به دنبال انتشار مقاله‌ای در تاریخ ۲۷ تیر ۱۴۰۰ تحت عنوان« یک مرکز پژوهشی با هزینه بسیار، کارآیی کم»به قلم دکتر محمد علیزاده؛ عضو هیات علمی اقتصاد دانشگاه لرستان در سایت الف ، سازمان برنامه و بودجه جوابیه‌ای ارسال کرده است که در ادامه می‌آید:
چکیده ای از عملکرد مرکز پژوهشهای توسعه و آینده نگری سازمان برنامه و بودجه کشور از بدو تاسیس تا کنون
مرکز پژوهشهای توسعه و آیندهنگری با اهدافی نظیر پشتیبانی اندیشه‌ای از نظام برنامهریزی و بودجه‌ریزی کشور؛ کمک به رفع نیازهای پژوهشی، فناوری و آموزشی سازمان برنامه‌وبودجه کشور در زمینه توسعه و آیندهنگری؛ تقویت تعامل با مؤسسات آموزش عالی، پژوهشی و فناوری؛ و افزایش نقش مشارکتی دانشگاهها و مراکز آموزش عالی و پژوهشی در انجام پژوهشهای موردنیاز؛ پس از احیای سازمان برنامه و تفکیک سازمان امور اداری و استخدامی توسط شورای عالی اداری، در سال 1396 تاسیس گردید. این مرکز که اساسنامه آن در تاریخ 25/04/1397 مورد تایید شورای گسترش و برنامهریزی آموزش عالیِ وزارت علوم تحقیقات و فناوری رسیده است، در تاریخ 29/11/1397، موافقت قطعی خود را با پنج گروه پژوهشی، از معاونت پژوهش و فناوری وزارت علوم، تحقیقات و فناوری اخذ نموده است. در این راستا و با عنایت به اخذ مجوزهای قانونی، فعالیتهای مرکز پژوهشهای توسعه و آیندهنگری در چارچوب ساختار سازمانیِ مورد تایید مراجع ذیربط آغاز شده است.
در طول دوران 4 ساله فعالیت این مرکز پژوهشی، علیرغم تمام محدودیتهای بودجهای و مالی و همچنین محدودیت جذب و استخدام نیروی انسانی، پژوهشها و اقدامات موثری در سطح ملی انجام شده است که اهم آنها به شرح زیر است:
تدوین سند ملی آمایش سرزمین، اولین سند مصوب ملی در کشور
با عنایت به اهمیت موضوع آمایش سرزمین، ضرورت و نقش آن در نظام برنامه ریزی، همواره مورد تأکید نظام برنامهریزی؛ به‌ویژه سازمان برنامه و بودجه کشور بوده، به نحوی که در پنج دهه گذشته، چهار دوره مطالعات آمایش سرزمین در کشور تجربه شده است که هیچ یک از این مطالعات به یک سند مصوب منتهی نشده و در حد مطالعات باقی مانده است. با توجه به اهمیت موضوع و با استناد به تکلیف قانونیِ ماده 26 قانون برنامه ششم توسعه، تدوین سند ملی آمایش سرزمین مورد توجه ویژه سازمان برنامه و بودجه کشور قرار گرفته و انجام آن به مرکز پژوهشهای توسعه و آیندهنگری واگذار گردید. به‌منظور بهره مندیِ حداکثری از مجموعه مطالعات و گزارشهای انجام شده در کشور؛ بهره‌گیری از تمام اندوخته دولت و توان علمی کشور در راستای تدوینِ سندی جامع، به‌عنوان نقشه راه توسعه بلندمدت کشور، ساختار اجرایی تدوین سند ملی آمایش با عضویت معاونت وزارتخانه ها و دستگاههای اجرایی ذیربط و همچنین اساتید و صاحبنظران برجسته کشور در ترکیب تمامی کارگروهها، شکل گرفت.
