« رجب طیب اردوغان » رئیس جمهور ترکیه ۲۵ خردادماه به دعوت « الهام علی‌اف » رئیس جمهور آذربایجان وارد باکو و از آنجا به همراه علی‌اف از شهر «شوشا» در منطقه قره‌باغ کوهستانی که بعد از ۲۸ سال از اشغال جمهوری ارمنستان خارج شد، بازدید کرد. رؤسای جمهور دو کشور در این سفر بیانیه‌ای مشترک را به امضا رساندند که به بیانیه شوشا معروف شده است.
در همین خصوص، «محسن پاکآیین» سفیر پیشین ایران در باکو درباره سفر «رجب طیب اردوغان» رئیس جمهور ترکیه به جمهوری آذربایجان و ملاقاتش با «الهام علی‌اف» رئیس جمهور آذربایجان در شهر تازه‌آزادشده شوشا گفت: شهر شوشا بعد از ۲۸ سال در جنگ ۴۴ روزه به دنبال موافقت‌نامه‌ای که در مسکو بین جمهوری آذربایجان و ارمنستان امضا شد، به جمهوری آذربایجان بازگردانده شد.
وی با بیان اینکه شهر شوشا یکی از هفت منطقه‌ای بود که در اشغال ارمنی‌ها بود و طی موافقت‌نامه و بعد از جنگ به دلیل دست بالای آذربایجان در جنگ نهایتاً ارمنستان پذیرفت که این هفت شهر را پس دهد، اظهار داشت: شوشا در حال حاضر در اختیار جمهوری آذربایجان است و از قبل هم بخشی از تمامیت جمهوری آذربایجان محسوب می‌شد.
* اهداف اردوغان از سفر به شوشا
پاک آیین در تشریح اهداف اردوغان از سفر به شوشا عنوان کرد: به طور طبیعی نمایش همراهی و همکاری ترکیه با جمهوری آذربایجان در جنگ اخیر و نوعی القای اینکه ترکیه هم در جنگ جمهوری آذربایجان با ارمنستان و در این پیروزی شریک است و حق دارد از مواهب این شراکت در جهت منافع خودش در آینده استفاده کند. یکی از موارد مورد نظر ترکیه برای حضور در جمهوری آذربایجان و شوشا، مشارکت در بازسازی مناطق آزاد شده است که درآمد خیلی خوبی را برای ترکیه حاصل و موقعیت ترکیه را در آن منطقه و جمهوری آذربایجان مستحکم‌تر می‌کند.
سفیر پیشین ایران در باکو اضافه کرد: لذا اردوغان به همین دلیل به شوشا رفت و در آنجا بیانیه‌ای را در ارتباط با بحث بازسازی منتشر کردند که البته این بیانیه به معنای قرارداد نیست، فقط یک اعلام موضع است و باید ببینیم در آینده بحث حضور ترکیه در این منطقه چگونه خواهد بود.
* پیام اردوغان به ارمنستان
پاکآیین با ذکر این نکته که ترکیه سال‌هاست به دنبال این است که به نحوی مشکلات خودش را با ارمنستان نیز حل کند، خاطرنشان کرد: در عین حال که ترکیه با جمهوری آذربایجان روابط بسیار دوستانه‌ای دارد، ولی نیم‌نگاهی نیز به عادی‌سازی روابط و رفع اختلافات با ارمنستان دارد و به همین دلیل یکی از اهداف اردوغان در شوشا پیام به ارمنستان است که باید حضور ترکیه را در این منطقه جدی بگیرد و از آن ادعای همیشگی مبنی بر کشتار ارامنه توسط عثمانی‌ها که مایه اختلاف اصلی ترکیه و ارمنستان است، دست بکشد و به سمت صلح و همکاری بیاید.
این تحلیلگر مسائل قفقاز گفت: این پیام اردوغان بود که اشاره کرد که امیدواریم برای ایجاد یک آینده مشترک با همه کشورهای منطقه روابط داشته باشیم و ارمنستان را استثناء نکرد.
پاکآیین یکی دیگر از اهداف ترکیه را احداث و بازسازی کریدوری از شرق تا غرب و از گذرگاه «زنگزور» در ارمنستان عنوان کرد که ترکیه بتواند از این کریدور عبور کرده و به عمق جمهوری آذربایجان یعنی باکو و دریای خزر دست یابد.
وی در توضیح بیشتر خاطرنشان کرد: در این زمینه اختلافات جدی بین جمهوری آذربایجان و ارمنستان وجود دارد، روسیه هم در این قضیه خواهان ایفای نقش است و ترکیه برای اینکه بتواند بقیه کشورهای منطقه را با خودش همراه کند، از یک همکاری شش‌جانبه بین ترکیه، جمهوری آذربایجان، روسیه، ارمنستان، گرجستان و ایران صحبت کرده و گفته است به جای اینکه اختلافات را مطرح کنیم، بهتر است با این همکاری صلح و آرامش را به دست بیاوریم.
سفیر پیشین ایران در باکو توضیح داد: اینکه ترکیه، ارمنستان را در جمع این شش کشور قرار داده موضوعی است که معلوم نیست مورد نظر جمهوری آذربایجان و حتی روسیه باشد و مسائلی است که در آینده ابعاد آن بیشتر روشن خواهد شد.
* مراقب تحرکات ترکیه و روسیه در شمال ارس باشیم
وی گفت: در مجموع به نظر می‌رسد ما باید مراقب تحرکات ترکیه و روسیه در شمال ارس که رود مشترک ایران و جمهوری آذربایجان و ارمنستان است، باشیم و ابعاد دقیق امنیتی، سیاسی و اقتصادی این تحرکات را مورد توجه قرار دهیم و با اقدامات دیپلماتیک سعی کنیم هم در عرصه سیاسی حضور فعالی در منطقه قفقاز و به خصوص حوزه قره باغ داشته باشیم و هم به لحاظ اقتصادی در موضوع بازسازی نقش ایفا کنیم.
پاک آیین در بخش پایانی این گفت‌وگو با بیان اینکه روابط ایران و جمهوری آذربایجان روابط بسیار خوبی است، اظهار داشت: طرفین اراده استواری برای توسعه همکاری‌ها دارند و همچنین روابط ایران و ترکیه هم در مسیر خوبی قرار دارد و همکاری سه‌جانبه بین ایران، جمهوری آذربایجان و ترکیه برای بازسازی مناطق آزادشده بخصوص شهر شوشا نکته مهمی است که ان‌شاءالله در دولت آینده باید به آن توجه شود.
