محمد درویش با اشاره به بارندگی های شدید در چهار سال آبی گذشته در حوضه آبریز دریاچه ارومیه عنوان کرد: در چهار سال آبی گذشته، بیشترین میزان بارندگی در میان 6 حوضه آبریز کشور مربوط به حوضه آبریز دریاچه ارومیه بوده، اما تنها 15 درصد دریاچه ارومیه احیا شده که این مساله نشان می دهد اساسا هیچ کار مهم و چشمگیری از سوی دولت و ستاد احیای دریاچه ارومیه انجام نشده است.
در هفت سال گذشته بیش از یک میلیارد و 100 میلیون دلار از منابع صندوق توسعه ملی برای احیای دریاچه ارومیه هزینه شده است، اما به گفته محمد درویش، عضو هیات علمی موسسه تحقیقات جنگل ها و مراتع کشور تنها 15 درصد و طبق آمارهای سازمان محیط زیست تنها 28 درصد دریاچه ارومیه از سال 93 تا کنون احیا شده است.
به گزارش خبرنگار اجتماعی رکنا، احیای دریاچه ارومیه، اولین مصوبه دولت روحانی بود. مصوبه ای که البته بعدها با تشکیل کارگروه های تخصصی در سطح مدیران عالی منجر به تشکیل ستاد احیای دریاچه ارومیه در بهمن 92 شد و این ستاد عملا از ابتدای سال 93 با تخصیص منابع ویژه از صندوق توسعه ملی کار خود را آغاز کرد.
حالا اما بیش از هفت سال از تشکیل ستاد احیای دریاچه ارومیه می گذرد و در این بحبوحه که افکار عمومی منتظر روشن شدن ابعاد ماجرای واژگونی اتوبوس خبرنگاران محیط زیست در مسیر بازدید از دریاچه ارومیه است، بد نیست آخرین وضعیت این دریاچه و عملکرد ستاد احیای آن را در هفت سال گذشته بررسی کنیم تا ببینیم نتیجه صدها میلیون دلار هزینه و هفت سال تلاش دولت برای احیای دریاچه ارومیه چه بوده است؟
محمد درویش، عضو هیات علمی موسسه تحقیقات جنگل ها و مراتع کشور در پاسخ به این سوال با تاکید بر این که در 7 سال گذشته فقط 15 درصد دریاچه ارومیه احیا شده است، به خبرنگار رکنا گفت: تلاش های دولت نقش اندکی در احیای دریاچه ارومیه داشته و مهمترین علت احیای همین 15 درصد نیز بارندگی های فراوانی است که در 4 سال گذشته در حوضه آبریز دریاچه ارومیه روی داده است.
رئیس گروه محیط زیست در کرسی سلامت اجتماعی یونسکو ادامه داد: در 4 سال آبی گذشته، بیشترین میزان بارندگی در میان 6 حوضه آبریز کشور مربوط به حوضه آبریز دریاچه ارومیه بوده و حتی در سال آبی جاری نیز که مقدار بارش ها در تمام کشور بین 40 تا 60 درصد کاهش یافته است، در حوضه آبریز دریاچه ارومیه، میزان ریزش های آسمانی فقط 4 تا 5 درصد کمتر از متوسط بلندمدت 52 ساله بوده است.
به گفته درویش، آمار بالای بارندگی ها در 4 سال گذشته در حوضه آبریز دریاچه ارومیه نشان می دهد که در این مدت یا این حوضه در وضعیت ترسالی قرار داشته یا مقدار بارش های آن نزدیک به شرایط نُرمال بوده است. اما یا این وجود، اکنون کمتر از 15 درصد وسعت دریاچه ارومیه احیا شده و این مساله نشان می دهد که اساسا هیچ کار مهم و چشمگیری از سوی دولت و ستاد احیای دریاچه ارومیه انجام نشده است.
