همشهری آنلاین- فاطمه کاظمی:
از سمت میدان مرکزی همدان که وارد خیابان اکباتان، به‌عنوان قدیمی‌ترین خیابان همدان، می‌شوید با تعدادی از راسته‌های تاریخی که با نام بازار خوانده می‌شوند، مواجه می‌شوید. بازار سمسارخانه، بازار آهنگران، بازار قماش‌فروش‌ها،بازار حلبی‌سازها، صحاف‌خانه، کفاش‌خانه و... که نشان از تاریخی کهن دارند؛ تاریخی که تپه هگمتانه از نمادهای شکوهمند آن به‌شمار می‌رود. برای رسیدن به این جاذبه تاریخی باید از راسته بازارهای خیابان اکباتان عبور کرد که هر شغلی که بخواهید درآن پیدا می‌شود؛ از دستفروشان پیاده‌رو گرفته که کالاهایی مانند پول‌های قدیمی می‌فروشند یا لباس‌های دست دوم را عرضه می‌کنند تا لوازم خانگی فروشی‌ها و فرش‌فروشی‌ها. هنوز صدای پتک‌زدن آهنگران قدیمی به گوش می‌رسد و هنوز صدای دستگاهی که چاقوها را تیز می‌کند، بلند است. گویی این خیابان برای هر سلیقه و هر ذائقه‌ای پاسخی دارد.
این خیابان زمانی پویاترین محله در همدان بود و زنده و برقرار تاریخ خود را به هر رهگذری یادآوری می‌کرد، اما چند سال پیش شهرداری این خیابان را به پیاده‌راه تبدیل کرد و با شکست این پروژه، اکباتان به محلی سوت و کور تبدیل شد که درآن دیگر خبری از شور و نشاط گذشته نیست. شهرداری قول داده بود با برگزاری برنامه‌هایی مانند جشنواره موسیقی محلی و برپایی غرفه‌های صنایع دستی، زندگی را به اکباتان برگرداند که البته این وعده‌ها تاکنون عملی نشده‌است. پایان این پیاده‌راه دری به روی تپه تاریخی هگمتانه می‌گشاید که دنیایی تاریخ و تمدن را در خود جای داده است.
سفر به وسیع‌ترین تپه باستانی ایران
بسیاری از باستان‌شناسان تپه هگمتانه را وسیع‌ترین تپه باستانی ایران ارزیابی می‌کنند و آن را بقایای ابنیه کاسی، مادی، هخامنشی و بعد از آن می‌دانند. این تپه تاریخی در چند مرحله مورد حفاری و کاوش باستان‌شناسان قرار گرفته و در هر دوره شگفتی‌های زیادی به دوستداران تاریخ معرفی کرده است. در حفاری‌هایی که اخیرا صورت گرفته، مشخص شده کاخ‌ها و بناهای مهم حکومت آن دوران در تپه هگمتانه کنونی واقع بوده است. شواهد نشان می‌دهد شهر باستانی هگمتانه معماری و نقشه بسیار منظمی داشته و از یک شبکه آب‌رسانی عظیم در حکومت آن دوران برخوردار بوده که در نوع خود بی‌نظیر است.
معابر هگمتانه با سنگ‌فرش و آجرهای مربع شکل و منظم مزین بوده است. همچنین در تپه هگمتانه یک حصار طویل به ارتفاع ۹متر وجود داشته و ۲برج عظیم نیز درون آن کشف شده است. بررسی‌ها نشان می‌دهد خشت خام، آجر و چوب مصالحی هستند که در ساخت بناهای هگمتانه به کار رفته‌است. خانه‌های مسکونی مردم آن دوران در نزدیکی و مجاورت کاخ بوده است که کارشناسان دلیل این موضوع را درخواست دیاکو (بنیانگذار و نخستین شاه حکومت مادها که پس از به‌قدرت رسیدن هگمتانه را به‌عنوان پایتخت خود انتخاب کرد) از مردم برای ساخت بناهای خود در نزدیکی کاخ پادشاهی عنوان می‌کنند.
این مجموعه عظیم شامل 7قلعه متصل و تودرتو در زمینی به وسعت زیاد است و طراحی رنگ در هریک از قلعه‌ها، مانند کاخ‌های یونانی، با یکدیگر متفاوت است و جلوه خاصی دارند.
بازدید از تپه هگمتانه، کهن‌ترین دوره تمدن بشری به‌همراه شهر زیرزمینی بی‌نظیری که در خود جای داده را در معرض دیدگان بازدیدکنندگان قرار می‌دهد. دیدن سازه‌های اصلی دیوارها و بناها که اغلب از خشت خام است هم خالی از لطف نیست. باید به این نکته هم اشاره کرد که در حفاری‌های انجام شده در تپه هگمتانه، آثار و بناهای با ارزشی کشف شده است که در موزه این تپه نگهداری می‌شود.
