در نقاط مختلف شهری جهان طی سال‌های اخیر مفهوم جدیدی به وجود آمده است که در آن پهنه‌ها و مناطق نوآوری به وجود آمده‌اند که شهرها را به سمت و سوی مدرن شدن هر چه بیشتر سوق می‌دهند. شاید این مفهوم شهری جدید را بتوان این گونه به زبانی ساده توضیح داد: مکانی تعاملی و مشترک برای ایجاد نوآوری. البته این تعریف تا حدودی ساده انگاری نیز به همراه دارد چرا که این هاب‌های نوآوری غالبا چند بخشی و شامل طیف بسیار وسیعی از مدل‌های تجاری، ساختارهای مالکیتی و اشکال فیزیکی هستند. در واقع هدف همه این‌ها ایجاد یک فضای کسب و کار انگیزشی در مناطق شهری است که در آن انواع و اقسام گسترده‌ای از مشاغل بتوانند از یکدیگر بیشتر بیاموزند، با هم ارتباط برقرار کنند، مهارت‌های جدیدی را ایجاد و اشاعه دهند و برای رسیدن به سطوح بالاتر از یکدیگر الهام بگیرند. از دیگر ویژگی‌های مهم این مناطق شهری نوآورانه در موقعیت مکانی آن‌ها نهفته است که بسیاری از مراکز، ساختمان‌های نمادین، موزه‌ها، انبارها، کارخانه‌های متروکه، ایستگاه‌های قطار، حیاط مکان‌های عمومی و بیمارستان‌ها را برای ایجاد تحول و شتاب دهی به توسعه خود، مورد استفاده قرار می‌دهند. به زبانی دیگر می‌توان گفت که مناطق نوآوری به رشد و پاگیری در بخش‌های کمتر مورد استفاده قرار گرفته شهرها تمایل بیشتری دارند و به نقاط شهری که نشاط گذشته خود را از دست داده‌اند، روح تازه‌ای می‌دمند. نمونه‌های مطرح و چشمگیر این دست از پهنه‌های نوآوری را می‌توان هم اکنون در شهرهایی مانند بارسلونا، بوینس آیرس، نیویورک و پاریس به وضوح مشاهده کرد. پاریس، پایتخت فرانسه در سال 2017 شاهد افتتاح ایستگاه F بود که در یک انبار مرمت شده قطارها مستقر شد و حالا این مکان که شاید به عنوان زائده شهری به آن نگاه می‌شد، تبدیل به جایی برای تلاش و رقابت استارتاپ‌ها و شرکت‌های پزشکی، غذا، مد، نرم افزار، تجارت الکترونیک و ... شده است. در نمونه شهر بارسلونا نیز ساختمانی که سابقا یک انبار حمل و نقل بود حالا به قلب تپنده شهر تبدیل شده است. این انبار در کنار ساختمان تاریخی کاتالونیا قرار دارد و البته که چشم‌انداز آن نیز رو به دریای مدیترانه و تفریگاه ساحلی زیبایی است که شاید به نظر بسیاری جای مناسبی برای برپا کردن چنین اکوسیستم‌هایی نباشد، اما به نقطه اتکای شهر تبدیل شده است.
