حدود دو هفته است که آتش به جان عرصه های طبیعی میانکاله افتاده و بخش های مختلفی از پناهگاه حیات وحش میانکاله که در فهرست یونسکو به عنوان ذخیره گاه زیست کره ثبت شده، در حال سوختن است. شبه جزیره میانکاله در منتهی الیه جنوب شرقی دریای خزر و در 12 کیلومتری شمال شهر بهشهر واقع شده است. بخشی از شبه جزیره میانکاله در استان مازندران و بخشی دیگر از آن در استان گلستان و در حاشیه خلیج گرگان قرار گرفته است، اما مسئولیت حفاظت از تمام سطح شبه جزیره میانکاله برعهده اداره کل حفاظت محیط زیست مازندران است.
به گزارش خبرنگار اجتماعی رکنا، مساحت شبه جزیره میانکاله حدود 68 هزار هکتار است که از این میان بین 30 تا 35 هزار هکتار را سطح خشکی و مابقی را سطح تالابی تشکیل می دهد. ارتفاع زمین های میانکاله نیز بین 15 تا 28 متر کمتر از سطح دریای آزاد است. در بخشی از این شبه جزیره نیز تالابی قرار گرفته که به دلیل ارزش های زیست محیطی بالای آن در کنوانسیون بین المللی رامسر به ثبت رسیده است.
ارزش زیست محیطی دیگر شبه جزیره میانکاله نیز به دلیل حضور حدود 200 گونه پرنده در آن است. اغلب این پرندگان نیز از پرندگان مهاجر هستند که برای زمستان گذرانی به میانکاله می آیند. البته میانکاله محل زیست دائمی قرقاول خزری و دراج نیز هست که هر دو در معرض خطر انقراض قرار دارند.
در سال جاری وقوع 20 مورد آتش سوزی در پناهگاه حیات وحش میانکاله رخ داده که براساس برآورد برخی فعالان محیط زیست محلی، موجب موجب خاکستر شدن حدود 210 هکتار از عرصه های طبیعی ارزشمند این منطقه شده است. گمانه زنی ها درباره علت بروز آتش سوزی ها همچنان ادامه دارد و با وجود این که مسئولان محیط زیست مازندران نیز عمدی بودن بیشتر آنها را تایید کرده و تاکید داشته اند که مقصران این آتش سوزی ها تحت پیگرد قضایی هستند، اما هنوز هیچ کس به عنوان عامل اصلی آتش سوزی های اخیر میانکاله دستگیر نشده است.
آتش زدن عمدی عرصه های طبیعی توسط شکارچیان که بعضا نیروهای محیط بانی با آنها برخورد می کنند به قصد انتقام گیری از محیط بان ها و همچنین ایجاد حریق عمدی توسط برخی کشاورزان منطقه میانکاله به جهت تعرض به زمین های اطراف مزارع خود برای تغییر کاربری این اراضی در بلندمدت، از جمله گمانه زنی هایی است که در روزهای گذشته درباره علت وقوع آتش سوزی های میانکاله مطرح شده است.
اما در میان همه این گمانه زنی ها موضوعی که بیش از همه جلب توجه می کند و برخی فعالان محیط زیست مازندران نیز آن را تایید می کنند، سوزاندن میانکاله توسط افرادی است که در این پناهگاه حیات وحش اقدام به کاشت ماری جوآنا کرده اند.
ماجرا از این قرار است که در سال های اخیر در سایه کمبود تعداد محیط بان ها و ضعف نظارتی اداره کل حفاظت محیط زیست مازندران که مسئولیت اصلی حفاظت از تمام پناهگاه حیات وحش میانکاله را بر عهده دارد، اعلام شده است که برخی افراد محلی به صورت مخفیانه در بخش های مختلف پناهگاه حیات وحش میانکاله، ماری جوآنا کاشته اند. در چند سال گذشته نیز که تعداد این افراد بیشتر و بیشتر شده، بعضی از آنها به علت رقابت با برخی دیگر، زمین های رقبای خود را آتش می زنند تا اصطلاحا در کاشت ماری جوآنا در میانکاله دست زیاد نشود.
البته گفته می شود که برخی از کشت کنندگان ماری جوآنا نیز به دلیل مشکلات شخصی که با برخی محیط بان ها یا مسئولان محیط زیست منطقه دارند، برای انتقام گیری از آنها اقدام به ایجاد آتش سوزی عمدی در میانکاله می کنند. اما هر چه که هست، به نظر می رسد متخلفانی که در یکی از ارزشمندترین عرصه های زیست محیطی جهان، ماری جوآنا می کارند، در به آتش کشیده شدن این منطقه دست دارند و نیروهای محیط بانی نیز با حداقل امکانات ناچار به خاموش کردن آتش هستند.