اخیرا پرویز آراسته، مدیرکل حفاظت محیط زیست آذربایجان غربی اعلام کرده است که با تلاش های ستاد احیای دریاچه ارومیه از سال 93 به این سو، اکنون حدود 40 درصد مساحت این دریاچه دارای آب است. گزارش های رسمی سازمان محیط زیست نیز نشان می دهد که پیش از سال 93، 88 درصد کل وسعت دریاچه ارومیه خشک شده بود و بنابراین اگر همین آمارهای محیط زیست را در نظر بگیریم، می توان گفت در بهترین حالت 28 درصد مساحت دریاچه ارومیه در هفت سال گذشته احیا شده است.
این در حالی است که به گفته درویش، از سال 93 تا 99، یعنی در طول هفت سال، حدود یک میلیارد و 100 میلیون دلار از منابع صندوق توسعه ملی برای احیای دریاچه ارومیه هزینه شده و این هزینه بیش از 30 برابر بودجه سالیانه سازمان محیط زیست بوده است. او بر همین اساس تاکید دارد که با توجه به این هزینه کلان انجام شده و البته بارندگی های فراوانی که در چهار سال آبی گذشته در حوضه آبریز دریاچه ارومیه روی داده، انتظار این بود که بسیار بیشتر از 15 درصد یا به قول مسئولان محیط زیست، 28 درصد این دریاچه احیا می شد.
این فعال محیط زیست علت اصلی ناکامی نسبی ستاد احیای دریاچه ارومیه در رسیدن به هدف خود را نادرست بودن نوع نگاه مدیران این ستاد نسبت به مدیریت منابع آبی دانست و گفت: دولت از ابتدای تشکیل ستاد احیای دریاچه ارومیه باید به این نکته توجه می کرد که به هیچ وجه نمی توان با همان طرز فکر و افرادی که یک مشکل را ایجاد کرده اند، آن معضل را رفع کرد.
وی افزود: مشکلی که در دهه های اخیر برای دریاچه ارومیه ایجاد شده، ناشی از برنامه ریزی برای گسترش کشاورزی ناپایدار از سوی وزارت جهاد کشاورزی و غلبه تفکر مدیریت سازه ای بر منابع آبی و سدسازی‌های گسترده در حوضه آبریز دریاچه ارومیه از سوی وزارت نیرو بوده است. اما متاسفانه اغلب اعضای ستاد احیای دریاچه ارومیه در سال های گذشته، بازهم از میان مدیران همین دو وزارتخانه انتخاب شده اند و به نوعی می‌توان گفت کسانی در این مدت در این ستاد فعالیت داشتند که خودشان باعث نابودی دریاچه ارومیه شدند.
درویش تاکید کرد که اگر مسئولان ستاد احیای دریاچه ارومیه قصد داشتند که با روش هایی پایدار به هدف خود برسند، باید برای کاهش وابستگی معیشیتی به منابع آبی برنامه ریزی می کردند و شیوه های مکمل معیشتی و راهکارهای جایگزین کشاورزی برای امرار معاش را به روستاییان بالادست دریاچه ارومیه معرفی می کردند.
اما از نظر این فعال محیط زیست، برنامه ریزی در این زمینه نیاز به حضو متخصصانی داشت که عضو ستاد احیای دریاچه ارومیه نبوده اند، یعنی باید ستاد احیای دریاچه ارومیه تسهیلگرانی را به کار می گرفت که برای آموزش معیشت های جایگزین به روستاها می رفتند و برای کمک به معیشت روستاییان این منطقه، کسب درآمد از طریق استحصال انرژی های نو را برای آنها تسهیل می کرد.
