده گرفته و نسبت به انجام فعالیت‌هایی اقدام می‌کند که شامل «تماس تلفنی هفتگی با مدیران و مشاوران مدارس تحت پوشش جهت اخذ آخرین اطلاعات، رخدادها و موارد مورد نیاز مداخلات تخصصی در حوزه راهنمایی و مشاوره »، «ارائه راهکارهای لازم در خصوص موارد خاص»، «ارسال مطالب و محتواهای آموزشی ضروری در قالب بروشور، اطلاعیه و … »، «بازدید حضوری از مدارس تحت پوشش»، «پذیرش مراجعان ارجاعی از مدارس تحت پوشش و انجام فعالیت‌های مشاوره‌ای آنان»، «ارجاع دانش‌آموزان نیازمند خدمات حمایتی و مددکاری به دستگاه‌های مرتبط» است.
مدیرکل امور تربیتی، مشاوره و مراقبت در برابر آسیبهای اجتماعی گفت: ما سعی کردیم علاوه بر استمرار خدمات آموزشی، مشاوره‌ای و مددکاری اجتماعی خود، کوشش کرده است تا از طریق شبکه شاد و دیگر ظرفیت‌های موجود، زیرساخت‌ها و تمهیدات لازم برای کمک به ارتقا سلامت روان دانش آموزان را فراهم کنیم. برای این منظور، ضمن برگزاری کارگاه‌های آموزشی از طریق شبکه «شاد» و نیز انتشار محصولات فرهنگی و کمک آموزشی، مشاوران و مراکز مشاوره آموزش و پرورش آخرین وضعیت سلامت روان دانش آموزان را رصد می‌کنند و خدمات مورد نیاز را به ایشان ارائه می‌کنند.
گرچه آنچه مدیرکل امور تربیتی، مشاوره و مراقبت در برابر آسیبهای اجتماعی در این فرصت بر می‌شمارد قابل تقدیر است اما آنچه شاید پاسخی روشن برای آن پیدا نمی‌شود اجرای این برنامه‌های دقیق و قابل تأثیرگذاری است. رصد اجرای این برنامه‌ها در شاد و استفاده مؤثر دانش آموزان از آن، رصد نوع تعامل مشاوران مدارس با دانش آموزان که حضورشان در شرایط عادی نیز در مدارس کم و مداخلاتشان محدود بود این میان بسیار اهمیت پیدا می‌کند. خبرگزاری مهر در روزهای آتی علاوه بر پیگیری باقی سوال‌ها از مدیرکل امور تربیتی، مشاوره و مراقبت در برابر آسیبهای اجتماعی، در سطح دانش آموزی و در کادر مدارس نیز اجرای این دستورالعمل‌ها را پیگیری خواهد کرد.