نکته دیگری که در کلان‌شهرها و مناطق وابسته‌به کلان‌شهرها(Metropolitan) میل به تمرکز پهنه‌های شهری نوآورانه در چنین مناطقی است بیش از آن که به مکان‌ها مرتبط باشد به افراد مرتبط است. البته این عبارت شاید تا حدودی حتی فریبنده به نظر رسد، اما واقعیت آنجاست که برای کارآفرینان بسیار مهم است که افراد چه کسانی را می‌شناسند؟ آن‌ها چند نفر هستند؟ تا چه حد آن‌ها را می‌شناسند؟ چقدر حاضر به همکاری و کمک هستند و برای متقاعد کردن آنان باید چند بار به دیدار و نوشیدن قهوه در کنار بحث با آنان رفت؟
سازمان تحقیق و سیاست‌گذاری Startup Genome در این باره می‌گوید که در‌آمد بنیان‌گذاران استارتاپ‌های با ارتباط محلی بالا - بنیان‌گذارانی که با 25 بنیان‌گذار، 8 سرمایه‌گذار و 10 متخصص ارتباط دارند- حدود 2 برابر بیشتر از استارتاپ‌های با ارتباطات محلی کم است. آرنوبیو مورلیکس، مدیر ارشد بخش نوآوری شرکت Startup Genome با اشاره به اهمیت چنین نقاط شهری می‌گوید: بهترین راه برای توسعه چنین روابطی، استفاده از مکان‌هایی به مثابه نقطه ثقل است، افراد در آن می‌توانند با یکدیگر ملاقات کنند، ارتباطات معنی داری با هم بر قرار کنند و از این طریق ارزش آفرینی صورت گیرد. شهرهایی که امروزه در زمینه پهنه‌های نوآوری و مناطق نوآورانه شهری با سانفرانسیسکو، نیویورک و بوستون بر سر رشد کار آفرینی رقابت می‌کنند، در حال مهندسی کردن مراکز ثقل خود هستند. محوطه‌های شهری که به طور معمول و با توجه به ویژگی‌هایشان مناطق نوآوری، پارک‌های علم و فناوری یا پهنه‌های نوآوری نامیده می‌شوند همزمان که استارتاپ‌ها و شرکت‌های بزرگ را در خود جای داده‌اند، مکانی برای فعالیت شتاب‌دهنده‌های استارتاپ‌ها نیز محسوب می‌شوند که امکانات پایه‌ای جهت همکاری نیز در آن‌ها شکل گرفته است. در واقع تراکم در اینجا اهمیت بسیار زیادی برای زیست شرکت‌ها و صد البته شهر دارد. چرا که این فضاهای شهری در کنار آن‌چه در بالا ذکر شد می‌توانند کمک بزرگی به اقتصاد محلی و توسعه انسانی شهر یا محل سکونت خود ارائه دهند. نمونه شاخص این مثال را می‌توان در ناحیه‌هایی دید که به دانشگاه‌ها یا مراکز پزشکی و بیمارستان‌ها مرتبط هستند و فرصت‌های کار آفرینی حاشیه‌ای بسیار زیادی را در بخش‌های مختلف از خدمات گرفته تا توسعه بازار را در خود جای داده‌اند. تصویر متراکمی که کافه‌ها، رستوران‌ها، استند‌های پرشمار تبلیغاتی، کامیون‌های فروش غذا و فضای باز گفتگو در آن به پویایی زیست خود را ادامه می‌دهد را می‌توان به عنوان یکی از اشکال بصری این دست مناطق شهری در نظر گرفت. در چنین شرایطی است که افراد باهوش و خلاق در برخوردهای خلاقانه و سرنوشت‌ساز،ایده‌ها، روابط و مشاغل جدیدی را ایجاد می‌کنند.
بر اساس داده‌های نهاد بروکینگز از مصاحبه با تعدادی از کارآفرینان موفق حاضر در 10 فضای شهری نوآورانه، اکثریت قریب به اتفاق آن‌ها دلیل اصلی انتخاب مکان برای کسب و کار خود را امکان دسترسی این نقاط به پتانسیل‌های کسب و کار عنوان کردند. چرا متراکم شدن در یک فضای شهری توانسته به آن‌ها کمک کند تا استعداد‌ها را به خود جذب کنند، مشارکت ایجاد کنند، مشتریان اولیه خود را آسان‌تر بیابند و از دیگر کسب و کارهای ساکن در آن مناطق بیشتر بیاموزند. نگاهی به منطقه نوآورانه پی‌اچ‌اکس کور (PHX Core) در قلب پنجمین شهر بزرگ ایالات متحده یعنی فینیکس، یکی از بهترین مواردی است که اهمیت سیاست‌های شهری و مکان این نقاط فناورانه را نشان می‌دهد. جایی که در آن به هرچیزی که برای تجارت و پیشرفت نیاز دارید مهیا است. این فضای شهری در بخش شرقی مرکز شهر جای گرفته است که به شکل تاریخی محل انبارهای شهر بوده است، اما حالا بیش از 130 استارتاپ و شرکت بزرگ را در کنار 13 هزاردانشجوی مقاطع عالی، 6 میلیون فوت مربع مکان برای تحقیقات و زیرساخت‌های آکادمیک و بیش از 140 رستوران و کافه را در خود جای داده است.
دسترسی آسان به وسایل نقیله از دیگر ویژگی‌های مهم نقاط نوآورانه است. در حقیقت سیستم حمل و نقل عمومی در کنار تراکم جمعیتی که این مناطق می‌توانند با خود همراه کنند بسیار مهم است تا دسترسی بازدیدکنندگان، دانشجویان، محققان به این نقاط داغ شهری افزایش یابد.
