سهم ناچیز استان‌های نفت خیز از درآمد نفت

به گزارش همشهری آنلاین، ۱۴۵ میدان هیدروکربوری و ۲۹۷ مخزن نفتی و گازی در ایران کشف شده است که ۱۰۲ میدان نفتی و ۴۳ میدان گازی هستند. اغلب میدان‌های کشف شده در حوضه زاگرس و خلیج فارس (جنوب‌غربی ایران) مستقر است و بیشتر آن‌ها هم در خوزستان قرار دارد. علاه بر خوزستان، کهگیلویه و بویراحمد، ایلام، کرمانشاه، خراسان رضوی و هرمزگان هم از استان‌های نفت‌خیز هستند که با وجود ذخایر عظیم نفتی و ثروت زیر زمین‌هایشان، محرومیت‌های زیادی دارند.

از میان همه شاید محرومیت خوزستان در تضاد با منابع عظیم نفتی به چشم بیاید، اما بقیه استان‌ها هم وضع بهتری ندارند. در سال 1393 مجلس شورای اسلامی قانونی را تصویب کرد که به موجب آن، یک درصد درآمد حاصل از فروش نفت به عنوان حق آلایندگی به حساب استان‌ها واریز شود و توزیع آن بر عهده اداره مالیاتی باشد. همشهری چگونگی انجام مسئولیت اجتماعی و پرداخت حق آلایندگی شرکت‌های نفتی را در استان‌های نفت‌خیز بررسی کرده است.

بررسی‌ها نشان می‌دهد به جز معدود اقدامات، شرکت نفت هنوز آن طور که باید به حق مسئولیت اجتماعی خود پایبند نبوده در حالی که مدیران این صنعت نظر دیگری دارند به طوری که وزیر نفت اواخر سال گذشته از تدوین سند مسئولیت اجتماعی صنعت نفت خبر داده بود که جمع‌بندی فعالیت‌های صنعت نفت در بازه زمانی 7 تا 8سال اخیر در زمینه مسئولیت اجتماعی خواهد بود.

هرمزگان
خلیج همیشه فارس حدود 730میلیارد بشکه نفت ذخیره ثابت شده دارد که بیش از 20میلیارد بشکه آن در هرمزگان موجود است. میدان نفتی هنگام در 40کیلومتری جنوب جزیره قشم و در 70کیلومتری خط ساحلی ایران قرار دارد. این میدان شهریور سال 89 به بهره‌برداری رسید.

میدان نفتی هنگام دارای ویژگی‌هایی است که آن را از دیگر میدان‌های نفتی کشور متمایز می‌کند. این میدان نفتی در روزهایی به بهره‌برداری رسید که سیل تحریم‌ها از هرسو بر کشور جاری و راه‌اندازی آن نماد کامل و آشکار توانمندی ایرانی است.ساختار میدان هنگام به شکل یک طاقدیس بزرگ است که از شمال با طول تقریبی 24 کیلومتر و عرض تقریبی 12 کیلومتر کشیده شده و 80 درصد از آن در آب‌های ایران و 20 درصد در آب‌های عمان قرار دارد .عمان تولید نفت خام از میـدان مشترک هنگام را با مشارکت شرکت انگلیسی اینداگو از اسفند سال 87 و با ساخت یک خط لوله به طول 25 کیلومتر و استفاده از تاسیسات موجود در راس الخیمه امارات آغاز کرد.

میدان نفتی سلمان از میدان‌های نفتی ایران هم در 144 کیلومتری جنوب جزیره لاوان استان قرار دارد و با میدان ابوالبوخوش امارات متحده عربی دارای ذخایر مشترک است. این میدان در جریان فعالیت شرکت نفت لاوان در دهه 1960 میلادی کشف شد. اولین چاه اکتشافی آن در ژوئن 1965 حفر و تولید آن از سال 1968 آغاز شد. میدان نفتی سلمان براساس آخرین آمارهای ارائه شده دارای 44 حلقه چاه نفتی و 10 حلقه چاه گازی است. نفت قابل تولید باقیمانده در این مخزن بیش از نیم میلیارد بشکه ‌است.جزیره سیری در استان هرمزگان هم دارای 5میدان نفتی متشکل از میدان‌های نفتی سیری و دنا، میدان نصرت، میدان الوند و میدان اسفند است. میدان‌های نفتی سیری و دنا با فاصله‎‌های مختلف از سکوی نصر واقع شده‌اند. میدان سیوند (سیری سی) با 18حلقه چاه و میدان دنا (سیری دی) با 24 حلقه چاه در غرب جزیره سیری قرار دارند.

