همشهری- سیده زهرا عباسی- حمیده پازوکی: براساس قانون برنامه ششم توسعه تا پایان سال ۱۴۰۰، ۳۰ درصد از پست‌های مدیریتی باید به زنان واگذار شود. معاون رئیس‌جمهوری در امور زنان و خانواده روز گذشته (شنبه ۱۹ تیر) در اختتامیه چهارمین جشنواره علم و زن (جایزه مریم میرزاخانی) که با حضور معاون اول رئیس‌جمهوری و وزیر علوم در دانشگاه تربیت مدرس برگزار شد، اعلام کرد که تعداد مدیران زن از حدود ۵ درصد در سال ۹۲ به بیش از ۲۵ درصد رسیده و با این شرایط، دیگر مشکلی از نظر انتصاب مدیران زن در حد وزیر وجود ندارد.
معصومه ابتکار تأکید کرد که این تغییر چهره قابل‌توجهی که در عرصه مدیریتی اتفاق افتاده، فرصت حضور زنان در عرصه‌های مختلف اجتماعی، سیاسی و مدیریتی را فراهم کرده و امیدواریم این روند ادامه پیدا کند. فرصتی که ابتکار، به آن اشاره می‌کند، در انتخابات شوراهای شهر و روستای امسال هم به چشم آمد. با وجود کاهش ۱۵ درصدی حضور زنان در شورای شهر مراکز استان‌ها، بیش از ۵۹۹۰ زن در انتخابات شوراهای شهر و روستا انتخاب شدند که بیش از ۵۷۰ نفر آنها مربوط به اعضای شوراهای شهر (شهرهای بزرگ و کوچک) و مابقی مربوط به شوراهای روستاست؛ این عدد نسبت به دوره قبل افزایش حدود ۵۰درصدی را نشان می‌دهد. حالا زنان زیادی در شوراهای شهر و روستا تا دهیاری، بخشداری، فرمانداری، شهرداری، اداره‌هایی چون محیط زیست و ... در پست های مدیریتی مشغول به‌کار هستند. برخی از آنها نخستین مدیر زن در جامعه کوچک‌شان بوده‌اند و مانند سمیه میهن‌خواه، دهیار روستای «غلام‌محمدبازار» سیستان و بلوچستان الگوی دیگران شده‌اند و برخی اما جا پای دیگرانی گذاشته‌اند. هر چه هست تجربه مدیریت زنانه تلخی و شیرینی‌هایی دارد که دانستن آن می‌تواند برای حفظ این دستاورد کمک کند؛ دستاوردی که نباید از کنارش ساده گذشت و باید در دوره بعد ریاست جمهوری هم به عنوان یک مطالبه عمومی و اجتماعی ادامه پیدا کند و هدف گذاری آن از ۳۰ درصد برنامه ششم توسعه به ۴۰ درصد و بیشتر برسد.
مهم توانمندی است
به‌گفته سمیه قاسمی‌طوسی، مدیرکل امور بانوان و خانواده مازندران، حضور زنان مازندرانی در حوزه مدیریتی از سال ۹۲ تاکنون ۵۰ درصد بیشتر شده و ۱۹ درصد مناصب مدیریتی این استان در اختیار زنان قرار دارد.
رقیه صفری، معاون توسعه مدیریت و منابع استانداری مازندران یکی از همین زنان است. او که پیش از این به‌عنوان معاون فرهنگی، اجتماعی استانداری مازندران و همینطور معاون سیاسی و اجتماعی فرمانداری نور فعالیت داشته، یک سال است که به‌عنوان معاون توسعه مدیریت استانداری فعالیت می‌کند و از مدیران موفق استان محسوب می‌شود.
صفری درباره تجربه‌اش به‌عنوان یک مدیر زن به همشهری می‌گوید: همیشه تلاش کرده‌ام بدون درنظر گرفتن جنسیت در کارم به آنچه برعهده دارم، توجه کنم؛ به همین دلیل همیشه جنسیت در مرحله دوم اهمیت قرار دارد.
او ادامه می‌دهد: گاهی از بعضی زنان شنیده‌ام که می‌پرسند چطور با قدرت کارم را انجام می‌دهم؛ درحالی‌که برایشان پیش آمده همکاران مردشان به حرف آنها گوش ندهند. به‌نظر من این موضوع به توانمندی و قدرت ما برمی‌گردد. اگر با توانایی کافی کاری که به ما محول شده را انجام دهیم، هیچ‌کس چنین برخوردی با ما نخواهد کرد. به‌خاطر دارم وقتی نخستین‌بار به‌عنوان معاون استاندار انتخاب شدم، خیلی از آقایان که سابقه بیشتری داشتند، معترض بودند. با این حال در کمتر از ۲ماه به شکلی کار کردم که پاسخ همه این اعتراض‌ها داده شد. معاون توسعه مدیریت و منابع استانداری مازندران با بیان اینکه تفاوتی در مدیریت زنان و مردان نمیبیند، ادامه داد: البته من از یک نکته غافل نیستم؛ آن هم اینکه به‌عنوان یک زن با مسائل بیشتری درگیرم و اگر همراهی خانواده‌ام نبود نمی‌توانستم میان محیط کار و زندگی‌ام تعادل ایجاد و در هر دوی آنها با آرامش فعالیت کنم.
