اگرچه سیاستگذاران در چند سال اخیر تمرکز بر بازار همسایگان را در دستورکار خود قرار داده‌اند، اما فعالان اقتصادی بر این باورند که چیدن تمام تخم‌مرغ‌ها در یک سبد، خطاست و می‌تواند برای تجارت کشور خطرناک باشد، از این‌رو توسعه بازارهای هدف باید در دستورکار قرار گیرد. اتحادیه اروپا یکی از قدیمی‌ترین شرکای تجاری ایران است، به‌گونه‌ای که برخی از کالاهای صادراتی حتی در سخت‌ترین شرایط نیز بازار خود را در کشورهای اروپایی حفظ کرده‌اند.
هرچند واردات از این اتحادیه همواره با فاصله قابل‌توجهی از صادرات صورت گرفته است؛ اما کارشناسان معتقدند با رفع تحریم‌ها و تسهیل مراودات بانکی، می‌توان صادرات به اتحادیه اروپا را توسعه داد. کما اینکه همزمان با برجام و لغو تحریم‌ها، اروپایی‌ها نسبت به همکاری با ایران روی‌خوش نشان دادند و حتی نسبت به سرمایه‌گذاری در ایران نیز اقداماتی صورت گرفت اما با تشدید تحریم‌ها روابط تجاری ایران و اتحادیه اروپا رفته‌رفته کاهش یافت. تجارت کالایی ایران و اتحادیه اروپا طی ۱۰سال اخیر با نوسان‌های زیادی همراه بوده است.
بررسی‌ها نشان می‌دهد در ۱۰سال گذشته (۲۰۲۰-۲۰۱۱) تراز تجاری ایران با این اتحادیه به جز سال‌های ۲۰۱۱ و ۲۰۱۸، منفی بوده است. بیشترین تجارت ایران با این اتحادیه در سال ۲۰۱۱ رقم خورده است. همچنین کمترین میزان تجارت نیز مربوط به سال ۲۰۲۰ است. علاوه‌بر این، بیشترین صادرات ایران به اتحادیه اروپا در این دهه مربوط به سال ۲۰۱۱ و کمترین آن مربوط به سال ۲۰۱۹ بوده است. کمترین میزان واردات ایران از این اتحادیه هم در سال ۲۰۲۰ رقم خورده و بیشترین آن مربوط به سال ۲۰۱۷ است.
حال جدیدترین گزارش منتشر‌شده از سوی معاونت بررسی‌های اقتصادی اتاق تهران نشان می‌دهد کل تجارت کالایی ایران و اتحادیه اروپا طی ۴ ماه نخست ۲۰۲۱ برابر با حدود ۱۴۵۰ میلیون یورو بوده که نسبت به بازه مشابه سال ۲۰۲۰ کاهش ۱/ ۱ درصدی را تجربه کرده است. تراز تجاری میان دو طرف طی مدت مورد بررسی معادل ۹۲۵ میلیون یورو کسری برای ایران بوده که نشان‌دهنده بهبود ۴ درصدی نسبت به دوره مشابه سال قبل است. کل صادرات ایران به منطقه مزبور در این بازه زمانی نزدیک به ۲۶۳ میلیون یورو و کل واردات از این منطقه نیز حدود ۱۱۸۷ میلیون یورو به ثبت رسیده است.
کل صادرات به اتحادیه اروپا اعم از نفتی و غیرنفتی، افزایش ۹/ ۶ درصدی داشته است. در عین حال افزایش ۲۸ درصدی صادرات غیرنفتی ایران به اتحادیه اروپا در ۴ ماه اول ۲۰۲۱ در مقایسه با مدت مشابه سال قبل نیز در تصویر تجارت با این اتحادیه نمایان است. سهم صادرات غیرنفتی از کل صادرات ایران به اتحادیه اروپا طی مدت مورد بررسی ۶/ ۹۹ درصد است. در این مدت (چهار ماه نخست ۲۰۲۱) فقط ۹۰۰ هزار دلار صادرات نفتی صورت گرفته که نسبت به مدت مشابه سال قبل با کاهش ۹۸ درصدی روبه‌رو بوده است.
افت ۷/ ۲ درصدی واردات کالایی ایران از اتحادیه اروپا طی ۴ ماه نخست ۲۰۲۱ در مقایسه با مدت مشابه ۲۰۲۰ نیز آمار دیگری است که در کارنامه تجارت با اتحادیه اروپا ثبت شده است.
در مقابل اما صادرات کالایی ترکیه به اتحادیه اروپا طی ۴ ماهه نخست ۲۰۲۱ حدود ۷/ ۲۴ میلیارد دلار بوده که نسبت به مدت مشابه سال گذشته، حدود ۲۱ درصد رشد داشته‌است. به‌طور میانگین، ماهانه ۱/ ۶میلیارد دلار کالا از ترکیه به اتحادیه اروپا صادر شده است. در همین مدت ترکیه حدود ۲۶ میلیارد دلار کالا نیز از اروپا وارد کرده است.
بررسی‌ها نشان می‌دهد از میان چهار ماه نخست ۲۰۲۱ کمترین واردات از اتحادیه اروپا مربوط به ماه نخست است و بیشترین واردات را ماه دوم به خود اختصاص داده است. صادرات نیز در ماه دوم و سوم ۲۰۲۱ بیشترین ارزش را داشته است. در عین حال، نگاهی به تجارت ایران و اتحادیه اروپا در دو سال ۲۰۱۹ و ۲۰۲۰ نشان می‌دهد بیشترین واردات از اتحادیه اروپا در ۲۸ ماه گذشته در ماه هفتم سال ۲۰۱۹ اتفاق افتاده است. بیشترین صادرات نیز مربوط به ماه هفتم سال ۲۰۲۰ است. ارزیابی‌ها حاکی از آن است که بیشترین حجم صادرات ایران به اتحادیه اروپا مربوط به صادرات غیرنفتی است. تنها در ماه‌های انتهایی سال ۲۰۱۹ و ماه‌های ابتدایی سال ۲۰۲۰، صادرات نفتی موجب شد تا سهمی از بازار اروپایی ایران در اختیار این گروه قرار گیرد.
