به گزارش خبرگزاری مهر، در قسمت اول از فصل شانزدهم برنامه تلویزیونی زاویه احمد نادری، استادیار مردم شناسی دانشکده علوم اجتماعی دانشگاه تهران و وحید شالچی، دانشیار جامعه شناسی دانشگاه علامه طباطبائی درباره موضوع اعتماد اجتماعی در ایران به بحث پرداختند.
عطاء الله بیگدلی، مجری برنامه در ابتدا با بیان اینکه رابطه بین مردم و نظام از اول انقلاب تاکنون یک سیری را سپردی کرده است، از کارشناسان برنامه پرسید: اکنون وضع مردم نسبت به حاکمیت و جمهوری اسلامی چه وضعی دارد؟ علوم اجتماعی می‌تواند این وضعیت را بسنجد و یا نه؟ اگر فاصله‌ای بین مردم و حاکمیت است چرا این اتفاق افتاده و چه باید کرد؟
وحید شالچی، دانشیار جامعه شناسی دانشگاه علامه پاسخ داد: ما سال‌ها است که تورم دو رقمی داریم ولی درآمدها در بخش اعظمی از جامعه افزایش پیدا نکرده است، بر شمار فقرا افزوده شده و ارزش پول ملی کاهش پیدا کرده است، در این وضعیت و فشار اقتصادی اگر این را بپذیریم که ما وارث انقلاب هستیم و نظام‌هایی که از انقلاب بیرون می آیند بیشترین پیوستگی را با جامعه دارند. یک اشتباهی که کردیم این بود که به نقاط قوت صرفاً توجه کردیم و درباره مشکلات صحبت نکردیم. ما فرایندهای اعتماد بخش و اعتماد زدا داریم، در علوم اجتماعی اعتماد اجتماعی سنجیدنی است و گاهی به وسیله پیمایش‌ها و به وسیله برخی پارامترها مثل مشارکت سنجیده می شود.
وی در پاسخ به این پرسش که آیا تجربه پیمایش‌های مشابهی در کشورهای دیگر وجود دارد، گفت: بله پیمایش‌هایی که به طور عام تر در سرمایه اجتماعی انجام می‌شود سطوح مختلف دارد و بین اقشار مختلف و قومیت‌های مختلف سنجیدنی است و باید به آن توجه کرد. در انتخابات گاهی یست تا بیست و پنج درصد فراز و فرود را می‌بینیم و با تقویت فرایندهای اعتمادزا و بررسی جدی در حوزه اقتصادی، فرهنگ و سیاست می توانیم فرایندهای اعتمادزا را بررسی کنیم. در شرایط کنونی اقتصاد مهم‌تر است، وقتی مردم بتوانند زندگیشان به طور نسبی تأمین کنند این اعتماد بر می‌گردد. وی افزود: در مقام حاکمیت باید برای صدرصد جامعه فکر کرد، وقتی می‌خواهید اعتماد افزایش پیدا کند، باید به نیازها و اعتماد کلیت توجه شود، شاید یکی از چالش‌هایی که ما داریم و باعث اعتمادزدایی شده است این بوده که گاهی فقط متوجه یک بخش خاص هستیم.
در ادامه احمد نادری، استاد مردم شناسی دانشگاه تهران گفت: ما یک سری اعتمادهای اجتماعی انتزاعی داریم که دولت‌های ملی هستند که بُعد سیاسی پیدا کردند از طریق یک سری نقاط دسترسی به مردم متصل می‌شوند. اعتماد اجتماعی بخش کلانی از سرمایه اجتماعی است. کلیدی ترین مؤلفه همین بحث اعتماد اجتماعی است که در دولت‌های مدرن جای خود را باز می کند و از طریق فرایند اجتماعی سازی در نسل‌ها منتقل می‌شود، چون هر نسل یک حافظه، تجربیات و نظام ارزشی خاص خود را دارد، ممکن است شکاف بین نسل‌ها بیشتر شود.