بخشداری یک کار میدانی است
گیلان، مدیران زن کم ندارد. زنان در این استان در پست‌های متفاوتی از فرمانداری گرفته تا شهرداری مشغول به فعالیت هستند. در این استان ۷ زن به‌عنوان بخشدار مشغول به‌کار هستند که فاطمه علیزاده، بخشدار آستانه‌اشرفیه یکی از آنهاست. او پیش از آنکه با سمت بخشدار مشغول به‌کار شود ۱۰سال به‌عنوان کارشناس شوراها و دهیاران فعالیت کرده و حالا حدود ۶ماه است که بخشدار آستانه‌اشرفیه شده است.
فاطمه علیزاده درباره تجربه بخشداری به همشهری می‌گوید: بخشدار یک مدیر میدانی است. کارهایی مانند این را نمی‌شود از پشت میز انجام داد و شاید همین مورد باشد که این سمت را مردانه جلوه می‌دهد. با این حال در مدتی که به‌عنوان بخشدار آستانه‌اشرفیه فعالیت کرده‌ام، هیچ‌گاه احساس محدودیت نداشتم و همانطور که دیگر بخشداران استان به امور شهر خود رسیدگی می‌کنند من هم کارم را انجام می‌دهم و همه اتفاقات و امور منطقه را رصد می‌کنم.
او با بیان این که تا آنجا که می‌توانسته سعی کرده است کار خود را به جنسیت محدود نکند، ادامه می‌دهد: به‌دلیل سابقه فعالیتم همکارانم در بخشداری مرا می‌شناختند و هیچ برخورد منفی با من به‌عنوان یک مدیر زن نداشتند. همین آشنایی هم موجب شده است هیچ‌گاه فکر نکنم به‌عنوان یک زن باید بیشتر از دیگران کار کنم تا مورد انتقاد قرار نگیرم. از سوی دیگر به‌دلیل اشراف کاملی که بر منطقه و مسائلش دارم، هیچ‌وقت خللی در کارم به‌وجود نیامده است.
بخشدار آستانه اشرفیه می‌افزاید: در استان گیلان زنان بسیاری در پست‌های مدیریتی کار می‌کنند و جالب است که معمولا همه آنها از حاشیه‌های سیاسی دور هستند و بیشتر بر کارشان متمرکزند؛ درحالی‌که مردان معمولا جذب احزاب خاصی می‌شوند. این نوعی محافظه‌کاری است، اما از طرفی موجب می‌شود زنان به شکلی تخصصی تمام وقتشان را به‌کار اختصاص دهند و موفق‌تر هم باشند.
نگاه مادرانه یک مدیر
محیط زیست، از آن دست حوزه‌هایی است که از رده‌های بالا چون ریاست سازمان حفاظت از محیط‌زیست تا مدیران استانی زن را به‌خود دیده است. کرمان هم از سال ۹۷ تا امروز شاهد مدیریت مرجان شاکری، در جایگاه مدیرکلی حفاظت از محیط‌زیست بوده؛ بانویی ۴۴ ساله که معتقد است در کار نه می‌شود جنسیت را کنار گذاشت و نه می‌شود با تمرکز صرف بر جنسیت فعالیت کرد.او با بیان اینکه کار مدیریتی یک کار فراجنسیتی است و زن و مرد ندارد به همشهری می‌گوید که رفتار و کنش‌های یک فرد است که مشخص می‌کند در چه جایگاهی قرار گیرد؛ هرچند زن‌ها به‌دلیل روحیه خاص خودشان انعطاف‌پذیری بیشتری نشان می‌دهند، تحلیل‌های جامع‌تری دارند و حتی به سیستم هم مادرانه نگاه می‌کنند. همین نگاه مادرانه و احساس واقعی هم معمولا به رشد مجموعه کمک می‌کند. شاکری که معتقد است تجربه مدیریتی‌اش نه صد درصد زنانه بوده و نه کاملا مردانه توضیح می‌دهد: محیط‌زیست حوزه خاصی است که علاوه بر حضور میدانی و فیزیکی نیاز به صحبت و قانع کردن افراد برای احقاق حق محیط‌زیست دارد. فکر می‌کنم زن‌ها به‌دلیل حس درونی زنانه و مادرانه‌شان توانمندی لازم را برای اقناع افکار دارند و از این نظر حتی می‌توانند آموزش‌دهنده هم باشند.او با تأکید بر اینکه حضور بانوان در عرصه‌های مدیریتی نه الزام اما نیاز است، ادامه می‌دهد: اول که کارم را شروع کردم برای همه سخت بود. من تنها مدیر اجرایی زن در استان بودم. از این طرف و آن طرف می‌شنیدم که گفتند فاتحه محیط‌زیست خوانده شد، اما حالا با گذشت چند سال همه آنهایی که این نظر را داشتند، کنار من ایستاده‌اند. خیلی خوشحالم که توانستم دینم را به محیط‌زیست ادا کنم. مجموعه‌های ما بیش از آنچه هست به نگاه زنانه نیاز دارند و باید خشکی و سختی موجود شکسته شود.
