به گزارش خبرگزاری فارس از تبریز، حاشیه‌نشینی پدیده ای است که می‌توان آن را مهم‌ترین چالش حوزه شهرنشینی در عصر معاصر دانست، چالشی که در بررسی علل و عوامل دخیل در پیدایش آن به عصر انقلاب صنعتی خواهیم رسید، دورانی که در آن افراد از جوامع و مناطق کوچکتر و به امید یافتن کاری مناسب و کسب درآمد بیشتر به سمت شهرهایی چون لندن سرازیر شدند و نتیجه آن شد، شکل‌گیری محلات حاشیه‌نشین در حومه این شهر و عموماً با ساکنانی از طبقه فقیر و تهی دست.
اکنون چندین قرن پس از رخداد انقلاب صنعتی و توسعه جوامع شهری، گسترش پدیده حاشیه‌نشینی نیز با سیر تصاعدی اتفاق افتاده و نمونه‌های مختلفی از این پدیده را نه تنها در لندن که در اقصی نقاط جهان از لس آنجلس و پاریس و پکن و ریودوژانیرو گرفته تا شهرهای متعدد کشور خودمان قابل مشاهده است به‌گونه‌ای که طبق برخی بررسی‌ها و آمار و ارقام اعلامی از سوی مسوولان در حال حاضر ۲۱ میلیون ایرانی یعنی در حدود یک چهارم از جمعیت کشور در بافت فرسوده و سکونتگاههای غیررسمی ساکن هستند و تنها سال گذشته 477 میلیارد ریال اعتبار برای ساماندهی این سکونتگاه‌ها اختصاص یافته است.
حاشیه در حاشیه
اینجا مردمانش زندگی متفاوتی را تجربه می‌کنند، این را می‌توان با قدم‌‌زدن در کوچه پس‌کوچه‌هایشان فهمید.
آنها در سکونتگاههای غیررسمی ساکن هستند و از کمترین امکانات رفاهی برخوردارند، زمین‌هایشان به نسبت سایر محلات تبریز ارزان است ولی زندگی‌‌شان با شیب کند اما گران می‌گذرد.
وارد محلاتشان که می‌شوید دیوارهای فرسوده، کوچه‌های تنگ و بی‌قواره و پله‌ای، خانه‌های کوچک تو در تو، خیل عظیم سیم‌های برق و کودکان معصوم در حال بازی، توجهتان را جلب می‌کند.
برخی کوچه‌های این مناطق آنقدر تنگ و باریک هستند که دو نفر به سختی می‌توانند همزمان از آنها عبور کنند، حال تصورش را بکنید اگر اتفاق و یا حادثه تلخی مثل زلزله و رانش زمین اتفاق بیافتد، چه بر سر ساکنانش می‌آید!
گسل تبریز زیرپای حاشیه‌نشینان تبریز
در این میان وضعیت کلان‌شهرهای کشور در حوزه حاشیه‌نشینی بغرنج‌تر از سایر شهرهاست و تبریز نیز از این قاعده مستثنی نیست، کلان‌شهری با یک‌میلیون و ۸۰۰ هزار نفر جمعیت که دو هزار و ۵۰۰ هکتار بافت فرسوده دارد و آن‌گونه که بدرشکوهی، مدیرکل امور اجتماعی و فرهنگی استانداری آذربایجان‌شرقی گفته است، 440 هزار نفر یعنی نزدیک به 12 درصد جمعیت استان در سکونتگاههای غیررسمی و بافت‌های فرسوده و ناکارآمد زندگی می‌کنند که 300 هزار نفر از این جمعیت در 19 محله از کلان‌شهر تبریز سکونت دارند.
البته موضوع حاشیه‌نشینی در تبریز یک ویژگی منحصربه‌فرد دارد که شرایط آن را بسیار متمایز و البته نگران‌کننده می‌کند و آن گسترش مناطق حاشیه‌نشین این شهر بر روی یکی از مشهورترین و البته خطرناک ترین گسل‌های جهان است.
گسل تبریز که فعالیت آن در حدفاصلی یکصد کیلومتری از کوه‌های میشو تا بستان‌آباد کاملا‍‍ً برای زمین‌شناسان مشهود است و هر چند حتی بر اساس برخی بررسی‌های علمی، امتداد دو سمت آن به کشور ترکیه از غرب و استان زنجان از شرق می‌رسد، اما بارزترین نمود آن در نوار شمالی کلان‌شهر تبریز است، منطقه‌ای که از قضا یکی از نقاط تمرکز حاشیه‌نشینی و بخشی ۵۰ تا ۶۰ کیلومتری به‌ویژه در دامنه‌های کوه عینالی است که سکونتگاه‌ها و ساختمان‌های آن را باید مصداق عینی ساخت و ساز ناایمن و مخاطره‌آمیز دانست.
