به گزارش ایرنا حاشیه‌نشینی برای خیلی از ماها که از طریق رسانه یا کتاب و مقاله‌ها با این واژه آشنا شدیم بار سنگینی ندارد نهایت تاثر ما از این واژه شاید خلاصه شود به تصویری در تلویزیون، تصاویری در خبرگزاری یا گوشی‌هایمان که فقر و سختی زندگی عده‌ای را نشان می‌دهد و در این حالت شاید قطره‌ای اشک بریزیم و اندکی در فکر فرو رویم.
اما این واژه برای خیلی‌ها آشناتر است بهتر بگویم برای خیلی‌ها زندگیست برای همان‌ها که خانه امن‌شان را در اتاقی کوچک و بی‌سقف یا با سقفی چوبی و حصیری می‌یابند برای پدری که زمین و آسمان در روستایش خیر و برکت را از او گرفت و به هجرتی سخت وادارش کرد، هجرتی که در آن می‌خواست شرمنده نگاه کودکانش نباشد همان کودکانی که در حاشیه مانوس به اسباب‌بازی‌ها نشدند همان کودکان دوره گرد دستفروشی که الفبای معاش را زودتر از سن‌شان فهمیدند.
حاشیه‌نشینی در سیستان و بلوچستان نیز مثل خیلی از شهرهای کشورمان دلیل و علت‌های خاص خودش را دارد گاهی فقر، گاهی خشکسالی، گاهی همجواری با همسایگانی نا امن و بی‌ثبات و صدها دلیل ریز و درشت دیگر که این پدیده ناموزون را به وجود آورد هر چه هست با وجود همه علت‌هایی که این پدیده داشته و دارد و تبعاتی که در جامعه شهری سیستان و بلوچستان به وجود آورده موضوعی نیست که به راحتی بتوان از کنارش گذشت به ویژه اینکه به گفته معاون سیاسی اجتماعی استاندار سیستان و بلوچستان ۹ شهر این استان ( زاهدان، زابل، خاش، ایرانشهر، سراوان، چابهار، دلگان، بمپور و کنارک) دارای بافت مصوب سکونتگاههای غیررسمی هستند و مساحت کل این بافت‌ها پنج هزارو ۴۷۲ هکتار بوده و ۴۲ درصد جمعیت این استان در این ۹ شهر در سکونتگاههای غیر رسمی(حاشیه‌نشین) سکونت دارند.
شناخت علت‌ها
با توجه به سختی‌ها و زخم‌های عمیقی که به گفته کارشناسان، حاشیه‌نشینی در ساختار اجتماعی یک شهر به وجود می‌آورد لزوم توجه به این امر در سیستان و بلوچستان که دایره محرومیت آن گسترده‌تر از سایر استان‌های کشورمان است و در تلاش برای نزدیک کردن خود به شاخص‌های جدید توسعه به سر می‌برد بیش از پیش احساس می‌شود، این استان برای رساندن خود به اهداف سند آمایش سرزمین با چشم‌انداز ۲۵ساله نیازمند دور ماندن از حاشیه‌نشینی بوده از اینرو برای این دور ماندن نخستین کار شناخت علت‌ها برای پیشگیری از این پدیده اجتماعی است.
ابوذر کوثری درباره چرایی و علل حاشیه‌نشینی در سیستان و بلوچستان به خبرنگار ایرنا گفت: اینکه چرا حاشیه‌نشینی به این شکل در این استان اتفاق افتاده دلایل مختلف و ریز و درشتی دارد که پرداختن به آن خیلی مهم است و باید برنامه ریزی لازم انجام شود چون ریشه‌ها اگر در برنامه‌ریزی‌های مرتبط با ساماندهی حاشیه شهر و مقابله با حاشیه نشینی دیده نشود طبیعتا ما نمی‌توانیم شاهد مهار آن نیز باشیم.
معاون سیاسی اجتماعی استاندار سیستان و بلوچستان تصریح کرد: یک علت حاشیه‌نشینی در استان ما این است که ما استانی مرزی با طولانی‌ترین مرز در کشور هستیم و همسایگان ما شرایط سیاسی با ثباتی ندارند و این مساله باعث موج مهاجرت بویژه از کشور افغانستان به عمق کشور شده و خلاءهای مرزی موجود هم باعث سختی کنترل ورود اتباع خارجی شده است.
وی ادامه داد: مهاجران ورودی به کشور باید یک مکانی مشخصی برای استقرار داشته باشند البته بخش زیادی از آنان از سیستان و بلوچستان عبور می‌کنند اما تعداد قابل ملاحظه‌ای نیز در استان رسوب و بیشتر آنان در حاشیه شهرها سکونت می کنند.