الگویی برای دختران روستا
سن و سالی ندارد؛ متولد ۱۳۶۸ است و کارشناس ادبیات. متولد روستایی در بخش پلان است، اما از سال ۹۶ به‌عنوان دهیار روستای «غلام‌محمدبازار» در شهرستان چابهار سیستان و بلوچستان فعالیت می‌کند. سمیه میهن‌خواه، حالا به‌عنوان یکی از دهیاران موفق منطقه در سیستان و بلوچستان شناخته می‌شود و بعد از انتخابات خرداد امسال هم به اصرار شورای روستا و اهالی در جایگاه دهیاری باقی مانده است. او هم مانند همه زنانی که در جایگاه مدیریتی قرار می‌گیرند در ابتدای کار با مشکلاتی روبه‌رو بوده است. میهن‌خواه به همشهری می‌گوید: اوایل به‌دلیل خانم بودن و این که همه معتقد بودند فقط آقایان می‌توانند کار کنند، مشکلاتی داشتم. این در شرایطی بود که روستای ما به‌دلیل مسائلی اعتبار نداشت و خرابی‌های سیل هم روی دست‌مان مانده بود، اما با جذب کمک خیران و کمک آنها توانستم بخشی از مشکلات را حل کنم؛ مثلا مردم ناچار بودند یک کیلومتر دنبال آب بروند، اما ما لوله‌کشی داخلی روستا را با کمک خیران انجام دادیم.
او می‌افزاید: روستای ما از نظر فرهنگی وضع خوبی نداشت، بچه‌ها همه تا کلاس پنجم درس می‌خواندند، اما حالا مادران روستا مرا الگوی دختربچه‌هایشان معرفی می‌کنند و به آنها می‌گویند درس بخوانید تا شبیه خانم میهن‌خواه شوید. خیلی خوشحالم که این کار را می‌کنند، نه از این جهت که من حتما آدم موفقی هستم؛بلکه به این دلیل که دختران سواد و آگاهی پیدا کنند. میهن‌خواه می‌گوید که هرچند ابتدا پذیرفتنش از سوی جامعه سنتی محلی و مردان و حتی برخی از زنان روستایی سخت بوده، اما حالا انقدر انس و الفت و همدلی میان او و اهالی شکل گرفته که قرار است در ۴ سال آینده هم دهیار روستا بماند. او معتقد است در منطقه محرومی چون سیستان و بلوچستان سواد و بالا رفتن آگاهی فرهنگ را بالا می‌برد و موجب می‌شود محدودیت‌ها و سختگیری‌ها نسبت به زنان کمتر شود؛ همانطور که در سال‌های اخیر این اتفاق تا حدودی رخ داده است.
راه دشوار در کسب تجربه زنانه
نهادهای دولتی در همدان هم مثل بسیاری از استان‌ها از مدیریت زنان بهره می‌گیرند. زنان در همدان در شوراهای شهر و روستا، فرمانداریها و به‌عنوان دهیار روستاها فعالیت دارند. زهرا حاجیلویی، یکی از دهیاران شهرستان ملایر است که از ۱۰ سال قبل تاکنون در روستای شادکندی و الفاوت فعالیت می‌کند. او درباره تجربه کار به‌عنوان یک دهیار زن به همشهری می‌گوید: وقتی سال ۸۹ در روستای شادکندی مشغول به‌کار شدم روستا هم از نظر رفاهی و هم در زمینه‌های فرهنگی به‌کار زیادی نیاز داشت. شادکندی گازکشی نشده و به همین دلیل دغدغه مردم گاز بود و من هم همین موضوع را پیگیری کردم. حاجیلویی با بیان این که کار کردن در فضای سنتی روستاها به‌عنوان یک زن آسان نیست، ادامه می‌دهد: مردم روستا حضور زنان در جمع‌های مردانه را عیب تلقی می‌کردند، زنان‌شان اجازه حضور در جمع‌ها را نداشتند و حتی به دختران‌شان اجازه نمی‌دادند برای تحصیل در دوره راهنمایی به روستای الفاوت بروند.
