همشهری- سید محمد فخار: رویشگاه ارزشمند زاگرس، هر روز با تهدیدها و مخاطرات گسترده ای مواجه می‌شود و اگر حمایت گسترده از این منبع طبیعی کشور صورت نگیرد، به‌زودی باید در انتظار پایان تلخ در رویشگاه‌های زاگرسی بود.
۷ رودخانه بزرگ کشور و ۴۰ درصد آب شیرین ایران در حوزه زاگرس قرار دارند، ولی نبود برنامه از یک سو و حریق‌های گسترده طی سال‌های اخیر موجب بروز نگرانی جدی در این عرصه شده است. از سال ۹۵ موضوع تهیه سند راهبردی و برنامه مشخص برای حفاظت از زاگرس در دستور کار دولت، مؤسسه تحقیقات جنگل‌ها و فعالان منابع طبیعی قرار گرفت که هنوز پس از ۵ سال این سند در مراحل پیش از ابلاغ قرار دارد. سه‌شنبه هفته گذشته بود که مسعود منصور، رئیس سازمان جنگل‌ها، مراتع و آبخیزداری کشور از تلاش برای نهایی کردن سند جامع زاگرس تا پایان دولت دوازدهم خبر داد. اهمیت موضوع زاگرس سبب شده است تا سند راهبردی بوم‌سازگان (اکوسیستم) زاگرس قبل از تشکیل دولت جدید به سرانجام برسد و پس از مراحل تصویب به دستگاه‌ها ابلاغ شود.
جنگل‌های زاگرس به‌دلیل کارکردهای مختلف در زمینه توسعه پایدار، تولید آب و حفظ خاک، تامین امنیت غذایی از اهمیت حیاتی بالایی برخوردار هستند. پیش از این در بهمن ۹۹، پیش‌نویس سند جامع بوم‌سازگان زاگرس برای اخذ نظرات تکمیلی و اصلاحی توسط سازمان جنگل‌هاتهیه و نسخه این سند در پایان اسفندماه برای اخذ نظرات اصلاحی و غنای بیشتر به تمام استانداران استان‌های زاگرسی و سازمان برنامه و بودجه ابلاغ شد. همچنین برای استفاده از نظرات مراجع دانشگاهی به تعدادی از دانشکده‌های منابع طبیعی استان‌های زاگرسی نیز ابلاغ شد که در تدوین پیش نویس این سند همکاری کنند.
کامران پورمقدم، رئیس مرکز جنگل‌های خارج از شمال سازمان جنگل‌ها دراین‌باره به همشهری می‌گوید: در این سند که قرار است طی ۶ سال نقشه راه مناطق زاگرسی باشد، همه دستگاه‌های ذیربط با سازمان جنگل‌ها، مراتع و آبخیزداری کشور در راستای کاهش تهدیدهای ناحیه رویشی زاگرسی همکاری و مشارکت می‌کنند. به‌گفته او، در بخش مشارکت نهادی سند جامع زاگرس به نقش وزارتخانه‌های راه‌وشهرسازی، نیرو، نفت، جهادکشاورزی، صمت و دفاع و سازمان‌های حفاظت محیط‌زیست و برنامه‌وبودجه و استانداری‌های مناطق زاگرس پرداخته شده تا همکاری‌های میان نهادی به‌طور دقیق به حفاظت از رویشگاه زاگرسی کمک کند.