وی با بیان اینکه در عمل به بحث فروپاشی اجتماعی در جامعه ایران باور ندارم گفت: اعتماد اجتماعی وابسته به عملکرد دولت‌هاست. کارکرد دولت‌های ملی اساساً خودش را در بحث اعتماد مردم نشان می‌دهد هرچه کارکردها شفاف‌تر باشد اعتماد افزایش می‌یابد. هرچه کارکردها به سمتی باشد که پاسخی معتبر به مردم بدهد اعتمادها بیشتر می‌شود. در بحث ایران پس از انقلاب، در دوره انقلاب، دوره کوتاه ماقبل جنگ و دوره بلند جنگ میزان اعتماد اجتماعی بالا است. از اواخر دهه ۶۰ تحولاتی رقم می‌خورد. جنگ تمام می شود، دوره سازندگی آغاز و دولتمردانی با نگاه نئولیبرال حاکم می‌شوند و با سیاست گذاری‌های غلط جامعه را به سمتی می‌برند که شکاف تاریخی بین ارزش‌های انقلابی و دوران کنونی ایجاد می‌شود. نگاه نئولیبرال که در دولت یازدهم و دوازدهم غلبه کرد، جامعه را به سمتی برده که میزان سرمایه اجتماعی پایین آمده است.
در ادامه مجری کارشناس برنامه گفت: مساله اقتصاد در سالهای گذشته مهم شده است. اگر حوزه اقتصاد و تورم کنترل شود آیا این شکاف ترمیم می شود یا مساله شکاف قابل پر شدن نیست؟
وحید شالچی پاسخ داد: سیاست‌های نئولیبرال در دولت دنبال شده و دولت حوزه‌هایی مثل آموزش و بهداشت را رها کرده است. جامعه ایرانی با همه تنوعی که دارد هنوز اصول اساسی و ارزش‌های محوری انقلاب تنها ارزش‌هایی است که می‌تواند جامعه ایرانی را کنار هم بیاورد، عدالت، آزادی، استقلال و اسلامیت می‌تواند جامعه ایرانی را کنار هم بیاورد و هیچ رقیبی ندارد.
وی افزود: با مدرسه غیرانتفاعی دستگاه ایجاد نابرابری تولید می کنیم و نه تنها به لحاظ علمی حتی به لحاظ اخلاقی فرزندان را جدا می کنیم. در حوزه بهداشت هم همین وضعیت را داریم. در مسکن و اشتغال نیز از این مسیرهای اشتباه پیموده شده باید برگردیم. آزادی مطالبه جدی مردم است درصورتی که در کنار عدالت باشد.
احمد نادری در ادامه گفت: بعد از این که جنبش‌های اجتماعی به موفقیت می رسند یک خطر این است که کادرهای طالب مقام مناسب را در دست می‌گیرند و به سمتی می‌برند که از اهداف اصلی جنبش فاصله عمیقی ایجاد می‌کنند. یک هسته اصلی در انقلاب داریم که در آن شعار استقلال و آزادی خودش را بروز داده، استقلال مهیا شده و وابستگی به شرق و غرب نداریم، در بحث آزادی و جمهوریت نیز مشکلی نداریم مساله ما در تحقق اسلامیت نظام است و آن انحراف سبب شده تا اسلامیت به خطر بیفتد. اصل وحدت بخش شیرازه جامعه اسلامی عدالت است چهل سال تجربه در تاریخ تجربه زیادی نیست، یک سری اصول و تئوری داریم تا اینها را در یک مسیری اجرایی کنیم طول می‌کشد، باید برگردیم بازتعریف کنیم حوزه اسلامیت را، از زمان قاجار تاکنون مساله ما مواجهه با غرب بوده باید اسلامیت را که عدالت مسیر اصلی آن است را محقق کنیم.