از مهم‌ترین مزیت‌های پهنه‌های فناوری که در محلات خاصی در دل شهرها جا شده‌اند، ایجاد شبکه‌ای از مبتکران، دانشجویان، ساکنان و کارمندان است که می‌توانند به شکل یکسانی به موسسات علمی و مشاغل خلاقانه دسترسی داشته باشند. به عبارت دیگر شما در ظرف زمانی بسیار کوتاه باید بتوانید چرخی در همه این منطقه بزنید. در چنین شرایطی کسب و کارها نیز به راحتی گذر از یک خیابان می‌توانند با یکدیگر ارتباط برقرار کنند و برای برگزاری یک همایش، نمایشگاه یا هم‌اندیشی تنها به‌اندازه زمان خوردن یک قهوه طول خواهد کشید تا فرد به محل برگزاری که تمام رقبای بازاری و همکاران در آن حضور دارند برسد.
به هر حال شهرها نقش بسیاری اساسی در پویایی نوآوری دارند، شاید در یک جمله بتوان گفت که اساسا نزدیکی جغرافیایی ذینفعان و تعامل در میان رشته‌های مختلف است که نوآوری را ممکن می‌سازد.
البته فراتر از این تعاملات پر سر و صدای استارتاپ‌ها، یکی دیگر از مزایای مناطق و پهنه‌های نوآوری در شهرها که به طور جهانی نتیجه یکسانی داشته است، مسئله‌ی دسترسی به استعدادهاست. در گزارش مجله معتبر کسب و کار آمریکایی Inc آمده است که یکی از مزایای مشترکی که تقریبا تمامی شرکت‌های حاضر در این فضاهای شهری بر روی آن تاکید دارند، ترکیبی از امکانات و محیط موجود در این هسته‌های تعاملی است که می‌تواند باعث ایجاد جذب استعداد‌ها و نیروی کار زبده بیشتر شود. جالب توجه آنجاست که بسیاری از مناطق و پهنه‌های نوآوری با همکاری دانشگاه‌ها یا مراکز درمانی دانشگاهی ایجاد شده‌اند و به تمرکز و ماندن استعداد‌ها در شهر کمک می‌کند، خصوصا در میان دانشجویان خود این امر بسیار معمول است که آنان در این مناطق مشغول به کار شوند.
اما یکی از کلیدی‌ترین نکات درباره پهنه‌های نوآوری و در مقیاس گسترده‌تر هاب‌های نوآوری در فضاهای شهری، ارتباط تنگاتنگ آن با اقتصاد یک شهر است. ایان هاتاوی، محقق نهاد بروکینگز هم در تحقیقات خود اشاره می‌کند که تحقیقات قبلی و نتایج به دست آمده به دست وی نشان می‌دهد که جذب سرمایه‌های خطر پذیر به یک منطقه تاثیر مستقیم و مثبتی بر روی رشد اشتغال و به طور گسترده‌تر کارآفرینی دارد و این چیزی جدا از مزایای اقتصادی دیگری است که می‌تواند برای اقتصاد محلی داشته باشد. برای مثال می‌توان توسعه برخی بازارهای کسب و کارها را در خدمت مشاغل خرد محلی دید که با تخفیف‌های مالیاتی دولت می‌توانند به مکانی جذاب برای کافه‌ها و رستوران‌ها تبدیل شوند. نوآوری کارآفرینانه در فضاهای شهری با هدف حمایت از مشاغل کوچک و در راستای ایجاد مشاغل جدید صورت می‌گیرد که به اقتصاد ساکنان و نهادهای شهری کمک شایانی می‌کند. از سوی دیگر تنوع در رویکردهای نوآورانه که نیازمند توسعه فضاهای شهری نوآورانه چون پهنه‌های نوآوری است، باعث افزایش هویت، سنت‌ها و میراث فرهنگی شهرها می‌شود. همچنین باید در نظر داشت که نوآوری از نظر اجتماعی نیز به دنبال افزایش تعاملات اجتماعی و تلفیق‌ایده‌ها، دانش و چشم‌انداز جامعه مدنی همسو با توسعه شهری است. به طور کل می‌توان گفت که پهنه‌های نوآوری و مناطقی از این دست بر روی تامین نیازهای اجتماعی بسیار متمرکز است.
