حدود یک سال و نیم از ظهور و شیوع کرونا در کشورهای مختلف می گذرد؛ ویروسی که با آمدنش همه ابعاد زندگی در سطوح اقتصادی، اجتماعی و فرهنگی را تحت تاثیر قرار داده و حتی به مرحله بحران رسانده است. در این میان تبعات و پیامدهای روانشناختی ناشی از کرونا هر چند با صدای خاموش اما همواره در بین بسیاری از ما وجود دارد و با ایجاد هر پیک تازه از کرونا بر شدت آن افزوده می‌شود. عواملی مثل ترس، استرس، اضطراب، انزوا، خشونت، اختلافات خانوادگی و مواردی از این دست از مصادیق مهم این تبعاتند. این در حالی است که با وجود اهمیت این موضوع هنوز تدابیر خاصی در این زمینه خصوصا برای مسائل روانشناختی پس از کرونا یا به عبارتی برای دوران پساکرونا اندیشه نشده است.
نظر به اهمیت این بحث، پژوهشگر ایرنا با عاطفه جهانشاهی، روانشناس بالینی به گفت و گو نشست. مشروح این گفت و گو را در ذیل می‌خوانید:
ظهور اختلالات روانی پس از شیوع کرونا
جهانشاهی پیرامون مسائل و مشکلات روانشناختی ناشی از شیوع ویروس کرونا گفت: پس از ظهور و شیوع کرونا به مدت یک سال و اندی، هنوز زندگی و سلامت میلیون‌ها انسان مورد تهدید است. این بیماری همه‌گیر نه تنها میزان بالای مرگ و میر ناشی از عفونت ویروسی را به همراه داشته، بلکه باعث به وجود آمدن فاجعه روانی در کل نقاط جهان شده است. همچنین با ورود به موج پنجم کرونا در ایران، پاندمی کووید-۱۹ اثرات روانشناختی منفی از جمله اختلال استرس پس از سانحه (PTSD)، افسردگی، استرس و اضطراب، وسواس، اختلال در خواب، عصبانیت و پرخاشگری در کادر درمان و دیگر افراد درگیر با کووید-۱۹ به همراه داشته است.
این روانشناس افزود: عوامل استرس زا شامل اضطراب سلامتی، طولانی شدن دوره قرنطینه، ترس از سرایت بیماری، ناامیدی و خستگی، ضررهای مالی و شغلی، باورهای منفی و شایعات در مورد واکسیناسیون بر مشکلات ناشی از حضور کرونا دامن زده است و باعث افزایش تعارضات بین افراد علی الخصوص بین زوجین، والدین و فرزندان و همکاران با یکدیگر شده است. افزایش خشونت‌های خانگی و درگیری بین اعضای خانواده به دلیل دوری از محیط های دوستانه، نداشتن سرگرمی خارج از محیط خانه و اوقات فراغت مزید بر علت افزایش اعتیاد به اینترنت و فضای مجازی و همینطور ظهور رفتارهای پرخطر و آسیب زا از جمله مصرف مواد مخدر و الکل در جوانان شده است.
تبعات بی‌تفاوتی برابر آسیب‌های روانی ناشی از کرونا
جهانشاهی در خصوص تبعات بی‌تفاوتی برابر آسیب‌های روانی ناشی از کرونا بیان داشت: عدم پیگیری آسیب‌های روانی ناشی از کرونا تاثیرات منفی زیادی بر کیفیت زندگی چه در سطح جمعی و فردی دارد. به طور مثال خستگی ناشی از کار زیاد و محیط خطرناک کادر درمان باعث پایین آمدن آستانه تحمل، خستگی و کیفیت کار و دلزدگی از شغل آنها شده است یا در محیط خانه رشد و حضور کودک در محیط ناامن و پرتنش و اضطراب موجب بی اعتمادی نسبت به والدین و در نتیجه منجر به افت تحصیلی و از دست دادن اعتماد به نفس آنها شده است.
این روانشناس گفت: درگیری‌های ناشی از خشم در محیط کار افراد به دلیل ضررهای مالی، عدم خرید و فروش، نداشتن درآمد کافی و همچنین تعطیلی بعضی از گروه‌های شغلی آسیب‌های جبران ناپذیری از جمله مالی و روانی داشته و به طور کلی باعث بی نظمی و اختلال در خواب، تغذیه ناسالم، عدم تحرک، پرخاشگری، حس محبوس ماندن در خانه و گرفتگی شده است.
وی افزود: همچنین از دست دادن روابط دوستانه به پررنگ شدن حضور این ویروس و خستگی روانی ناشی از حضور آن دامن زده است.
راهکارهایی برای حفظ سلامت روان در دوران کرونا
جهانشاهی درباره راهکارهایی برای حفظ سلامت روان در دوران کرونا در سطح کلی و خرد گفت: در کنار اخبارهای مربوط به آمار مرگ میر و شیوع کرونا به طور ویژه نیاز به برنامه‌های آموزشی توسط متخصصین جهت بهبود کیفیت روابط و زندگی و ایجاد سرگرمی همه جانبه مناسب گروهای سنی مختلف شامل آموزش‌های خودآگاهی، مهارت‌های زندگی، تکنیک های مقابله با اضطراب و وسواس، آموزش مدیریت و کنترل خشم و همچنین تولید محتوای شاد و سرگرم کننده مجازی و رسانه‌ای از اهمیت ویژه ای برخوردار است. همچنین در دسترس نبودن راه‌های سریع و آسان رفع نیاز های اولیه که باعث مختل شدن زندگی روتین و نگرانی و دغدغه ناشی از نبودن مایحتاج روزانه شده است که در صورت مهیا شدن منجر به حضور حداقلی مردم در محیط خارج از خانه می شود و نیاز به توجه و برنامه ریزی و حمایت بیشتری از طرف دولت و ارگان‌های دولتی و حمایت از گروهای شغلی مربوطه دارد.
این روانشناس افزود: با توجه به اینکه با حضور این ویروس بخش بزرگی از جامعه به دنیای درون خود روی آورده اند، باید در قدم اول خود و کودکان خود را از اخبار نگران کننده، شایعات ساختگی و ناامید کننده تا حداکثر امکان دور کنند و به آنها دامن نزنند. باید بتوانند برای کشف مجدد خود و افزایش توانایی‌های خود، برای تبدیل کردن این چالش به یک مسیر سالم و مفید با حفظ برنامه روتین زندگی، اقداماتی انجام دهند. برای مثال افزایش مطالعه و آگاهی، افزایش فعالیت‌های ورزشی، انجام تکنیک‌های آرام سازی جسم و ذهن، تماشای فیلم و گوش دادن به موسیقی، حفظ ارتباط با دوستان و نزدیکان به صورت مجازی و تماس تصویری، ساختن سرگرمی‌های مناسب برای کودکان، تمرکز بر اتفاقات خوب و کمک گرفتن از متخصصین و روانشناسان به صورت آنلاین و تلفنی جهت بهبود شرایط روحی و روانی برای گذر از شرایط فعلی موثر است.
وی گفت: همواره با استفاده مرتب از ماسک و حفظ فاصله مناسب فیزیکی، رعایت بهداشت و حداقل حضور در جمع های غیر ضروری سپر بلای جان خود را نگه داریم و در صورت ابتلا به این بیماری از آن خجالت نکشیم و حتما افراد نزدیکی را که در چند روز اخیر با آنها ارتباط داشته ایم مطلع کنیم و به طور کلی خود را قرنطینه کنیم تا چرخه این ویروس نوظهور قطع شود.
