حجت الاسلام و المسلمین «حسن روحانی» از سال ۱۳۹۲ که اداره امور اجرایی کشور را به دست گرفت، حل وفصل اختلافات فرسایشی و انباشته هسته‌ای را محوری اساسی در حوزه سیاست خارجی قرار داد. اختلافات تهران و قدرت‌های بزرگ بر سر فعالیت‌های قانونی، صلح‌آمیز و مشروع هسته‌ای کشورمان تا آن زمان به حدود یک دهه می‌رسید و در این مدت قطعنامه‌ها و فشارهای سیاسی و اقتصادی قابل ملاحظه‌ای بر ایران تحمیل شد.
در چنین اوضاعی، دولت یازدهم بر حل این اختلافات کهنه و غیرضروری تمرکز کرد و مذاکرات هسته‌ای از مهرماه همان سال در حاشیه نشست مجمع عمومی سازمان ملل کلید خورد. در گفت‌وگوهایی که ۲۲ ماه به طول انجامید، در نهایت ایران و ۱+۵ در تاریخ ۲۳ تیرماه ۱۳۹۴ به توافق برجام دست یافتند.
اجرای برجام تا چند سال نخست به خوبی پیش رفت تا جایی که شاهد امضای صدها توافق تجاری بین ایران و شرکت های بزرگ خارجی از قاره های مختلف جهان بودیم. حتی صادرات نفتی که در دولت قبل به دلیل تحریم به زیر یک میلیون بشکه تنزل کرده بود در دوره پسابرجام به ۲ میلیون ۸۰۰ هزار بشکه در روز رسید. خروج آمریکای ترامپ در تاریخ ۱۸ اردیبهشت ۱۳۹۷ از برجام، توافق هسته‌ای را از مسیر خود خارج کرد تا جایی که ایران نیز یک سال بعد به‌ناچار و البته در چارچوب مفاد توافق شروع به کاهش تدریجی تعهدات خود کرد.
در کنار کارشکنی آمریکا و ناتوانی اروپا از اجرای تعهداتش، در سطح منطقه و نیز کشور نیز برخی سال‌ها در مسیر اجرای توافق سنگ اندازی کردند وگرنه در همان سال‌های اجرای برجام، روابط ایران و جهان به حدی تعمیق می یافت و به هم گره می خورد که ترامپ چاره ای جز ماندن در برجام نمی یافت.
طی سال های اخیر دعواهای سیاسی و بازی‌های جناحی با روپوش منافع ملی مانع از پرو بال گرفتن برجام در سال های اجرا شد. «محمدجواد ظریف» در آخرین گزارش برجامی خود به مجلس در این مورد نوشته است «اگر به‌عوض مناقشه و مجادله بر سر اینکه برجام پیروزی قطعی بود و یا شکست کامل که حتماً هیچ یک نبود همگی کوشیده بودیم بیشترین منفعت را از برجام ببریم، چه بسا شرایط به گونه‌ای دیگر رقم خورده بود. اگر از ابتدا در پی استفاده حداکثری از هر میزان دستاورد برجام حتی در بدترین نگرش‌ها بودیم و مقدار بیشتری سرمایۀ خارجی جذب کرده و تعداد بیشتری از شرکت‌ها از همه نقاط جهان را به کشور کشانده بودیم، تحریم ایران و اعمال فشار حداکثری بسیار دشوارتر می‌شد.»
روحانی امروز چهارشنبه در نشست هیات دولت در خصوص مذاکرات وین در راستای توافقات برجامی با بیان اینکه «از اینکه چهار ماه، پنج ماه، شش ماه فرصت از دست رفت، متاسفیم»، گفت: امروز سفره‌ای آماده است، کار آماده است. فرصت دولت دوازدهم را از دستش گرفتند. امیدواریم دولت سیزدهم کار را تکمیل کند.