پروژه توسعه میدان‌های سیری سی و سیری دی توسط شرکت نفت فلات قاره در دست اجراست که با اجرای آن تولید این میدان‌ها از حدود 30هزار تا 35هزار بشکه در روز به 70هزار بشکه در روز خواهد رسید.میدان نصرت دارای 5 حلقه چاه تولیدی است و برنامه توسعه آن در قالب طرح‌های جدید در اواخر سال 1378 امضا شد. نفت تولیدی از این میدان توسط خط لوله 12اینچ دریایی به سکوی نصر منتقل می‌شود. در حال حاضر تولید از این میدان 12هزار بشکه در روز است.

نفت میدان‌های سیوند، دنا، نصرت و الوند در سکوی بهربرداری نصر جمع‌آوری و پس از فرآوری اولیه توسط یک خط لوله 16به طول 33 کیلومتر به جزیره سیری منتقل می‌شود. میدان الوند هم در 50 کیلومتری غرب جزیره سیری واقع شده و شامل 2 سکوی چاه است این میدان دارای 11حلقه چاه افقی تولیدی است که نفت تولیدی از آن در حال حاضر حدود 10هزار بشکه در روز است. نفت این میدان توسط خط لوله 16اینچ زیر دریا به سکوی نصر منتقل و پس از اختلاط با نفت میدان‌های سیوند، دنا و نصرت از طریق خط لوله 16 اینچ جهت فرآورش و ذخیره‌سازی در جزیره سیری انتقال می‌یابد.

میدان نفتی اسفند (سیری ئی) در 18 کیلومتر جنوب شرقی جزیره واقع شده و شامل 5 سکوی دریایی متشکل از 3 سکوی چاه، یک سکوی بهربرداری و یک سکوی مشعل است. این میدان 29 حلقه چاه تولیدی و تزریقی دارد و تولید نفت از آن در حال حاضر 85هزار بشکه در روز است.با وجود فعالیت این تعداد میدان نفتی در هرمزگان اما پروژه‌های کمی در حوزه مسئولیت اجتماعی در این استان اجرا شده است.

سال گذشته ۹پروژه مسئولیت اجتماعی شرکت ملی نفت ایران در حوزه ورزش با اعتبار بیش از ۴۳ میلیارد و ۵۷۰ میلیون ریال، تکمیل و به دستگاه‌های بهره‌بردار در هرمزگان تحویل داده شد. این پروژه‌ها شامل کمک به ساخت ۹زمین چمن مصنوعی در روستاهای استان هرمزگان (لاورفین، چاه بنارد، گچویه، بلعسکر، بندرلنگه، گارستانه، گنایی و غورزه) است. تیر سال99 هم مبلغ 50میلیارد ریال برای کمک به خرید تجهیزات پزشکی و درمان بیماران کرونایی به دانشگاه علوم پزشکی هرمزگان پرداخت شد.

از دیگر اقدامات صورت گرفته نیز می‌توان به تامین تجهیزات پزشکی مورد نیاز بخش سوانح سوختگی دانشگاه علوم پزشکی هرمزگان با اعتبار بیش از 13میلیارد ریال در سال 92 و اهدای یک آمبولانس با تجهیزات کامل به زندان مرکزی بندرعباس اشاره کرد. با وجود حجم عظیمی از میدان‌ها و تعدد پالایشگاه‌های نفتی، این میزان پروژه در مقابل آلاینده‌های این صنعت در استان بسیار ناچیز است. هرچند طی چند سال اخیر شاهد ساخت چند مدرسه توسط شرکت نفت بندرعباس و آغاز عملیات بیمارستانی در مجموعه درمانی پیامبر اکبر (ص) بندرعباس توسط شرکت پالایش نفت ستاره خلیج فارس بوده‌ایم، اما بسیاری از نخبگان هرمزگان از مسئولان این صنعت توقع دارند پروژه‌های درمانی و فضاهای آموزشی بیشتر در استان بسازند.