کوثری اظهارداشت: دلیل دیگر رشد حاشیه‌نشینی در یکی ۲ دهه اخیر در سیستان و بلوچستان اقلیم استان بوده، بویژه وقوع خشکسالی‌های بی‌سابقه در سال‌های اخیر، کشاورزی و دامداری ما را به عنوان یکی از پایه‌های اصلی اشتغال و تولید در منطقه تحت تاثیر منفی قرار داده و اینها وقتی شغلشان را از دست می‌دهند یکی از مسیرهای هموار برای کسب شغل و معاش این است که از روستاها و از مناطق حاشیه‌ای و مرزی به حاشیه شهرهای بزرگ مهاجرت می‌کنند.
وی خاطرنشان کرد: دلیل دیگر حاشیه‌نشینی، به نظرم مشکل فرهنگی است در این راستا تمایل فرهنگ عمومی‌مان به سمت نوعی راحت طلبی رفته و فرهنگ شغل و کارآفرینی در کشور و به طور خاص در سیستان و بلوچستان خیلی جذبه‌ای ندارد ما از این لحاظ کار فرهنگی خیلی مهمی را در این زمینه پیش رو داریم.
کوثری ادامه داد: این فرهنگ کار و تلاشی که برای ما در دوره‌های گذشته به عنوان یک امر پسندیده بوده الان در واقع چندان رفتار حسنه‌ای محسوب نمی‌شود و در عوض اشتغال کاذب قبح قبلی را ندارد، طبیعتا مردم به سمت و سویی می‌روند که اشتغال‌های واقعی در حوزه تولید و کشاورزی و دامداری کمرنگ می‌شود و سمت و سوی اشتغال حرکت می‌کند به شغل‌های کاذب که از نتایج و آسیب های آن همین رشد حاشیه‌نشینی در شهرها است.
برنامه‌ریزی برای مهار حاشیه‌نشینی
از سیمای حاشیه‌نشینی و علت پیدایش آن در سیستان و بلوچستان که بگذریم باید به سمت رفع مشکل و انجام برنامهریزیها برویم که در جهت حذف و یا کاهش حاشیه‌نشینی در این استان موثر باشد.
معاون سیاسی اجتماعی استاندار سیستان و بلوچستان با بیان اینکه بخش مهم برنامهریزیها در حاشیه نشینی باید به گونه‌ای باشد که هدف اصلی یعنی مهار این حاشیه‌نشینی و ساماندهی وضعیت موجود در عمل اتفاق بیفتد تصریح کرد: برنامهریزیها به گونه‌ای بوده که در نهایت شاهد رشد حاشیه‌نشینی در شهرها نباشیم یا حداقل بتوانیم وضعیت موجود را به لحاظ حاشیه شهری فریز کرده و نگه داریم تا در مراحل بعدی روند کاهنده را با برنامه‌ریزی کلان در سایر بخش‌های تولیدی، کشاورزی و اشتغالزایی در شهرهای کوچک و روستاها شاهد باشیم.
فعالیت‌ها و اقدامات
کوثری فعالیت و اقدام‌هایی که در حوزه حاشیه‌نشینی در سیستان و بلوچستان انجام شده را در ۲ بخش اصلی تقسیم کرد و گفت: یکسری خدمات بوده که در چارچوب اقدامات عمرانی و کالبدی (اعم از آسفالت، سنددار کردن مناطق مسکونی، ایجاد فضای سبز، بهسازی معابر و هدایت آب‌های سطحی و سایر اقدامات مشابه در حاشیه شهرها ) قرار می‌گیرد و بیشتر اقداماتی که انجام و خدماتی که در این مورد به حاشیه شهرها داده می‌شود در قالب فعالیت ستاد بازآفرینی شهری تعریف شده است.
وی با بیان اینکه دسته دوم در قالب اقدامات و خدمات اجتماعی و فرهنگی انجام می‌شود افزود: ارتقای شاخص‌های فرهنگی، و آموزشی و مسایل کارآفرینی مثل دفاتر تسهیلگری در این راستا فعالیت می‌کنند.
معاون سیاسی اجتماعی استاندار سیستان و بلوچستان با اشاره به اینکه این ۲ دسته اقدامات در حاشیه شهرها از هم جدا نیستند و مکمل یکدیگرند تاکید کرد: باید این اقدامات در نهایت منتهی به ساماندهی درست حاشیه شهرها شود و مشخص کنیم که چه فعالیت‌های اجتماعی و فرهنگی و چه فعالیت‌های بهسازی، زیرساختی و عمرانی همسو با هم در این مناطق انجام شود تا بتوانیم رشد حاشیه‌نشینی را کاهش داده یا متوقف کنیم.