عوامل اصلی افزایش ساخت و سازهای غیرمجاز و گسترش حاشیه‌نشینی در شهر تبریز، بروز پدیده حاشیه‌نشینی در چنین نقاط حادثه خیز تبریز حاصل علل و عوامل متعددی از جمله توسعه نامتوازن و توزیع ناعادلانه امکانات و خدمات شهری است اما نماینده تبریز، آذرشهر و اسکو و عضو هیات رئیسه مجلس شورای اسلامی معتقد است که حاشیه‌نشینی ریشه در فقر، بی‌عدالتی، بیکاری، تنگی معیشت و مهاجرت دارد که همه این معضلات را حاکمیت باید رفع کند.
به گفته روح الله متفکرآزاد، مسوولان نباید انتظار داشته باشند وضعیت اقتصادی مردم بهتر شود و خودشان برای سکونت و زندگی در مناطقی بهتر اقدام کنند و این نگرانی وجود دارد که خروجی مدل رفتار حاکمیت و مسوولان، زمینه‌ساز شکل‌گیری نظام مسکنی فقرائی حاشیه شهر شود.
نماینده مردم تبریز، آذرشهر و اسکو در خانه ملت با تاکید بر لزوم حل ریشه‌ای حاشیه‌نشینی در تبریز با لحاظ جوانب مختلف آن تصریح می‌کند: لازم است، بحث وجود گسل در ساخت و سازهای سطح کلان‌شهر تبریز یکبار برای همیشه مرتفع شود و مطمئن باشیم حریم‌های این گسل با هدف جلوگیری از خسارت‌های مالی و جانی جبران‌ناپذیر در صورت حوادث غیرمترقبه احتمالی حتما رعایت شود.
به اعتقاد عضو شورای اسلامی شهر تبریز نیز طولانی شدن روند تشکیل پروانه ساخت از عوامل اصلی روی آوردن شهروندان به ساخت و سازهای غیرمجاز است و ارائه خدمات شهری همچون آب، برق و گاز توسط نهادهای دولتی به سازندگان غیرمجاز نیز اشتیاق برای ساخت و ساز غیرمجاز را در این افراد بیشتر می‌کند.
عبدالله تقی‌پور وظیفه شهرداری را هماهنگی میان نهادها دانسته و تصریح می‌کند: تغییر نحوه درآمدزایی در شهرداری و کاهش درآمد از طریق کدهای تراکم فروشی و کمیسیون ماده ۱۰۰ نیز عاملی برای کاهش ساخت و سازهای غیرمجاز است و شهرداری در خصوص موارد مطرح شده برای جلوگیری از ساخت و سازهای غیرمجاز می‌تواند با تشکیل جلسات ترتیبی با نهادهای مرتبط به‌خصوص نهادهای قضایی گزارشات نقایص موجود را ارائه دهد.
عضو کمیسیون شهرسازی و معماری شورای اسلامی شهر تبریز، تاکید می‌کند: انباشت پروانه‌های مرتبط با این موضوع، اغماض برخی کمیسیون‌ها در میزان جرائم، مجازات کارکنان متخلف در این حوزه، عدم انتقال مصالح به محل ساخت و موضوعاتی از این دست از جمله دیگر عوامل افزایش میزان ساخت و سازهای غیرمجاز به‌شمار می‌رود.
وارد کردن ساخت و سازهای غیرمجاز در محدوده شهری به بهانه‌های امنیتی
در این میان تخلفات گسترده در ساخت و سازهای غیرمجاز نیز مدیریت این موضوع را پیچیده و دشوارتر کرده است تا جایی که معاون هماهنگی امور عمرانی استاندار آذربایجان‌شرقی از فشار برخی مشاوران مدیران شهری و منطقه‌ای برای وارد کردن چنین ساخت و سازهایی داخل محدوده به بهانه امنیتی شدن ساخت و سازهای غیرمجاز به جای توجه علمی به توسعه شهر و تعیین جهات مناسب توسعه خبر داده و گفته است: شهرداری‌ها مسوول اصلی حفاظت از شهر هستند و باید با استفاده از ابزارهای لازم مانع ساخت و سازهای غیرمجاز شوند.
جواد رحمتی تصریح کرده است: در حالی که حفظ باغات و توسعه فضای سبز باید در تمام تصمیم‌گیری‌های شهری مورد توجه مسوولان باشد، متاسفانه در طول سال گذشته، ساخت و سازهای غیرمجاز و غیراصولی به‌صورت فزآینده افزایش یافته که باید با جسارت در مقابل چنین اقدامات غلطی بایستیم.