وحید شالچی گفت: نظام باید بتواند نیازهای جامعه را حداقل در سطح پایه‌ای تامین کند و منابع موجود عادلانه توزیع شود. در ساحت اجتماعی باید احساس شود که بخش‌های مختلف در نظام درگیر هستند و در نظام منافع دارند وامکان حضورشان هست و صدایشان شنیده می‌شود. وقتی در مقام حاکمیت هستید باید جامعه را با همه تنوع بپذیرید و رضایت را جلب کنید.
شالچی در پاسخ به این سوال مجری برنامه که آیا جمهوری اسلامی بین شهروندان تفکیک قائل می‌شود؟ گفت: رقابت‌های سیاسی نباید منجر به حذف نیروهای اجتماعی که پشت آنها هستند شود. این مخالف روح انقلاب اسلامی است، باید تدبیر کرد که چتر در فراز همه مردم قرار گیرد. با ظرفیت‌هایی که در قانون اساسی، اسلام و انقلاب هست می‌توان این چتر را در فراز همه مردم قرار دهیم و اعتماد اجتماعی را بالاتر ببریم.
احمد نادری در ادامه گفت: من شکاف فقیر و غنی را جدی میبینم. دولت‌ها و کنشگران عرصه اجتماعی و مسئول رفاه، آسایش و امنیت مردم هستند که می‌توانند اعتماد را بالا ببرند و یا کاهش دهند و این شکاف هنوز پر رنگ است. علاوه بر بهره مندی اغنیا از همه نعمت‌ها، صداها هم همه مال آنها است. در اوایل انقلاب فقیر صدا داشت ولی به سمتی رفتیم که الان این طبقه صدا ندارد و این خطرناک است. باید تنوع در جامعه ایران را بپذیریم از کجا این حذف تنوع شروع شد؟ از همان دهه ۷۰ بدون در نظر گرفتن بسترهای بومی و محلی به سمت توسعه رفتیم و جامعه را به سمتی بردیم که تمامی صداها حذف شد.
احمد نادری درباره چشم انداز رابطه بین مردم و دولت گفت: پنجاه و دو درصد در انتخابات شرکت نکردند که یکی از دلایل اصلی کاهش مشارکت، اعتراض به ناکارآمدی‌های دولت در ۸ سال اخیر بود. مردم همچنان پای انقلاب اسلامی ایستاده اند. هنوز خانواده و مذهب یک نهاد کلیدی است. در جامعه ما ارزش‌های سنتی در یک شکل مدرن خود را بروز و ظهور می‌دهد و این در جامعه اتفاق افتاده است و این به این معنا نیست که از مذهب فاصله گرفته ایم. اتفاقی که در این ۸ سال افتاد، تصویری در ذهن مردم ایجاد کرد که عدم مشارکت را در یک رفتار بروز و ظهور دادند، مساله سر کارآمدی و ناکارآمدی هاست، افزایش قیمت‌ها و فشارهای اقتصادی برای مردم نمایان است. دولت باید کارآمدی خود را نشان دهد و زندگی روزمره مردم با این کارآمدی باید ترمیم شود و به جایگاه خود برگردد.
احمد نادری افزود: در دوران انقلاب مردم برای دفاع از کشور و اسلام آمدند و بعدها فرهنگ مقاومت نهادینه شد و دهه ۷۰ و ۸۰ به میدان آمدند در جبهه مقاومت حضور پیدا کردند پدیده‌ای تحت عنوان مدافعان حرم شکل گرفت که جلوه‌ای از سرمایه‌های اجتماعی است. حاج قاسم نقطه اوج مولفه سرمایه اجتماعی جمهوری اسلامی بود.
شالچی در پایان گفت: با وجود همه دشواری‌ها خوشبین هستم چرا که فرهنگ ما فرهنگی است که ریشه عمیقی دارد. با اینکه بحران جدی است و چالش‌های جدی به وجود آورده است، اما انقلاب ما پتانسیل اصلی خود را حفظ کرده است.