در این راستا، مطالعات سند ملی آمایش سرزمین در قالب 21 گروه مطالعاتی با حضور بیش از 70 نفر از صاحبنظران برجسته کشور و کارشناسان مجرب در حوزه های جمعیتی، محیط‌زیست، اقتصادی، اجتماعی و فرهنگی انجام پذیرفت که ماحصل تلاش گروههای مختلف مطالعاتی، تدوین بیش از 40 جلد گزارش پشتیبان، پیش نویس سند ملی آمایش سرزمین و همچنین سامانه پشتیبان آمایش سرزمین (سپاس) بوده است. سند ملی آمایش، به عنوان بالاترین سند مرجع تصمیم گیر در خصوص توسعه فضایی سرزمین در افق 1424، مشتمل بر 16 ماده در برگیرنده چشم انداز، 6 هدف، 24 راهبرد و 255 سیاست سرزمین و الزامات تحقق سازمان فضایی مطلوب در افق است. در ابلاغیه این سند توسط رئیس محترم سازمان برنامه و بودجه کشور و رئیس شورایعالی آمایش سرزمین و همچنین در مواد 6 تا 16 این سند، ضرورت تدوین اسناد منطقه ای آمایش، بازنگری آمایش استانها، تعیین الگوی کشت منطقهای، تعیین اولویتهای صنعتی و معدنی، تعیین شهرمنطقه ها، بازآرایی فضایی محدوده مناطق آزاد، اصلاح قانون تقسیمات سیاسی کشور به عنوان ملزومات اجرایی شدن سند تصریح شده است.
بررسی میزان تحقق پذیری و تحول آفرینی الگوی اسلامی ایرانی پیشرفت
با توجه به تجربه موفق انجام مطالعات سند ملی آمایش سرزمین و ظرفیت ایجاد شده در داخل مرکز و همچنین ارتباطات مناسب و موثر با دستگاههای اجرایی متعدد و مراکز پژوهشی و دانشگاه های کشور، برنامه سنجش میزان تحقق پذیری الگوی اسلامی ایرانی پیشرفت از طرف دولت به سازمان برنامه و بودجه کشور و از طرف سازمان به مرکز پژوهشهای توسعه و آینده نگری واگذار گردید. برای انجام مطالعات مربوطه، کارگروههای تخصصی در حوزه های مختلف تشکیل و با همراهی و مشارکت کلیه دستگاههای اجرایی کشور، تمامی متن الگوی اسلامی ایرانی پیشرفت و تدابیر ارائه شده، مورد بررسی و تحلیل قرار گرفت و در نهایت علاوه بر 12 مجلد گزارش پژوهشی مستقل، گزارش تلفیق مطالعات نیز به عنوان نظر دولت، برای مرکز الگوی اسلامی ایرانی پیشرفت ارسال گردید. نتایج و یافته های این کلان پروژه مطالعاتی نیز در پایگاه اطلاع رسانی مرکز برای عموم قابل دسترس است.
سایر اقدامات پژوهشی مهم توسط مرکز
• هدایت، راهبری و مشارکت کارشناسی در انجام مطالعات کلانپروژه های ارجاعی به مرکز از سوی سازمان برنامه و بودجه کشور:
• مطالعات تدوین الگوی مطلوب توسعه؛
• مطالعات پشتیبان تدوین لایحه بودجه سنواتی از سال 1396 تا 1400؛
• مطالعات هفتاد سال برنامه ریزی توسعه در ایران
• مطالعات تدوین برنامه پساکرونا؛
• مطالعات ترسیم کلان روندها (آینده پیشِ رو)
• مطالعات در آستانه چهل سالگی استقرار جمهوری اسلامی ایران
• واسپاری مسولیت مهم ایجاد پایگاه داده بودجه و آمارهای مالی دولت از سوی سازمان برنامه و بودجه کشور به این مرکز در سال 1400 از دیگر ماموریت های مهمی است که در راستای انجام فعالیت های پژوهشی اثر بخش در دستور کار این مرکز پژوهشی قرار گرفته است.