کهگیلویه و بویراحمد 
میدان نفتی گچساران، دومین میدان بزرگ نفتی ایران است که در محدوده شهرستان گچساران در کهگیلویه و بویراحمد و در فاصله ۲۲۰ کیلومتری از جنوب شرقی اهواز قرار دارد. این میدان با ذخیره درجای ۵۲ میلیارد بشکه و ذخیره قابل برداشت ۲۳ میلیارد بشکه نفت خام پس از میدان نفتی اهواز دومین میدان بزرگ نفتی کشور به‌شمار می‌آید.ظرفیت تولید نفت این میدان حدود ۴۸۰هزار بشکه در روز و همچنین میزان تولید گازهای همراه این میدان ٩میلیون متر مکعب در روز است.میدان گچساران طاقدیسی به طول حدود ۷۰ کیلومتر و عرض متغیر ۶ تا ۱۵ کیلومتر است که در سال ۱۳۱۶ توسط شرکت نفت ایران و انگلیس کشف و از سال ۱۳۱۸ بهره‌برداری از آن آغاز شد.

میدان نفتی گچساران از میدان‌های تحت مدیریت شرکت ملی مناطق نفت‌خیز جنوب است که عملیات تولید نفت و تزریق گاز در مخزن آن توسط شرکت بهره‌برداری نفت و گاز گچساران انجام می‌شود.شرکت بهره‌برداری نفت و گاز گچساران شرکت نفت و گاز ایرانی است که به‌ عنوان زیرمجموعه‌ای از شرکت ملی مناطق نفت‌خیز جنوب در زمینه بهره‌برداری، فرآورش و انتقال نفت خام، گاز طبیعی و تولید میعانات گازی فعالیت می‌کند.دفتر مرکزی این شرکت در گچساران کهگیلویه و بویراحمد قرار دارد، اما تأسیسات شرکت نفت و گاز گچساران در 4 استان خوزستان، بوشهر، کهگیلویه و بویراحمد و فارس مستقر هستند.این شرکت بهره‌برداری از ۱۸ میدان نفتی را بر عهده دارد که بیشترین میزان تولید را به ترتیب میدان نفتی گچساران، بی‌بی‌حکیمه، رگ‌سفید، بینک، گلخاری، نرگسی و پازنان دارند. شرکت نفت و گاز گچساران مالک شبکه گسترده‌ای از 247/6 کیلومتر خط لوله انتقال نفت خام و گاز طبیعی، ۱۰ واحد بهره‌برداری، ۳ کارخانه نمک‌زدایی، ۱۱ ایستگاه تقویت فشار گاز و ۵ کارخانه گاز و گاز مایع است.مسئولان کهگیلویه و بویراحمد تاکید می‌کنند که شرکت نفت این شهرستان سهم آلایندگی خود را به طور کامل پرداخت کرده است.

مدیر کل امور مالیاتی کهگیلویه و بویراحمد در این باره به همشهری می‌گوید: فکر می‌کنم تنها استانی هستیم که حساب‌مان با شرکت نفت به‌روز و برخلاف شهرها و استان‌های دیگر که تنش دارند، تعامل‌مان خوب است.«محمد علی غفاری فارسانی» با بیان اینکه شرکت نفت مالیات آلایندگی، ارزش افزوده و حقوقی خود را به طور کامل پرداخت کرده است، می‌افزاید: سال گذشته این شرکت 50 میلیارد تومان به حساب ما واریز کرد که البته مربوط به بدهی چند سال بود.