به‌عنوان یک زن باید تلاش میکردم هم جایگاه خودم را پیدا کرده و هم زمینه را برای حضور زنان در جامعه روستایی فراهم کنم. او با بیان اینکه زنان حتی در هر جایگاه شغلی باید مراقب نوع رفتار و پوشش خود باشند، می‌گوید: اکنون که در الفاوت دهیار هستم، شرایط عوض شده و مردم آن‌قدر مرا میشناسند که قضاوتی درباره‌ام نداشته باشند. اما آن زمان به شکلی کار کردم که فضا برای زنان و دختران شادکندی هم بهتر شد.
دهیار روستای شادکندی با بیان اینکه تجربه‌های امروزش را با تحمل دشواری‌های بسیار به‌دست آورده است، می‌افزاید: واقعا اعتقاد دارم زنان بهتر از مردان مدیریت می‌کنند. زنان کمتر به منافع خودشان فکر نمی‌کنند و کمترمثل مردان وارد روابط رفاقتی نمی‌شوند. آنها می‌توانند یک حوزه کاری پرمشغله را با بودجه‌ای اندک به بهترین شکل مدیریت کنند.
آنچه مدیران زن دارند
معاون استاندار در امور بانوان از مناصبی است که صد در صد به زنان می‌رسد، اما همین جایگاه هم برای زنان تجربه‌های خاصی از مدیریت دارد. زینب پارسافخر، مدیرکل امور بانوان استانداری خوزستان یکی از ۳۱ زنی است که در این جایگاه قرار گرفته و معتقد است؛ زمانی که یک زن مدیر مجموعه‌ای می‌شود توجه و نگاه‌ها به سمت او بسیار بیشتر از یک مدیر مرد خواهد بود. درحالی‌که مدیران زن، فارغ از این نگاه‌ها با تلاش و جدیت می‌توانند مجموعه خود را به موفقیت برسانند. او با بیان اینکه زنان مدیر با توجه به تمرکز ویژه‌ای که روی مسئولیت و حرفه شان دارند مسائل و مشکلات زیرمجموعه خود را احصا و شناسایی و برای رفع آن تلاش می‌کنند، به همشهری می‌گوید: در سال‌های اخیر توجه به مدیریت زنان صورت گرفته، اما لازم است به انتظار جامعه بانوان یعنی توجه به شایستگی، تخصص و تعهد به دور از مسائل تبلیغی در مناصب مدیریتی هم پرداخته شود. هرچند بسیاری از تصمیم‌گیران به توانایی زنان جامعه در رده‌های بالای مدیریتی واقف هستند، اما متأسفانه با توجه به حاکم بودن تفکر جنسیتی در سازمان‌ها و ادارات
حتی در شرایط تخصصی برابر، برتری بیشتر از آن مردان بوده است. پارسا فخر برخی باورهای قالب در جامعه و تردید در توانایی زنان را مانعی در دستیابی آنان به جایگاه و مناصب در خورشان می‌داند و اظهار می‌کند: انتظار می‌رود مسائل مربوط به زنان و برنامه‌ریزی‌ها فارغ از مسائل سیاسی باشد تا شاهد رویه‌ای مناسب و مدون باشیم. او تأکید می‌کند؛ در کشورمان خانم‌های تحصیلکرده، خوش‌فکر، با استعداد و خوش قلم و مدیر کم نداریم و بسیاری از بانوان به‌دلیل هوش و ذکاوت و توانایی که دارند، می‌توانند بین مسائل مربوط به خانواده و حضور در اجتماع، آن هم در سطوح مدیریتی تعادل ایجاد کنند و در این امر موفق باشند. به اعتقاد پارسا فخر، زنان به‌دلیل داشتن نقش‌های چندگانه و توجه به آنان می‌توانند مدیرانی منظم و منضبط باشند.
آمار مدیران زن رده‌بالای استان‌ها
آنچه از سوی سازمان‌های دولتی درباره مدیریت زنان در بخشهای مختلف اعلام شده نشان می‌دهد از نیروی زنان به شکل مساوی استفاده نشده و در اکثر استان‌ها زنان سهم کمتری در این آمار دارند. آنچه در این جدول می‌خوانید آمار مدیران زن انتصابی همچون معاونان استاندار، فرمانداران، بخشداران و دهیاران است و شمار اعضای شوراهای شهر و روستا به دلیل انتخابی بودن ایشان لحاظ نشده است. همچنین از جزییات آمار مدیران زن در بوشهر و چهارمحال‌وبختیاری آماری در دست نیست اما به طور کلی چهار محال و بختیاری ۲۵۱ مدیر میانی زن دارد.