تدوین آییننامه ها، دستورالعملها و فرایندهای کاری
بخاطر تازه تاسیس بودن مرکز پژوهشهای توسعه و آینده نگری، یکی از کارهای این مرکز تدوین آییننامه ها، دستورالعمل ها و فرایندهای کاری بوده است تا بسترساز حرکت مفید مرکز باشد. در این راستا در مجموع میتوان این موارد در حوزه پشتیبانی و پژوهشی تقسیم نمود:
- آیین نامه ها، دستورالعمل ها و فرایندهای کاری پژوهشی
• آیین نامه طرح های پژوهشی کوچک / متوسط / بزرگ
• آیین نامه طرح های پژوهشی خارج از مرکز
• ایجاد دبیرخانه کلان پروژه های پژوهشی
• آیین نامه حمایت از پایان نامه / رساله
• نظامنامه پژوهشی مرکز
• دستورالعمل برگزاری جلسات مساله شناسی پژوهش
• دستورالعمل عقد تفاهمنامه همکاری علمی
• دستورالعمل تدوین گزارش سیاستی
• دستورالعمل هماندیشی با خبرگان
- آیین نامه ها، دستورالعمل ها و فرایندهای پشتیبان پژوهش
• دستورالعمل پرداخت حق الزحمه های پژوهشی
• دستورالعمل ارتقاء و تبدیل وضع کارکنان غیرهیات علمی
• دستورالعمل ارتقاء و تبدیل وضع کارکنان هیات علمی
• دستورالعمل جذب / ماموریت / انتقالی اعضای هیات علمی
• دستورالعمل جذب / ماموریت / انتقالی اعضای غیر هیات علمی
راه اندازی پایگاه داده و پایگاه دانش
به منظور نشر دانش و اشتراگگذاری اندوختههای علمی سازمان برنامه و بودجه و استانها و دستگاههای تابعه، در پایگاه اطلاع رسانی مرکز بصورت مجازی و در کتابخانه مرکز بصورت بصورت فیزیکی مستندات علمی در قالبهای دستهبندی شده در دسترس عموم و علاقهمندان قرار گرفته است. از جمله این موارد میتوان به حوزههای ذیل اشاره نمود:
• مستندات علمی حوزه برنامه و بودجه
• مستندات علمی حوزه آینده نگری
• مستندات علمی مطالعات استان ها
• مستندات علمی حوزه الگوي اسلامي ايراني پيشرفت
• مستندات علمی حوزه مطالعات كوويد-19
• مستندات علمی حوزه مطالعات آمايش سرزمين
• مستندات علمی حوزه مطالعات 70 سال برنامه ريزي توسعه
تجهیز و آمادهسازی سخت افزارهای مورد نیاز پژوهش
راه اندازی و ایجاد یک مرکز پژوهشی با کیفیت از جهت فیزیکی به خاطر نوپا بودن مرکز از جمله ماموریتهایی بود که بخشی از ظرفیتهای مالی و انسانی مرکز را در اوایل فعالیت این مرکز به خود اختصاص داده است. لذا در این راستا تلاش شده است تا با:
• طراحی و اجرای کلیه ملزومات اداری مورد نیاز کادر اداری و پژوهشی بصورت امانی با کمترین هزینه
• ایجاد یک مرکز هوشمند و تجهیز نرمافزاری و سختافزاری مناسب برای انجام کلیه فعالیتهای ستادی و پژوهشی در بستر فضای مجازی، بنحوی که مرکزی کارآمد و چابک ایجاد گردد.
در این راستا اقداماتی چون موارد ذیل نیز به انجام رسیده است که تنها بخشی از فعالیتهای سخت افزاری در مرکز میباشد.
• طراحی و ساخت سالن چند منظوره یاس
• باشگاه ورزشی برای همکاران
• ساخت کتابخانه، نمازخانه، سالن جلسه برای کلیه گروههای پژوهشی
• مانیتورینگ حراست و تامین تجهیزات امنیتی
• جذب نیروهای پژوهشی و اداری در چارچوب ضوابط قانونی
• آماده سازی کلاس هوشمند و نیمه هوشمند آموزشی
• راه‌اندازی سامانه سپاس (سامانه پشتیبانی آمایش سرزمین)
• به‌روزرسانی سامانه‌های مالی و اداری مرتبط با مرکز پژوهشهای توسعه و آیندهنگری
• پياده‌سازي زيرساخت فيزيكي شبكه و تبادل اطلاعات سامانه‌هاي مركز با سازمان برنامه
• راه اندازي و مديريت مركز اسناد و مدارك ديجيتال و ساماندهي و تهيه آرشيو مجازي مستندات مركز
چابک سازی چارت سازمانی و و مدیریت مرکز با بودجه حداقلی
• ایجاد نسبت 60 به 40 پست های پژوهشی به ستادی، از 100 پست سازمانی مصوب و کاهش پست های مدیریتی
• بکارگیری تنها 13 نفر کارمند اداری در مرکز به صورت مامور از سایر دستگاهها
• به کارگیری تعداد 6 نفر عضو هیئت علمی و 12 نفر پژوهشگر دارای قراداد خرید خدمات پژوهشی با مدارک دکتری و کارشناسی ارشد.