امسال این رقم هنوز تعیین نشده اما به طور میانگین از 2 تا 6 میلیارد تومان می‌شود.وی با بیان اینکه قبلا مالیات بر اساس فروش بود و حالا بر اساس دستورالعمل جدید باید بر اساس ارزش افزوده محاسبه شود، اظهار می‌کند:‌ اداره محیط‌زیست مناطقی که در معرض آلایندگی فعالیت تاسیسات نفتی هستند را به ما اعلام می‌کند و ما این مالیات را بر حسب میزان آلایندگی به شهرستان‌ها پرداخت می‌کنیم.به گفته غفاری فارسانی، گچساران به دلیل نزدیکی به تاسیسات نفتی بیشترین آلایندگی را دارد و بیشترین سهم یعنی 50 درصد را از این مالیات دریافت می‌کند.او توضیح می‌دهد که مالیات دریافت شده از شرکت نفت به حساب شهرداری‌ها واریز می‌شود.

کرمانشاه 
نفت‌شهر یکی از قدیمی‌ترین مراکز انتقال نفت کشور است که سال۱۳۵۰ در پی راه‌اندازی یک خط لوله ۸اینچ از نفت‌شهر به کرمانشاه افتتاح شد. نفت‌شهر از توابع بخش سومار در قصرشیرین است و در ۷۲ کیلومتری جنوب این شهرستان واقع شده. این منطقه تا قبل از جنگ تحمیلی آوازه بلندی داشت و یکی از مدرن‌ترین مناطق غرب کشور محسوب می‌شد که امکانات بسیار خوبی از جمله فرودگاه، سینما، مدرسه و گازکشی داشت.  

در سال ۵۹ همزمان با وقوع جنگ تحمیلی این مرکز به طور کامل در اشغال نیروهای بعثی قرار گرفت و این روند تا پایان جنگ ایران و عراق ادامه داشت. نیروهای عراقی تلمبه‌خانه را به وضع بسیار تاسف‌برانگیزی درآورده بودند، اما در سال ۶۹ این مرکز بازسازی شد و تاکنون بی‌وقفه به کار خود ادامه داده است. نفت‌شهر دارای ۶۹۲ میلیون بشکه ذخیره نفت خام و مقادیری ذخیره گاز طبیعی در کلاهک گازی است و در حال حاضر حدود ۱۰۰بشکه در روز و ۳۵هزار بشکه در طول سال از این میدان نفتی برداشت می‌شود.

بخش سومار در فاصله ۹۰کیلومتری شهر قصرشیرین یکی دیگر از نقاط نفت‌خیز در کرمانشاه است که در سال ۱۳۸۸ کشف شد. این میدان نفتی در شرق میدان نفت‌شهر و شمال غرب میدان گازی تنگه بیجار واقع شده که نفت خام درجای این میدان ۴۷۵ میلیون بشکه و نفت قابل استحصال آن ۷۰ میلیون بشکه برآورد شده است.

براساس مصوبه مجلس وجود منابع نفتی برای مردم منطقه حق مسئولیت اجتماعی ایجاد کرده و در کرمانشاه این حق در 3بخش امور کارکنان، محیط‌زیست و جوامع پیرامون در قالب امکانات و تاسیسات پرداخت شده است.کمک به زلزله‌زدگان، سیل‌زدگان و بخش بهداشتی جزو حق مسئولیت اجتماعی است که شرکت نفت و گاز به مردم استان پرداخت کرده‌اند. اینکه میزان پرداختی حق مسئولیت اجتماعی مناطق نفتی چقدر بوده است از سوی شرکت نفت و گاز استان اعلام نمی‌شود. 
 
ایلام 
ایلام دارای ظرفیت‌های بسیار زیادی در بخش نفت و گاز است و پروژه‌های مختلفی نیز در این زمینه اجرا شده یا در حال اجراست، اما محرومیت‌های مضاعف در کنار بیکاری جوانان در استان همچنان موج می‌زند. این استان دارای 4 درصد ذخایر نفت در کشور است و در حال حاضر روزانه بیش از ۱۸۰ هزار بشکه نفت از مناطق نفتی قلعه ناز، چشمه خوش، آبان، آذر، دهلران، دانان، پایدار غرب و چنگوله تولید می‌شود.