شکل‌گیری حاشیه‌نشینی جدید در روستاهای اطراف تبریز و زایش در بافت‌های قبلی
در کنار تمام موارد مطرح شده، دو نکته قابل تأمل موضوع حاشیه‌نشینی در تبریز را به نمونه.ای متمایز تبدیل می‌کند، دو نکته‌ای که فریدون بابایی‌اقدم رئیس کمیسیون شهرسازی و معماری شورای اسلامی تبریز از آنها تحت عنوان زایش حاشیه‌نشینی در مناطق قبلی چنین ساخت و سازهایی و نیز بروز شکل جدیدی از این پدیده در قالب انتقال حاشیه‌نشینی به روستاهای اطراف تبریز یاد می‌کند.
این عضو شورای اسلامی شهر تبریز یادآور می‌شود: شکل جدیدی از بدمسکنی در سال‌های اخیر در تبریز شکل گرفته به‌گونه‌ای که در مناطق حاشیه‌نشینی قبلی شاهد زایش این بافت‌های ناایمن از طریق افزوده شدن طبقات هستیم و از سوی دیگر حاشیه‌نشینی در حال انتقال به روستاهای مقصد سرریز جمعیتی تبریز است و همین زایش حاشیه نشینی موجب تحولات جدی در بافت‌های مسئله‌دار به‌ویژه در پهنه شمالی تبریز شده است.
وی، قدم اول در حل معضل حاشیه‌نشینی تبریز را شناسایی، به رسمیت شناختن این مناطق و تثبیت و جلوگیری از گسترش این بافت‌ها دانسته و تصریح می‌کند: قدم بعدی برنامه‌ریزی برای مدیریت این موضوع است که در این حوزه هرگاه به‌صورت کارشناسی و مدون عمل کرده‌ایم، نتایج تقریباً قابل قبولی بدنبال داشته و تاثیر احداث شهرک‌های ارم و باغمیشه البته با حداقل‌های اصول شهرسازی، در مهار و کنترل گسترش حاشیه‌نشینی در مناطق ۴۰ متری و انتهای عباسی نمونه‌های عینی همین اقدامات برنامه‌ریزی شده است.
۴۰۰هزار ساکن مناطق حاشیه نشین نخستین قربانیان دقیقه اول زلزله تبریز هستند
بابایی‌اقدم با اشاره به تحقیق صورت گرفته در مورد بافت حاشیه‌نشینی تبریز توسط یک گروه متخصص ژاپنی خاطر نشان می‌کند: بر اساس نتایج این بررسی که در سال ۸۴ انجام شد، جمعیت حاشیه‌نشین تبریز ۴۰۰ هزار نفر تخمین‌زده شد و طبق نظر محققان حاضر در این تحقیق، در صورت بروز زلزله در تبریز، این ۴۰۰ هزار نفر ساکن مناطق حاشیه‌نشینی نخستین قربانیان دقیقه اول چنین حادثه‌ای خواهند بود.
رئیس کمیسیون شهرسازی و معماری شورای اسلامی تبریز با اشاره به اینکه این تخمین مبنای تمام اظهار نظرها در خصوص جمعیت حاشیه نشینی از سال ۸۴ تا کنون بوده، می‌افزاید: بدون شک امروز بعد از گذشت ۱۵ سال اگر تحقیق مجددی برای تخمین جمعیت حاشیه‌نشین تبریز صورت گیرد، شاهد تولید اعداد و ارقام جدید و البته نگران‌کننده‌تری خواهیم بود.
وی، شورای شهر و شهرداری را از مهم‌ترین عوامل وضعیت کنونی حاشیه‌نشینی عنوان و تصریح می‌کند: متاسفانه از یک سو این موضوع دغدغه و اولویت جدی بسیاری از اعضای شورای شهر به عنوان ریل‌گذار امور شهری نیست و از سوی دیگر همین من توجهی شورا موجب شده تا اقدامات جدی و اجرایی از سوی شهرداری را در ورود به معضل حاشیه‌نشینی شاهد نباشیم و نتیجه تمام این بی‌توجهی‌ها می‌شود پرونده‌های متعدد ساخت و سازهای غیرمجاز در گوشه و کنار تبریز که متاسفانه باید گفت بسیاری از ساخت و سازهای صورت گرفته نیز حتی زیرنظر حداقلی شهرداری نیست و تخلفات گسترده‌ای در این زمینه رخ می‌دهد.