لازم به ذکر است موارد ذیل در امور اداری و مالی مرکز به عنوان رویکرد اصلی و مبنای عمل میباشد:
• استقرار بودجه ریزی مبتنی برعملکرد
• انجام کلیه معاملات بزرگ و کوچک از طریق سامانه قراردادها
• میزان بودجه تخصیص یافته به این مرکز طی سنوات گذشته در مقایسه با سایر مراکز پژوهشی کشور که به راحتی با مراجعه به پیوستهای قوانین بودجه سنواتی قابل بررسی است، حاکی از این واقعیت است که مجموعه فعالیتهای انجام شده با حداقل بودجه ممکن به انجام رسیده است.
• ایجاد شبکه پژوهش مشارکتی جهت انجام مطالعات محوله
نظر به کوچک بودن ساختار سازمانی مرکز و گسترده بودن حوزه و دامنه قلمرو کاری سازمان برنامه و بودجه کشور، مرکز پژوهشهای توسعه و آینده نگری برای انجام مطالعات، به خصوص مطالعات کلان و چند بعدی از مدل انجام پژوهش مشارکتی بهره
میگیرد. در این راستا مرکز با ایجاد شبکه ای از دانشگاهها، موسسات پژوهشی دولتی و غیردولتی و صاحبنظران حقیقی توانسته هم از آخرین یافته های پژوهشی استفاده کرده و هم با تعهدات مالی – اداری کمتر از متخصصان و نخبگان صاحب تجربه در سراسر کشور استفاده کند.
علاوه بر مدل اشاره شده؛ مرکز به منظور انجام پژوهش های کاربردی و مورد نیاز سازمان، سلسله نشست های کارشناسیِ مسئله شناسی و مسئله یابی پژوهش را در دستور کار خود دارد تا به این وسیله، با احصاء دقیق اولویت های پژوهشی، اقدامات علمی متناسب، اعم از برگزاری نشست تخصصی، تدوین گزارش سیاستی، ترجمه و تالیف کتاب، انجام طرح پژوهشی، برگزاری کارگاه آموزشی، ... را برنامه ریزی کند. در این راستا میتوان به نشست های ذیل اشاره نموده که خروجی آن به انجام پژوهش های مورد نیاز و کاربردی و سایر اقدامات پژوهشی ختم شده است.
• نشست تعیین قیمت اب شرب شهری و روستایی
• نشست تدوین تاریخ کهن بودجه ریزی در ایران
• نشست حلقه های مفقوده در ساختار تولید کشور
• نشست ايجاد پايگاه داده هاي مربوط به آمارهاي مالي دولت
در پایان قابل ذکر است که این مرکز هیچ شعبه و نمایندگی استانی ندارد و کلیه مراکز مدیریت آموزش و پژوهش توسعه و آینده نگری در 31 استان در خدمت سازمان مدیریت و برنامه ریزی همان استان بوده و مرکز فقط از ظرفیت علمی و کارشناسی این مراکز به مانند دیگر نهادهای پژوهشی فعال در سراسر کشور، به عنوان عضو شبکه موسسات پژوهشی همکار بهره منده شده و اساسا فعالیت شبکه ای و ایجاد تعامل چند سویه با این مراکز به عنوان رویکرد اصلی مرکز می باشد.
برای ارزیابی دقیقتر از ظرفیتها، پتانسیلها، عملکرد و نیازهای پژوهشی مرکز به پایگاه اینترنتی به نشانی www.dfrc.ir مراجعه فرمایید. همچنین مرکز پژوهشهای توسعه و آینده نگری آماده دریافت هرگونه کمک فکری ایده، نقد و نظر برای ارتقاء سطح کیفی محصولات خود میباشد.
به امید سربلندی ایران عزیز