با وجود اینکه این استان از مهمترین مناطق کشور در بخش تولید نفت در کشور است و 95 درصد نفت و گاز غرب ایران در آن تولید می‌شود، اما سهم درآمدهای مناطق نفت‌خیز و مسئولیت‌های اجتماعی تاکنون منجر به توسعه استان نشده و نیروهای غیربومی در پروژه‌های نفت و گاز بیشتر از بومی‌ها هستند. ایجاد اشتغال نیروی بومی در پروژه‌های نفت و گاز، سرمایه‌گذاری در طرح‌های عمرانی، درمانی و ورزشی، حمایت از طرح‌های مشکل‌دار استان، حمایت از تیم‌های ورزشی استان و.. از جمله این مسئولیت‌های اجتماعی است که در استان مورد غفلت واقع شده. کارشناسان معتقدند حتی شرکت‌های نفت و گازی در ایلام مالیات را که می‌تواند یک منبع درآمد باشد، در داخل استان پرداخت نمی‌کنند.

ایلام در حال حاضر علاوه بر وجود ۱۴هزار جوان بیکار، دارای پروژه‌های نیمه‌کاره زیادی در بخش‌های مختلف است که اختصاص بودجه از طریق سرمایه‌گذاری‌های بخش نفت و گاز می‌تواند بخش مهمی از مشکلات استان را حل کند. حتی بسیاری از شهرها و روستاها در کنار پروژه‌های نفت و گاز استان از حداقل امکانات محروم مانده‌اند و به رغم همه وعده‌ها تاکنون مسئولیت‌های اجتماعی وزارت نفت در ایلام به خوبی برای مردم ملموس نبوده است. این استان در حال حاضر به دلیل اختصاص نیافتن بودجه مناسب از دیگر مناطق کشور به لحاظ توسعه عقب افتاده است.

خراسان‌رضوی 
خراسان رضوی به عنوان یکی از وسیع‌ترین استان‌های کشور به دلیل همجواری با کشورهای ترکمنستان و افغانستان از اهمیت بسیاری برخوردار است. شرکت ملی پخش فرآورده‌های نفتی منطقه خراسان رضوی وظیفه تامین و توزیع انواع فرآورده‌های بنزین، نفت گاز، نفت سفید، نفت‌کوره، گاز مایع و سوخت‌های هوایی برای مصرف بخش‌های مختلف حمل‌ونقل، صنعت، گرمایشی و ارائه خدمات مطلوب به مسافران و زائران گرامی را بر عهده دارد.

ناحیه مشهد در سال1320 ابتدا در محل انبار نفت شماره 1واقع در چهارراه مقدم طبرسی تحت عنوان شرکت نفت ایران و انگلیس تشکیل شد. سپس همزمان با ملی‌ شدن صنعت نفت با عنوان شرکت نفت ایران- ناحیه خراسان شروع به فعالیت کرد. ناحیه خراسان از سال 1340 تا 1345 به منطقه‌ای که شامل خراسان بزرگ، سیستان وبلوچستان بود، تبدیل شد.

خراسان رضوی از نقطه نظر شرکت ملی پخش به 3 منطقه خراسان رضوی، تربت حیدریه و سبزوار تقسیم می‌شود. وزارت نفت در کنار اهداف توسعه، تولید و صادرات به مقوله مسئولیت اجتماعی در این استان هم وارد شده و موفقیت‌های بزرگی کسب کرده است. وزارت نفت غیر از مسئولیت‌هایی که در حوزه نفت، گاز، پالایش و پخش و پتروشیمی بر عهده دارد در بخش‌هایی دیگر که دولت و مردم نیاز به کمک دارند، ورود کرده و کارهای بزرگی انجام داده است.از جمله خدمات حق مسئولیت اجتماعی در خراسان رضوی اجرای طرح کاهش، هدایت، انتقال و بازیافت بخارات حاصل از تبخیر بنزین (کهاب) است. این طرح از خرداد سال 99 در 7 جایگاه عرضه سوخت بنزین مشهد آغاز شد که باید تا پایان سال ۱۴۰۰ در همه جایگاه‌های سوخت این کلانشهر تسری یابد.کاهش آلودگی و توجه به مباحث زیست‌محیطی از ویژگی‌های این طرح است و موجب می‌شود بخارهای حاصل از تبخیر بنزین در هوا منتشر نشود و دوباره به چرخه سوخت بازگردد.