از نگاه بسیاری از کارشناسان، یکی از موانع داخلی در مسیر عملیاتیسازی برجام و ترمیم روابط اقتصادی ایران و جهان، عملیاتی نشدن لوایح چهارگانه FATF بود که متاسفانه به رغم تلاش و اصرار دولت هنوز دو لایحه آن به تصویب نرسیده است. روحانی روز چهارشنبه ۱۶ تیرماه نیز در نشست هیات دولت در واکنش به انتقادها از عملکرد دولت و مشکلات گسترده اقتصادی ایران اظهار کرد: همه می‌گویند دولت خوب مدیریت نکرد و هیچ کسی توضیح نمی‌دهد که ریشه آن کجاست؟... مثلا اف‌ای‌تی‌اف دست خودمان است و می‌توانیم همین فردا آن را حل کنیم و روابط‌مان با بانک‌ها حل‌وفصل شود یا ما در جنگ اقتصادی پیروز شدیم و فقط تحریم باقی مانده که آن هم دست خودمان است و می‌توانیم همین هفته تصمیم بگیریم که آن را تمام کنیم یا می‌توانیم تصمیم بگیریم که ماه‌ها ادامه پیدا کند.»
برخی مصوبات اخیر مجلس را نیز مانع دیگری بر سر راه پیشرفت مذاکرات ارزیابی می کنند. در پی اجرایی سازی این مصوبات، تهران به کاهش چشمگیر تعهداتش اقدام کرد به طوری که طی چند ماه گذشته به غنی‌سازی ۶۰ درصدی اورانیوم، تولید فلز اورانیوم خلوص ۲۰ درصد و تمدید نکردن توافق همکاری با آژانس برای نظارت بر فعالیت‌های هسته‌ای روی آورد. در سوی مقابل، طیفی از تحلیلگران، فشار ایران بر غرب را از طریق کاهش همکاری ها با آژانس مثبت تلقی کرده و برای امتیازگیری ضروری می دانند.
در سه ماه اخیر، ایران و دیگر اعضای کمیسیون مشترک برجام با انجام ۶ دور مذاکره در وین تا حد زیادی از شمار اختلافات کاستند اما بخشی از اختلافات هنوز به قوت خود باقی است.
طبق گزارش اخیر ظریف به مجلس، تاکنون ایران و غرب به توافق رسیده اند که در صورت احیای برجام و بازگشت آمریکا به توافق، کلیه تحریم‌هایی که بر اساس برجام رفع شده بودند، دوباره رفع خواهند شد. به این ترتیب در صورت توافق در وین، تمامی تحریم‌های پیش از برجام (مالی و بانکی، بیمه، انرژی و پتروشیمی، کشتی‌رانی، کشتی سازی و بخش بنادر، طلا و فلزات گران بها، نرم افزار، صنعت خودرو، فروش هواپیما و خدمات مربوطه و واردات فرش و مواد غذایی) و تحریم‌های بعد از برجام، زمان ترامپ (صنایع فلزات ایران، صنایع معدنی، عمران، صنایع نساجی و تولید) رفع خواهند شد.
همچنین موافقت با لغو تحریم علیه نهادهای تحت هدایت مقام معظم رهبری و ابطال شناسایی سپاه به عنوان سازمان تروریستی، بر پایه گزارش ظریف تاکنون محقق شده است. در بخش سیزدهم گزارش وزارت امور خارجه از «لغو تمام تحریم‌های موضوعی علیه اقتصاد ایران»، «لغو تحریم علیه دفتر رهبر ایران» و «ابطال شناسایی سپاه پاسداران به عنوان سازمان تروریستی» به عنوان توافق محتمل برای رفع تحریم‌های آمریکا اشاره شده است.
در همین پیوند، «میخائیل اولیانوف» نماینده روسیه در کمیسیون مشترک برجام چند روز پیش گفته بود که ۹۰ درصد از مسیر توافق هسته‌ای طی شده و احتمالا تحریم‌های اساسی آمریکا علیه ایران از ماه آینده، اوت، برداشته می‌شود.
با وجود این پیشرفت‌های قابل ملاحظه، برخی رسانه‌ها و منابع مدعی شده‌اند دو طرف به این نتیجه رسیده اند که ادامه مذاکرات در دولت بعدی ایران کلید بخورد؛ از جمله خبرگزاری «بلومبرگ» روز سه‌شنبه ۲۲ تیرماه از قول منابعی گزارش کرد که مذاکرات برجام احتمالا در نیمه ماه اوت (بیش از یک ماه دیگر) از سر گرفته شود. حال باید منتظر ماند و دید که مذاکرات در دولت آیت الله رئیسی به سرعت به نتیجه خواهد رسید یا اینکه طرف غربی همچنان بر زیاده خواهی های خود اصرار می ورزد.