او در این باره اقدام موثر دولت ترکیه در تعریف معیشت های جایگزین برای روستاییان خود را مثال زد و اظهار داشت: دولت ترکیه در پشت بام منازل روستانشینانی که منطقه آنها دچار کم آبی است، پنل های انرژی خورشیدی نصب کرده است و برق تولیدشده از این پنل ها را از آنها می خرد. ما هم اگر می خواستیم دریاچه ارومیه احیا شود، باید این گونه معیشت های جایگزین را برای روستاییان حوضه آبریز دریاچه ارومیه تعریف می کردیم، اما متاسفانه ستاد احیا اساسا به دنبال اجرای چنین برنامه هایی نبوده است.
آن طور که درویش می گوید، در مدت فعالیت ستاد احیای دریاچه ارومیه همچنان از منابع آبی حوضه آبریز این دریاچه برای آبیاری زمین های کشاورزی و آب شرب مردمان این منطقه استفاده شده و هیچ اقدام موثری نیز برای کاهش مصرف آب در بخش کشاورزی یا خانگی در مناطق بالادست دریاچه ارومیه انجام نشده است.
در این میان تنها قرار بود که براساس مصوبات ستاد احیای دریاچه ارومیه، 10 تا 15 درصد از منابع آبی حوضه آبریز این دریاچه به طور ویژه برای احیای آن اختصاص یابد و با وجود این که در سال های گذشته این حقابه اختصاص پیدا کرده، اما فروردین امسال مسعود تجریشی، دبیر اجرایی ستاد احیای دریاچه ارومیه اذعان کرد که از شروع سال آبی 1399 – 1400 تا کنون، وزارت نیرو حقابه این دریاچه را اختصاص نداده است.
اما صرف نظر از دریاچه ارومیه، شرایط سایر تالاب های کشور نیز با وجود تصویب قانون حفاظت، احیا و مدیریت تالاب های کشور در اردیبهشت 96، چندان چنگی به دل نمی زند و شاید اگر بارندگی های پرحجم سال‌های آبی 97 – 98 و 98 – 99 نبود، اکنون با خشک شدن بسیاری از تالاب ها مواجه می شدیم. این در حالی است که عیسی کلانتری، رئیس سازمان محیط زیست پس از همین بارندگی های شدید در دو سال آبی گذشته، در مصاحبه های مختلف خود، وضعیت تالاب های کشور را خوب توصیف کرده و بر توجه ویژه دولت دوازدهم به تالاب ها تاکید کرده است.
عضو هیات علمی موسسه تحقیقات جنگل ها و مراتع کشور اما با تاکید بر این که اکنون بسیاری از تالاب های مهم کشور یا خشک شده اند یا در آستانه خشک شدن قرار دارند، با انتقاد شدید نسبت به این صحبت های کلانتری گفت: اکنون در شرایطی قرار داریم که تالاب گاوخونی خشک است، بخش مهمی از تالاب های هامون و جازموریان خشک شده است، تالاب های شادگان و هورالعظیم در بدترین وضعیت خود قرار دارند و همچنین وضعیت تالاب های میانگران و بام دژ در استان خوزستان بسیار اسفناک است.
درویش در ادامه تاکید کرد: تالاب انزلی در استان گیلان، تالاب گمیشان در خلیج گرگان و تالاب های سه گانه آلاگل، آلماگل و آجی‌گل در استان گلستان نیز شرایط بسیار اسفناکی دارند. بنابراین باید پرسید اساسا آقای کلانتری وضعیت کدام تالاب را بهتر کرده است که این ادعای شگفت آور را مطرح می کند؟
وی مهمترین علت آبگیری نسبی برخی تالاب ها در سال های اخیر را نیز بارش های سنگین دو سال آبی گذشته دانست و در پایان تصریح کرد: اگر میزان بارندگی در سال های آبی اخیر بخصوص بهار 98 آن قدر زیاد نبود، قطعا اکنون بسیاری از تالاب های ایران خشک شده اند و اگر در چند سال اخیر شاهد اندکی آبگیری برخی تالاب ها بوده ایم، این مساله ناشی از یک رخداد طبیعی بوده است، نه مدیریت درست دولت.