توزیع بنزین و گازوئیل یورو در کلانشهر مشهد یکی دیگر از خدمات اجتماعی این شرکت به‌شمار می‌رود و در حال حاضر بیش از 100جایگاه سوخت در این شهر مجهز به بنزین یورو 4 هستند.توزیع الکترونیک فرآورده‌های نفتی با راه‌اندازی سامانه «صدف» از دیگر خدمات اجتماعی است که برای سهولت دریافت سوخت اجرا شده. شرکت ملی پخش فرآورده‏های نفتی با همکاری ستاد مرکزی مبارزه با قاچاق کالا و ارز سامانه «تجارت آسان» را راه‌اندازی کرد. مراجعه نکردن حضوری مشتریان، کاهش ترافیک شهری و مصرف سوخت وسایل نقلیه، سهولت دسترسی به اطلاعات مشتری در سازمان‌های متولی و شرکت ملی پخش فرآورده‌های نفتی ایران و... از مزایای راه‌اندازی این سامانه است. هدف از اجرای حق مسئولیت اجتماعی، حفاظت از محیط‌زیست با توزیع‌سوخت‌هایی با آلایندگی کم‌تر، جلوگیری از قاچاق سوخت، اجرای عدالت اجتماعی، تکریم ارباب‌رجوع و خدمات‌رسانی اقتصادی، اجتماعی و فرهنگی در استان خراسان رضوی است.

خوزستان
بزرگ‌ترین میدان نفتی ایران میدان نفتی اهواز است که با ذخیره درجای 5/65 میلیارد بشکه و ذخیره قابل برداشت ۳۷ میلیارد بشکه به ‌عنوان سومین میدان بزرگ نفتی جهان شناخته می‌شود. بعد از میدان نفتی گچساران، سومین میدان نفتی کشور یعنی میدان نفتی مارون معادل 7/46 میلیارد بشکه نفت خام در خوزستان است. میدان نفتی آزادگان با ذخیره درجای ۳۲ میلیارد بشکه، چهارمین میدان نفتی ایران و بزرگ‌ترین میدان مشترک کشور است که در لایه اصلی خود یعنی سروک با میدان مجنون عراق مشترک است.

میدان نفتی پازنان با در اختیار داشتن 2/30 میلیارد بشکه نفت خام درجا، پنجمین میدان نفتی ایران محسوب می‌شود. در مجموع از 11 میدان عظیم نفتی کشور، 7 مورد در خوزستان قرار دارد، اما دعوای حق آلایندگی سال‌هاست میان شرکت مناطق نفت‌خیز جنوب و مسئولان اهوازی وجود دارد. مسئولان اعلام می‌کنند اگر واحدهای صنعتی و تولیدی سهم خود را از آلایندگی و مسئولیت اجتماعی پرداخت می‌کردند، بسیاری از مشکلات شهرهای خوزستان حل می‌شد، اما واحدهایی مثل شرکت مناطق نفت‌خیز جنوب معتقدند سهم خود را پرداخته‌اند.

بر اساس اعلام شرکت مناطق نفت‌خیز جنوب، این شرکت سهم آلایندگی را از سال 93 و بعد از تصویب قانون به طور کامل و بیش از 200 میلیارد تومان پرداخت کرده است. البته برای خوزستان اتفاق جدیدی افتاده است. چند وقت پیش «قاسم سلیمانی دشتکی»‌ استاندار از موافقت وزیر نفت با پرداخت ۲میلیارد یورو اعتبار برای حل برخی مشکلات استان در مدت ۱۰سال خبر داده بود. این اعتبار قرار است از محل مازاد درآمدهای نفتی در قالب ارائه لایحه در مجلس یا از صندوق توسعه ملی برای حل مشکلات آبرسانی و فاضلاب و جمع‌آوری آب‌های سطحی استان پرداخت و هزینه شود.پیگیری‌ها از وزارت نفت ادامه دارد و مسئولان استان امیدوارند بتوانند تکلیف این اعتبار را در نیمه اول سال مشخص کنند.