فرزاد علیزاده، فعال محیط زیست به عنوان کسی که به دلیل تلاش هایش در ستاد مردمی نجات آشوراده (جزیره ای در حوالی شبه جزیره میانکاله) با بعضی فعالان زیست محیطی منطقه در ارتباط است، ضمن تایید این موضوع به خبرنگار رکنا گفت: ماری جوآنا تقریبا در همه بخش های میانکاله کشت می شود، چون خاک ماسه ای دارد. البته این اتفاق بیشتر در غرب پناهگاه میانکاله رخ می دهد، به این دلیل که در آن منطقه انبوه تمشک زارها و جنگل های انار ترش بیشتر است و این افراد در بخش غربی راحت تر می توانند نقاطی مخفی را پیدا کنند که در آن ماری جوآنا بکارند.
وی با اشاره به تخریب محیط زیست توسط افرادی که در میانکاله ماری جوآنا کشت می کنند، عنوان کرد: کسانی که ماری جوآنا می کارند، به میان این تمشک زارها و بوته زارها می روند و حدود 200 متر مربع از زمین های داخل این بخش ها را پاک تراشی می کنند و در آن قسمت ماری جوآنا می کارند؛ به نحوی که آنها برای انجام این اقدام، تمام انارهای ترش و بوته های تمشک این منطقه را از بین می برند. این در حالی است که انارهای ترش میانکاله از جمله کمیاب ترین انارهای وحشی موجود در جهان هستند.
علیزاده درباره نحوه کاشت ماری جوآنا در میانکاله توضیح داد: کشت کنندگان ماری جوآنا بعد از پاک تراشی زمین هایی در دل بوته زارها و جنگل های انار این منطقه، این گیاه را در سطرها و ردیف هایی به فاصله یک متر از یکدیگر می کارند. البته کشت ماری جوآنا احتیاج به آب زیادی دارد و برخی افرادی که این کار را انجام می دهند، یک بطری 1.5 لیتری آب تهیه می کنند و با ایجاد سوراخ های بسیار ریزی در آن، بطری آب را زیر گیاهان خود می گذارند تا آنها به صورت قطره ای آبیاری شود.
وی افزود: روش دیگر آبیاری ماری جوآنا نیز این است که چون زمین میانکاله ماسه ای است و منابع آب زیرزمینی آن فراوان است، هر کس یک تا دو متر زمین را بکند به آب می رسد و برخی افراد برای کشت ماری جوآنا در کنار زمین خود چاه حفر می کنند.
این فعال محیط زیست ادامه داد: همچنین باید توجه داشت که کشت ماری جوآنا مثل هر گیاه دیگری نیاز به آفت زدایی و کوددهی دارد. کشت کنندگان ماری جوآنا هم به راحتی و در سایه ضعف عملکرد نیروهای نظارتی این کارها را نیز انجام می دهند. این افراد همچنین برای این که جوجه تیغی وارد زمین هایشان نشود و گیاهانشان را از ریشه قطع نکند، دور آن را فنس می کشند.
علیزاده درباره قیمت ماری جوآنایی که در میانکاله کاشته می شود نیز گفت: ماری جوآنا معمولا در فصل بهار کاشته می شود و در فصل پاییز که این گیاه گل می دهد، برداشت آن انجام می شود. قیمت هر کیلو ماری جوآنا نیز در فصل پاییز 5 تا 8 میلیون تومان است و در ماه های پایانی سال که هم مصرف ماری جوآنا بیشتر می شود و هم این گیاه در بازار کمیاب تر می شود، قیمت آن بسته به کیفیت جنس به 10 تا 15 میلیون تومان می رسد.
بر این اساس و با توجه به این که به گفته علیزاده، هر یک قطعه گیاه ماری جوآنا بین یک تا یک و نیم کیلوگرم بار می دهد، می توان برآورد که با توجه به این که در یک زمین به مساحت 200 متر مربع که این گیاهان در ردیف ها و سطور با فاصله یک متری کاشته شده اند، حدود 200 قطعه گیاه ماری جوآنا کاشته می شود. در این شرایط بسته به جنس گیاه و زمان فروش آن، درآمد کشت کنندگان ماری جوآنا از فروش این محصول به یک تا 4 میلیارد تومان می رسد.
شبه جزیره میانکاله منطقه وسیعی است که از غرب با مرداب لپوی بهشهر همسایه است و در شرق آن نیز جزیره آشوراده قرار دارد که با تنگه باریکی به طول کمتر از یک کیلومتر همسایه بندر ترکمن است. مسیر اصلی ورود به میانکاله نیز جاده ای است که از بهشهر به سمت روستای امیرآباد رفته و با عبور از کنار بندر منطقه تجاری امیرآباد به میانکاله می‌رسد.
با توجه به مساحت 68 هزار هکتاری میانکاله نیز روستاهای زیادی در مجاورت آن قرار دارند و برخی محلی ها معتقدند کشت کنندگان ماری جوآنا در این منطقه از روستاییان بومی میانکاله هستند. البته بعضی محلی های دیگر نیز می گویند با توجه به این که تنها 70 دامدار که همگی از اداره کل محیط زیست استان مازندران برای چرای دام های خود در میانکاله مجوز گرفته اند، حق ورود به قلب پناهگاه را دارند، احتمالا همین افراد اقدام به کشت ماری جوآنا در میانکاله می کنند.
