«معجزه آبخیزداری»|وضعیت بحرانی فرسایش خاک در ایران/ راهکار پیشگیری از کاهش حاصلخیزی خاک چیست؟

به گزارش خبرگزاری تسنیم «پرونده معجزه آبخیزداری»؛ امروزه در دنیا فرسایش خاک با عواملی مثل سیل و فرسایش آبی، خطری برای رفاه انسان و حتی برای حیات او شمرده می شود. در مقیاس جهانی نزدیک به دو بیلیون هکتار و یا در حدود 13 درصد از سطح کره زمین در قبال تخریب های ناشی از اثرات منفی انسان دچار مشکل شده است.

** کاهش حاصلخیزی خاک با فرسایش خاک

یکی از مهمترین عوامل کاهش حاصلخیزی خاک، فرسایش خاک است. در مناطقی که فرسایش کنترل نمی شود، خاک ها تدریجا فرسایش یافته و حاصلخیزی خود را از دست می دهند. علاوه بر کاهش حاصلخیزی و هدر رفت خاک، چالش هایی مثل پرشدن مخازن سدها، گرفتگی و انسداد مجاری آبیاری، آبراهه ها  رودخانه ها، گل آلود کردن آب رودخانه ها و کاهش کیفیت آب و آلودگی آب های مناطق پایین دست باعث شده فرسایش خاک از دیرباز مورد توجه متخصصین و کارشناسان علوم زمین واقع شود.

** فرسایش آبی، دلیل اصلی فرسایش خاک

 فرسایش آبی را می توان دلیل اصلی فرسایش و تخریب خاک دانست. گذشته از اهمیت و جایگاهی که باران در کشاورزی دارد، در مراحل فرسایش آبی در حوزه های آبخیز، نیروی فرسایندگی ناشی از باران با جدا نمودن ذرات خاک و ایجاد رواناب سطحی مهمترین تأثیر را در پدیده فرسایش و بالاترین همبستگی را با آن دارد. در واقع مهمترین عامل فرسایش آبی، باران به طور اخص و شدت بارندگی به طور اعم می باشد و چنانچه باران این نعمت الهی مهار نشود زمینه فرسایش شدید خاک خواهد شد.

در بسیاری از روش های تجربی برآورد کمی و یا کیفی فرسایش خاک یکی از فاکتورهای اصلی، عامل فرسایندگی باران است. از آن جایی که سالانه بر تعداد فرمول های تجربی برآورد فرسایش آبی و کاربرد آنها در امور اجرایی مربوط به حفاظت خاک و آبخیزداری در جهان افزوده می شود و از آنها در امور اجرایی مربوط به حفاظت خاک و آبخیزداری در جهان افزوده می شود و از آنها نیز با فاصله زمانی کم یا زیاد در ایران استفاده می شود، از این رو منطقی است که به منظور پرهیز از هر گونه دوباره کاری در تعیین عوامل مدل ها، روشی مبتنی بر شرایط حاکم بر حوزه های آبخیز ایران تبیین شود. چنین اقدامی منجر به رفع ابهامات و اختلاف نظرها در نحوه تعیین عوامل هر یک از مدل ها می شود.

** میانگین فرسایش خاک در ایران

گرچه اطلاعات دقیق و صحیح از میزان و شدت فرسایش آبی در ایران بسیار کم است و بین اندازه گیری ها و برآوردهای انجام شده نیز اختلاف زیادی مشاهده می شود، مقادیر گزارش شده، بالابودن مقدار فرسایش سالانه در سطح کشور را نشان می دهد. میانگین فرسایش خاک کشور معادل با 6 تا 30 تن در هکتار در سال است. با پذیرش رقم 3 و نیم میلیارد تن در سال ذکر شده به وسیله مسئولین آبخیزداری، میزان فرسایش ویژه ایران در حدود 21 تن در هکتار می شود. این ارقام بسیار نگران کننده هستند و برخی از تلفات بسیار بالای سالانه خاک در ایران حکایت می کنند. البته باید در نظر داشت بیشتر این برآوردها متکی بر تخمین و نظر کارشناسی هستند، لذا قابل اعتماد به نظر نمی رسند. در این باره باید گفت اطلاعات به دست آمده از پلات های فرسایشی در کشور خلاف ادعاهای یاد شده را نشان می دهد. بیشتر این پلات ها به وسیله بخش های تحقیقاتی مراکز تحقیقات حفاظت خاک و آبخیزداری چند استان در مناطق خشک و نیمه خشک نصب شده اند. در این پلات ها، متوسط تلفات خاک اندازه گیری شده در بیشتر موارد کمتر از یک تن در هکتار گزارش شده است.

اما به طور کلی باید گفت علیرغم اینکه اندازه گیری ها و برآوردهای متفاوتی در مورد تلفات خاک و مقدار رسوب به وسیله ارگان ها و موسسات مختلف مرتبط با مسائل آب و خاک کشور انجام شده است و ارقامی از یک تا چهار میلیارد تن در سال برای کشور ارائه شده است، ولیکن صرفنظر از روش برآورد یا محاسبه تلفات خاک، مقایسه آن با فرسایش مجاز خاک نشان دهنده وضعیت بحرانی فرسایش خاک در ایران است.

** آبخیزداری و آبخوانداری؛ مهمترین راهکار مقابله با فرسایش خاک

طبق نظر بسیاری از کارشناسان در سطح دنیا، برای جلوگیری و کاهش تهدیدات ناشی از فرسایش خاک مانند حاصلخیزی و هدر رفت خاک، چالش هایی مثل پرشدن مخازن سدها، گل آلود کردن آب رودخانه ها و کاهش کیفیت آب، نیاز به برنامه ریزی و اجرای اقدامات حفاظت خاک و کنترل رسوب در چارچوب طرح های آبخیزداری وجود دارد. در این باره لازم است، ضمن آگاهی از شدت فرسایش و میزان تولید رسوب در یک حوزه آبخیز و شناسایی مناطق بحرانی و اولویت بندی آنها،  برنامه ها و اقدامات آبخیزداری برای کاهش فرسایش و تخریب خاک توسط دستگاه های مسئول اجرایی شود.

از همین پرونده بیشتر بخوانید:

انتهای پیام/