دردهای هگمتانه
هگمتانه با این جلال و جبروتش اما با چالش‌ها و مشکلات متعددی دست و پنجه نرم می‌کند و در سال‌های اخیر از بی‌مهری مسئولان همدان رنج‌های بسیار برده است. عرصه این اثر مهم تاریخی 40هکتار است، اما تاکنون کمتر از 30درصد آن آزادسازی شده است و برگشت این عرصه به هگمتانه به همت مدیران ارشد استان، مسئولان مربوط در شهرداری و به‌ویژه نمایندگان همدان در مجلس شورای اسلامی بستگی دارد، اما از آن‌جایی که تاکنون درک مشترکی از اهمیت تاریخی هگمتانه درمیان مسئولان مربوط در استان به‌وجود نیامده، به‌نظر می‌رسد پرونده آن بایگانی شده‌است. نکته اینجاست که کارشناسان معتقدند فلکه اکباتان باید بسته شود، بلوار الوند به هگمتانه ملحق شود و بخشی از پیاده‌راه اکباتان نیز که جزئی از هگمتانه است، باید به آن برگردد.
دراین میان باید به این موضوع هم اشاره کرد که همزمان با برگزاری رویدادهای بین‌المللی گردشگری «همدان 2018» که شانس هگمتانه را برای ثبت جهانی‌اش افزایش می‌داد، با اصرار برخی مسئولان و البته سکوت مسئولان اداره‌کل میراث فرهنگی، گردشگری و صنایع دستی استان، هگمتانه به‌منظور جلب رضایت برخی فعالان صنفی آسفالت شد و تقریبا برای همیشه شانس جهانی‌شدنش را از دست داد. هرچه فعالان اجتماعی و میراث فرهنگی هشدار دادند و رسانه‌ها اعتراض کردند، فایده‌ای نداشت و شد آنچه نباید. درآن زمان مسئولان به این موضوع فکر نمی‌کردند که با انجام این اقدام فرصتی طلایی از شهروندان همدانی و ایرانی گرفته می‌شود. اکنون که موضوع ثبت جهانی هگمتانه جدی‌تر شده‌است، همین آسفالت مانع بزرگی برای تحقق این رویا شده و باید فکری به حال آن کرد.
همسایگی مشاغل غیرمرتبط مانند آهن‌فروشان و میوه‌فروشان نیز معضل دیگر هگمتانه است و ضروری است این مشاغل به مکان دیگری منتقل شوند و به‌جای آنها مشاغل سنتی همگون با تاریخ هگمتانه و غرفه‌های فروش صنایع دستی جایگزین شوند. اگر این مشکل رفع شود، چالش آسفالت نیز حل خواهد شد، اما نکته اینجاست که مسئولان مربوط در استان نه‌تنها این مشکل را رفع نکرده‌اند، بلکه پیاده‌راهی که سال‌ها برای ساخت آن زمان صرف و هزینه زیادی از بودجه شهروندان برای آن مصرف شد را به ایستگاه تاکسی شهرک فرهنگیان تبدیل کرده‌اند.
ساخت پارک‌سوار اتوبوس‌های درون‌شهری در حریم هگمتانه از دیگر مشکلات این تپه تاریخی است که اگر اراده‌ای برای جهانی‌کردن آن وجود داشته باشد، باید به مکان بهتری منتقل شود. تجمع کارگران فصلی در کنار این اثر تاریخی نیز از مصائب دیگری است که هرچه سریع‌تر برای رفع آنها چاره‌اندیشی کرد.
در انتظار ثبت جهانی
از سال‌ها پیش موضوع ارسال پرونده ثبت جهانی هگمتانه به یونسکو مطرح بوده‌است که با موانع و نواقص زیادی که وجود دارد، به ثمر رسیدن آن چندان در دسترس نیست، اما علی مالمیر، مدیرکل میراث فرهنگی، گردشگری و صنایع دستی استان همدان معتقد است مطالعات اولیه این پرونده انجام و به وزارتخانه ارسال شده است و اکنون باید منتظر بازدید ارزیابان یونسکو از این تپه و اعلام نظر آنان بود.
دو فرصت برای رفع نقص‌ها
مدیر پایگاه محوطه تاریخی هگمتانه هم دراین باره می‌گوید: پرونده ثبت جهانی منظر فرهنگی، تاریخی و اجتماعی هگمتانه و نقشه‌های مربوط تنظیم و برای جمع‌بندی نهایی به اداره‌کل ثبت آثار جهانی ارسال شده و مورد تأیید قرار گرفته و در مرحله ترجمه است. بعد از ارسال پرونده به یونسکو، تا پایان سال میلادی جاری 2 بار فرصت رفع نقص داریم.
حسن سلطانی معتقد است برخی اقدام‌های انجام شده درمحوطه تاریخی هگمتانه مانند معبری که 2سال پیش دراین محوطه آسفالت شد، کار را برای ثبت جهانی دشوار کرده است و اگر مسئولان استان نتوانند نواقص موجود را رفع کنند، تبعات سنگین‌تری به‌دنبال دارد.
او می‌گوید که یک‌سری اقدام‌ها ازجمله ساماندهی محوطه بقعه شاهزاده حسین (ع)، مرمت راسته‌بازارها و تملک املاک واقع‌شده در عرصه هگمتانه در دستورکار قرار گرفته تا درصورت اعتراض ارزیابان یونسکو، این برنامه‌ها ارائه و فرصت برای رفع نواقص وجود داشته باشد.