علیزاده البته تاکید دارد که به هیچ وجه نمی توان هیچ کدام از این گمانه زنی ها را تایید کرد، چون از زمانی جنوب تالاب میانکاله خشک شده و راه های رسیدن به این منطقه از روستاهای قره تپه و حسین آباد هموار شده است، دسترسی به پناهگاه حیات وحش میانکاله نیز راحت تر شده و افراد محلی که مسیرهای فرعی را به خوبی می شناسند، می توانند بدون این که توسط محیط بان ها دیده شوند، خود را به قلب میانکاله برسانند و اقدام به کشت ماری جوآنا کنند.
نکته مهم دیگری که این فعال محیط زیست در میان صحبت هایش به آن اشاره کرد، آتش زدن مناطق مختلف میانکاله توسط کشت کنندگان ماری جوآنا در این منطقه، صرفا بخشی از دلایل وقوع آتش سوزی های عمدی در آن است. آتش سوزی های گسترده ای که در دو هفته اخیر در بیشتر روزها در منطقه میانکاله مشاهده شده و البته در بهار 1400 نیز نمونه آن کمابیش در این منطقه رخ داده است.
علیزاده مدیریت ناکارآمد مسئولان محیط زیست منطقه را عامل اصلی وقوع تمام آتش سوزی ها توصیف کرد و گفت: این که برخی شکارچیان به جهت انتقام گیری از محیط بان ها یا برای سرگرم کردن آنها میانکاله را به آتش می کشند، یا برخی افرادی که در قلب پناهگاه یا در حاشیه آن بدون مجوز کشاورزی می کنند، برای تعدی به زمین های اطراف، بخش هایی از میانکاله را آتش می زنند، همگی نشان می دهد که مسئولان محیط زیست مازندران نتوانسته اند این منطقه را مدیریت کنند و با جوامع محلی ارتباط خوبی برقرار کنند تا این آسیب های زیست محیطی به صورت پیاپی به میانکاله وارد نشود.
در مجموع اما چه کشت کنندگان ماری جوآنا عامل اصلی آتش زدن بیشه زارهای میانکاله باشند و چه سایر متخلفان زیست محیطی، نکته بسیار مهمی که نباید از آن غفلت کرد، کمبود نیروی انسانی در محیط بانی این منطقه است. هفته گذشته حسینعلی ابراهیمی کارنامی، مدیرکل محیط زیست مازندران در این باره در گفت و گو با رکنا عنوان کرد که تنها 20 محیط بان از تمام مساحت 68 هزار هکتاری میانکاله محافظت می کنند و از این تعداد نیز معمولا در هر لحظه حداکثر فقط 10 محیط بان بر سر شیفت خود حاضر هستند.
علیزاده البته تاکید دارد با توجه به این که بخشی از همین 10 محیط بان که در هر لحظه در شبه جزیره میانکاله حضور دارند، باید در پاسگاه های محیط بانی منطقه یا در کیوسک نگهبانی در ورودی میانکاله پُست بدهند و عملا در بهترین حالت در هر لحظه 6 نفر در منطقه خشکی میانکاله پشت زنی می کنند.
به عبارت دیگر، اگر فقط سطح 30 تا 35 هزار هکتاری بخش خشکی شبه جزیره میانکاله را به عنوان منطقه عملیاتی نیروهای محیط بانی میانکاله در نظر بگیریم، در هر لحظه هر محیط بانی که مشغول گشت زنی است، وظیفه دارد که از حدود 5 هزار و 500 هکتار از زمین های میانکاله محافظت کند؛ کاری که قطعا خارج از توان هر انسانی است.
البته به گفته فعالان محیط زیست منطقه، در روزهای اخیر اداره کل حفاظت محیط زیست مازندران در پی بروز آتش سوزی های اخیر و تشدید گمانه زنی ها درباره این که کشت کنندگان ماری جوآنا بخش زیادی از میانکاله را به آتش کشیده اند، با اعزام نیرو از شهرهای دیگر مازندران، تعداد نیروهای محیط بانی میانکاله را افزایش داده و اکنون شرایط به گونه ای است که در هر لحظه بین 14 تا 15 محیط بان در این شبه جزیره گشت زنی می کنند و به محض وقوع یک حریق، آن را خاموش می کنند.
اما صرف نظر از روالی که در تشدید نظارت بر منطقه میانکاله آن هم به صورت موقت رخ داده است، در مجموع می توان گفت کمبود نیروهای محیط بانی میانکاله در سال های اخیر باعث شده است که این محیط بان ها هر چقدر هم که توان و انرژی به خرج دهند، نتوانند نظارت مناسبی بر این منطقه داشته باشند و به این ترتیب، هر کسی به خود اجازه می دهد که در میانکاله ماری جوآنا بکارد یا بخش های مختلف آن را به دلایل گوناگون به آتش بکشد.
اکنون هم این احساس خطر در میان فعالان محیط زیست منطقه وجود دارد که پس از ترک میانکاله توسط محیط بان هایی که در روزهای اخیر به این منطقه اعزام شده اند، مجددا کشت کنندگان ماری جوآنا یا سایر متخلفان زیست محیطی منطقه، شبه جزیره میانکاله را به آتش بکشند.