بابایی‌اقدام ایجاد شهرک جوانان را قدمی مهم و البته ابتدایی برای حل بخش اعظمی از مشکل حاشیه‌نشینی تبریز دانسته و می‌گوید: در صورتی که تفاهم اخیر با قرارگاه خاتم الانبیا در زمینه ساماندهی حاشیه‌نشینی به‌صورت یک قرارداد تصویب نهایی شود، می‌توانیم تمام مناطق پرخطر را به شرط استفاده از تمام ظرفیت‌های شهرداری به این مکان منتقل کنیم و شاهد ساماندهی حداقل ۵۰ تا ۶۰ کیلومتر از بافت حاشیه‌نشینی در صورت ساخت 6 هزار واحد برنامه‌ریزی شده برای شهرک جوانان و باز شدن یکی از گره‌های کور اجتماعی و حتی امنیتی شهر خواهیم بود و اراضی آزاد شده از این طریق نیز می‌تواند به کاربری‌های فضای سبز تبریز افزوده شود و البته تمام این موارد زمانی محقق خواهد شد که عزم و اراده جدی در شورا و شهرداری و البته نهادها و مسوولان و حتی نمایندگان استانی در این خصوص وجود داشته باشد.
ایجاد شهرک جوانان 130 هکتاری برای اسکان حاشیه‌نشینان تبریز
استاندار آذربایجان‌شرقی نیز ایجاد شهرک جوانان را اقدامی ضروری برای اسکان حاشیه‌نشینان و جابه‌جا کردن سکونتگاههای غیررسمی تبریز می‌داند و معتقد است، یکی از مشکلات استان و تبریز بحث سکونتگاههای غیررسمی و حاشیه‌نشینی است و خیل وسیعی از این سکونتگاه‌ها در حاشیه‌های شمالی و جنوبی شهر غیراصولی بوده و حتی با مختصر بارندگی ویران می‌شوند.
محمدرضا پورمحمدی، اخیراً در جمع مدیران استانی با بیان اینکه در برابر مردم و تاریخ پاسخگو هستیم و باید کارهایی را که در توان امکانات و اختیاراتشان برای حل این معضل می‌توانیم انجام دهیم، متذکر شده است: اگر زلزله سراب یا میانه در تبریز بود در ساعت اول 300 هزار نفر قربانی می‌شدند و با توجه به ضرورت پیشگیری از چنین فاجعه ای، ایجاد شهرک جوانان برای اسکان حاشیه‌نشینان و جابه‌جا کردن سکونتگاههای غیررسمی ضروری است.
وی خاطرنشان کرده است: بر این اساس 5 هزار واحد مسکونی مخصوص حاشیه‌نشینان احداث می‌شود که قرارداد سه هزار واحد را با ستاد اجرای فرمان امام منعقد کرده‌ایم و تلاش داریم احداث دو هزار واحد دیگر را نیز با قرارگاه خاتم‌الانبیا (ص) به نتیجه برسانیم تا در دو تا سه سال آینده این واحدها احداث شوند و شاهد اقدامی جدی و اساسی در خصوص ساماندهی حاشیه‌نشینی تبریز باشیم.
با در نظر گرفتن تمام جوانب پدیده حاشیه نشینی باید اذعان داشت که این پدیده مولود نامبارک توسعه نامتوازن و توزیع ناعادلانه امکانات و خدمات شهری است تا فقر فرهنگی و اقتصادی ساکنان چنین مناطقی و جلوگیری از ایجاد و گسترش حاشیه‌نشینی مستلزم برنامه‌ریزی‌های مدون و آینده‌نگر و البته توانمندسازی اقشار کم برخورداری است که سکونت در چنین مناطقی را تنها علاج مشکل سکونت خود در شرایط نامساعد اقتصادی جامعه امروز می‌دانند.
به عقیده کارشناسان، یکی از دلایل بسیار مهم حاشیه‌نشینی در شهر تبریز بیکاری، درآمد کم، پایین بودن اجاره بهای مسکن در حاشیه شهر و مهاجرت گسترده از محیط‌های شهری کوچک و روستاهای استان است، که این مسئله موجب بروز انواع ناهنجاری‌های شهری (اشتغال افراد حاشیه‌نشین در مشاغل کاذب، وجود ساخت و سازهای غیرمجاز، افزایش جرم و جنایت، اثرات نامطلوب فرهنگی، اجتماعی، اقتصادی، آلودگی محیط زیست شهری و غیره) شده است که اگر دولت و دستگاه‌های اجرایی در این زمینه فکری اساسی نکنند، تبعات اقتصادی، فرهنگی و اجتماعی این روند سریع حاشیه‌نشینی قابل کنترل نخواهد بود.
در پایان بایدگفت، تبریز دومین شهر پرحاشیه‌نشین کشور، بافت‌های ناکارآمد شهری تبریز مشتمل بر دو بافت فرسوده و حاشیه‌نشین است زندگی نزدیک 50 درصد جمعیت تبریز در این بافت‌ها خیلی نگران‌کننده است.
برای دیدن گزارش تصویری حاشیه نشینی تبریز اینجا را کلیک کنید.
انتهای پیام/60002/س/ر