اقدامات زیرساختی و عمرانی
معاون سیاسی اجتماعی استاندار سیستان و بلوچستان افزود: در سه سال اخیر از محل اعتبارات ستاد بازآفرینی ۲ هزار و ۲۶۰ میلیارد تومان به ساماندهی، بهسازی، ساخت تاسیسات روبنایی در حاشیه شهرها تخصیص داده شده است.
وی تصریح کرد: در حاشیه شهر برای اینکه یک هویت شهری خوبی به این مناطق داده و به نوعی دارای تشخص شهری شوند بدلیل تاثیرات عینی و روانی خوبی که در کنترل آسیب‌های اجتماعی دارد، فضاهای سبز یا پارک‌های این مناطق با اعتبارات سازمان امور اجتماعی و مشارکت شهرداری زاهدان تجهیز و امکانات رفاهی و ورزشی نصب شد. در این راستا حداقل ۲۰ پارک واقع در حاشیه شهر زاهدان تجهیز و نوسازی شد.
اقدامات فرهنگی و اجتماعی
کوثری با اشاره به اینکه از محل تخصیص اعتبارات از سازمان امور اجتماعی برای ساماندهی مسائل اجتماعی و فرهنگی مناطق حاشیه شهر هشت سرای محله در حاشیه شهر زاهدان و چابهار خریداری شد بیان کرد: این سراهای محلات در واقع مکانی هستند برای استفاده موقت تشکل‌های مختلف، مثلا دفاتر تسهیلگری برای برنامهریزیها و برگزاری کارگاه‌ها، همینطور تشکل های مردم نهاد و موسسات خیریه فعال در حاشیه شهرها، برای اجرای برنامه‌های اجتماعی و فرهنگی، برگزاری دوره‌ها و کارگاه‌ها و سایر امور از این مکان‌ها استفاده کنند.
وی ادامه داد: همچنین ساختمان‌هایی در حاشیه شهر زاهدان شناسایی شد که این مکان‌ها در اصل متعلق به دستگاه‌های دولتی هستند اما فعلا بدلایلی مورد استفاده قرار نمی‌گیرند را ما تعمیر و تجهیز کردیم و برای همین موضوع با توافق دستگاه‌های اجرایی مربوطه این مکان‌ها به منظور انجام کارهای فرهنگی و اجتماعی مورد استفاده قرار می‌گیرند.
معاون سیاسی اجتماعی استاندار سیستان و بلوچستان خاطرنشان کرد: از اقدامات دیگر ما که بسیار موثر افتاد تفاهم‌نامه‌هایی بود که با دستگاه‌های مختلفی که در زمینه اجتماعی و فرهنگی و کار آفرینی و حرفه‌آموزی فعالیت می‌کنند با ظرفیت سازمان امور اجتماعی کشور، امضا کردیم.
کوثری با اشاره به اینکه ۱۸ تفاهم‌نامه در سال‌های اخیر برای انجام امور فرهنگی و اجتماعی در حاشیه شهرهای سیستان و بلوچستان امضا شده است ادامه داد: بر اساس شرح خدمات مندرج در تفاهم نامه ها دقیقا مشخص شده که نوع فعالیت‌ها و خدمات چگونه باید باشد تا شاخص‌های اجتماعی و فرهنگی حواشی شهر ارتقا یافته و قابل ارزیابی باشد.
و تلاش برای پایان
حاشیه‌نشینی پدیده یک روز و ۲ روز نیست اینقدر علت‌های گوناگون و درهم تنیده دارد که برای رفعش شاید سال‌ها زمان نیاز باشد تا اقدامات فرهنگی، زیرساختی، بین المللی و اجتماعی همسو با عزم همگانی مردم و تلاش جدی دولت به کابوس همیشگی این پدیده و تمام تبعاتش خاتمه دهد.
این گزارش هم به دنبال این بود که با بیان چرایی ایجاد حاشیه‌نشینی در نخستین سطرهای آغازش مهمترین اقدامات انجام شده و نشده و برنامه‌ریزی شده در این زمینه را بازگو کند و با پایانی باز قضاوت را بر عهده مخاطب بگذارد که کی و چگونه ۴۲ درصد جمعیت این استان روزی از حاشیه‌نشینی رها می‌شوند؟