به‌گفته رئیس مرکز جنگل‌های خارج از شمال، هم‌اکنون سطح جنگل‌های زاگرسی کشور ۶ میلیون هکتار است که یک میلیون و ۴۵۰ هزار هکتار یعنی ۲۳ درصد آن تحت‌تأثیر پدیده خشکیدگی با درجات مختلف از ۵ تا ۱۰۰ درصد قرار گرفته است. ناحیه رویشی زاگرسی طی ۱۰ سال اخیر دچار آفات، امراض و خشکیدگی درختان بلوط شده که بخشی از آن به‌علت تغییرات اقلیمی و افزایش دما و بخش دیگر به‌دلیل بهره‌برداری‌های ناپایدار و خارج از توان این جنگل توسط انسان بوده است. این مسائل موجب شده تا شرایط کیفی جنگل‌های زاگرس که منبع مهم تنوع‌زیستی و معیشت جوامع محلی هستند، کاهش پیدا کند. به‌گفته پورمقدم، ناحیه رویشی زاگرس از شمال غربی در منطقه آذربایجان‌غربی شروع و تا استان فارس به‌صورت یک دیوار کشیده شده و بخش عمده‌ای از تامین گوشت قرمز وابسته به علوفه مراتع این ناحیه است؛ ضمن آن که محصولات متنوع جنگلی و مرتعی در ناحیه، تولید و صادر می‌شود. نزدیک به ۷۰ درصد صادرات گیاهان دارویی و صنعتی از ناحیه رویشی زاگرس صورت می‌گیرد.
جزئیاتی از سند راهبردی حفاظت از زاگرس
در متن سند پیشنهادی راهبردی حفاظت و مدیریت پایدار بوم‌سازگان زاگرس آمده است: ۱.۴ میلیون هکتار جنگل‌های زاگرسی طی ۱۰سال اخیر تحت‌تأثیر پدیده خشکیدگی با درجات مختلف قرار گرفته است. در این مسیر آفات، امراض، تغییرات اقلیمی، افزایش دما، ریزگردها و بهره‌برداری‌های ناپایدار و خارج از توان جنگل توسط انسان از عوامل ایجاد این خشکیدگی‌هاست. این در شرایطی است که ۷۰ درصد از گیاهان دارویی و صنعتی در این ناحیه رویشی و ۴۰ درصد از منابع آبی شیرین کشور از منطقه رویشی زاگرس تأمین می‌شود.
سند راهبردی حفاظت از جنگل‌های زاگرس ۱۳ بند و ۴ تبصره دارد. در بخش راهبردهای این سند به دستیابی انسجام سازمانی و مدیریت جامع در بوم‌سازگان زاگرس، سالم‌سازی و افزایش تاب‌آوری، بهبود معیشت جوامع محلی و حذف بهره‌برداری‌های ناپایدار با مشارکت مردم، سازگاری طرح‌های توسعه‌ای و عمرانی با بوم‌سازگان زاگرس، تحقیقات آموزشی و ترویج دانش بومی و آشکارسازی تغییرات و پایش بوم‌سازگان اشاره شده است. دربخش مهمی از این سند که قابل مقایسه با هیچ‌یک از سندهای حفاظتی مشابه نیست، به‌صورت ویژه به نقش مشارکتی مردم در حفاظت از جنگل‌های زاگرس پرداخته شده و همچنین عوامل مؤثر بر تخریب و زوال جنگل‌ها شناسایی و در از بین بردن آنها اقدام می‌شود. در سند مذکور، علاوه بر راهکارهای حفاظت و احیای ناحیه رویشی زاگرس، کنترل خشکیدگی جنگل‌های بلوط در دستور کار قرار گرفته است.
در بخش دیگر این سند نیز در مورد تغییر الگوی سوخت از هیزم به سوخت فسیلی با وزارت نفت، در حوزه‌های آبخیزداری و منابع آبی با وزارت نیرو، برای توسعه راه‌ها با وزارت راه و شهرسازی و جهت تامین تجهیزات اطفای حریق و استفاده از بالگردها با وزارت دفاع فصول همکاری تدارک دیده شده است. به علاوه در نقشه این برنامه برای نخستین سال اجرایی، عملیات احیا، غنی‌سازی و توسعه جنگل‌ها در ۱۸۰ هزار هکتار از ناحیه رویشی زاگرسی برنامه‌ریزی شده است. در بخش پایانی این برنامه نیز درباره اشتغال‌زایی و کاهش وابستگی مستقیم جوامع محلی به جنگل و احیای رویشگاه زاگرس، راهکارهایی پیش‌بینی شده است.