مراکز و نقاط خلاق شهری در اشکال مختلف و متفاوت خود، محیط‌های تحریک کننده‌ای برای کار شرکت‌های بزرگ و استارتاپ‌ها محسوب می‌شوند و در مواجهه با خلاقیت‌ها، انواع دیگری از خلاقیت‌ها را هم تحریک می‌کنند. شاید توماس ادیسون، مخترع شهیر هم نیز نگاهی مشابه داشته باشد وقتی می‌گوید: برای اختراع به تخیل خوب و انبوهی از آشغال نیاز دارید. من فکر نمی‌کنم که تخیل خوب در فضاهای خشک و بیابانی و نامتمدنانه‌ای که کیلومترها از شهر فاصله دارند شکل بگیرد. در شهرها با تراکم جمعیت و شور و روح زندگی که در جریان است قدرت تخیل چندین برابر می‌شود چرا که در لحظه با نیازهای جدید زندگی پویای شهری و فضاهای آن در کشمکش است. ناحیه‌های نوآوری و پهنه‌های نوآوری به دنبال چنین چیزی در شهرها هستند؛ یعنی یک فضای کار بین بخشی، نشاط آور، مثبت و حمایتی که بر اساس جغرافیای خود بتواند تغذیه ذهنی برای خلاقیت‌ها و ایجاد ارتباطات ارزشمند فراهم کند.
شهرها همواره نشانگر بزرگترین دستاوردهای بشری و صد البته بزرگترین چالش‌ها هستند. چالش‌هایی چون زیست شهری بی جان، نابرابری، عدم توسعه مناسب، بافت‌های فرسوده و زنگ زده، نرخ بیکاری بالا در کنار آلودگی هوا مناطق شهری را در معرض تهدید و فشار قرار می‌دهند. به گزارش مجمع جهانی اقتصاد تا سال 2050 بیش از 68 درصد از جمعیت جهان در مناطق شهری زندگی خواهند کرد. در چنین شرایطی شهرها برای حفظ پویایی و توسعه خود به مناطق نوآوری نیاز دارند که در فراگیر کردن و سبزسازی اقتصاد و جامعه محلی خود نقش بی بدیلی ایفا می‌کنند. نقشی که در شهرهایی چون بارسلونا، فینیکس، سن خوزه، زاراگوزا حتی بر روی در و دیوار ایستگاه‌های مترو و وسایل حمل و نقل عمومی نیز تاثیر گذاشته است. هاب‌های نوآوری در سال‌های آتی نقش بسیار مهمی را در سیاست‌گذاری بخش‌های مختلف شهری ایفا خواهند کرد و با حضور شرکت‌های بزرگ و استارتاپ‌های نوپا به پیشگامان توسعه شهری بدل خواهند شد. کما اینکه اکنون در بسیاری از شهرها و مناطق وابسته به کلان‌شهرهای جهان این مناطق به عنوان موتور‌ایده‌های نو در مباحث شهری عمل می‌کنند و الهام بخش مقامات و سیاست‌گذاران و جوامع محلی خود هستند. پهنه‌های نوآوری را می‌توان به مثابه مراکزی در نظر گرفت که امکانات پیشرفته آن در کنار تراکم و تمرکز مشاغل، دانشگاهیان و رهبران شهرها، آنجا را به محلی برای همکاری و تبدیل‌ایده‌های خلاقانه به سیستم‌های واقعی بدل می‌کند که در همان شهر و سراسر جهان می‌تواند باعث بهبود کیفیت زندگی شهروندان شود و تاثیرات زیست محیطی را نیز کاهش دهد. در کنار این مواهب اهمیت آن در شهرسازی مدرن و در آینده نیز بسیار کلیدی است، چرا که این مراکز به نقطه حیاتی در بهره‌گیری از بازار رو به رشد شهرهای پویا تبدیل می‌شوند که از معماری و مهندسی گرفته تا زیرساخت‌ها و طراحی و فناوری‌های دیجیتال در آن وجود دارند. محیط‌های مدرن شهری میل فراوانی به پذیرش رویکردهای چندرشته‌ای برای چالش‌های پیچیده تجربی دارند. به همین دلیل نیز نیاز اولیه نوآوری در فضای شهری تجمع نهادها و سازمان‌های مختلف برای به اشتراک گذاشتن تجربیات، تخصص و بینش خود است که باید از آن برای رفع چالش‌ها، موانع و مشکلات شهر از آن‌ها بهره جست.
