جعفر خاشع در گفت وگو با خبرنگار سیاسی ایرنا اظهار کرد: جمهوری اسلامی ایران همواره یک رویکرد و موضع اصولی و حق‌طلبانه نه جانبدارانه در مورد مناقشه قره باغ داشته و به صلح و امنیت منطقه‌ای توجه و سعی کرده در موضع گیری‌ها و رفتارهایش مثل دیگر کنشگران منطقه‌ای اهداف منفعت محور را مد نظر قرار ندهد.
وی گفت: جمهوری اسلامی در چارچوب مواضع اصولی خود از تمامیت ارضی گرجستان، از دولت مستقر و قانونی ترکیه در جریان کودتای نافرجام سال ۲۰۱۶ و از تمامیت ارضی جمهوری آذربایجان در مناقشه قره باغ حمایت کرد و حتی در قبال این مواضع هزینه‌هایی هم داده است.
مدیرعامل بنیاد مطالعات قفقاز دانشگاه تهران با بیان اینکه ایران منافع بلندمدت همه کشورهای منطقه را با توجه به اصول و موازین حقوق بین الملل مبنی بر تغییرناپذیر بودن مرزهای بین‌المللی در نظر می گیرد، تصریح کرد: جمهوری اسلامی برخلاف ادعاهای طرفین درگیر، سعی کرد در عین حفظ حسن همجواری با هر دو طرف درگیری، بر مواضع اصولی خود پافشاری کند.
وی خاطرنشان کرد: در مناقشه اخیر هم، جمهوری اسلامی در عالی ترین سطح بر این مواضع اصولی به صورت کاملا شفاف تاکید و مقام معظم رهبری صریحا این مواضع را تبیین کرد که برای همه گروه ها و جریان های داخلی و همچنین عرصه بین المللی فصل الخطاب بود.
ایران به دنبال منافع کوتاه‌مدت نیست
این تحلیلگر مسائل بین المللی افزود: اظهارات رهبر معظم انقلاب درباره مناقشه قره باغ هم حاوی نکته ها و مواردی بود که تامین کننده منافع کوتاه مدت یک طرف نیست بلکه هدف آن حفظ صلح و امنیت در منطقه و به نفع همه مردم و کشورهای منطقه در بلندمدت است.
وی با اشاره به اشغال بخش جنوبی و هم مرز با ایران در منطقه قره باغ خاطرنشان کرد: واقعیت این است که این مناطق در دوران اخیر در کنترل نیروهای ارمنی بود و جمهوری اسلامی این مرزها را به رسمیت نمی شناخت و هیچ گونه استفاده ای از این مرزها نداشت.
مدیرعامل بنیاد مطالعات قفقاز دانشگاه تهران تصریح کرد: مرزهای جنوبی قره باغ هم اکنون در اختیار جمهوری آذربایجان قرار گرفته و می‌تواند مورد بهره برداری قرار گیرد و بازسازی این مناطق می تواند منافع سیاسی و اقتصادی طرفین را تامین کرده و به ایجاد صلح و ثبات پایدار در این مناطق کمک کند.
خاشع در عین حال از تحت تاثیر قرار گرفتن عمق ژئوپلیتیک جمهوری اسلامی در نتیجه ایجاد کریدور جنوب ارمنستان برای اتصال نخجوان به جمهوری آذربایجان ابراز نگرانی کرد و افزود: استقرار نیروهای حافظ صلح روسیه در مرزهای ایران و ارمنستان به منظور تامین امنیت کریدور و در حاشیه ماندن جغرافیای ایران از این کریدورها می تواند تبعات سیاسی اقتصادی برای ما داشته باشد.
توافقنامه آتش بس در حال تکوین است
وی گفت: توافقنامه آتش بس قره باغ هنوز شفاف نیست و در حال تکوین است و در این برهه، مواضع جمهوری اسلامی خیلی می تواند در اجرا یا عدم اجرای طرح های مختلف مطرح در این توافق موثر باشد.
این تحلیلگر مسائل قفقاز خواستار حضور و نقش آفرینی بیشتر ایران در کریدورهای ترانزیتی مطرح در منطقه شد و افزود: فقط در صورت حضور ایران است که این کریدورها می توانند به صلح پایدار در منطقه کمک کند. برای مثال راه اندازی کریدور جنوب ارمنستان می تواند قرارداد سواپ نفت و گاز بین تهران و باکو را تحت تاثیر قرار دهد و طرح ترانزیت و سواپ گاز ترکمنستان از طریق خاک ایران به ترکیه را نیز با چالش مواجه کند.
خاشع، مطرح شدن موضوع احداث خط لوله گاز ترکیه به نخجوان بعد از افتتاح خط لوله ترک‌استریم را یادآور شد و گفت: ظرفیت این خط لوله چهار برابر گاز مصرفی نخجوان است. این موضوع نشان می‌دهد که این خط لوله بخشی از یک پروژه بزرگ و فراتر از تامین گاز مصرفی نخجوان است. این پروژه می تواند انتقال گاز جمهوری آذربایجان از طریق جنوب ارمنستان به نخجوان و ترکیه را نیز شامل شود و برخی معتقدند روسیه از طریق این خط لوله قصد دارد گاز مورد نیاز ارمنستان را تامین کند و به این ترتیب ترکیه هاب انرژی منطقه خواهد شد.
وی افزود: اینکه این طرح‌ها در واقعیت امر چگونه اجرا شوند در مرحله دوم اهمیت قرار دارد. در واقع مهمترین مساله در ارزیابی این طرح‌ها از چشم انداز منافع جمهوری اسلامی این است که ایران در مکانیسم‌ها و طرح‌های منطقه‌ای حضور ندارد و وقتی حضور نداریم کسی به فکر منافع ما نخواهد بود.
این پژوخشگر حوزه قفقاز در عین حال مناقشه قره باغ را قومی ندانست و گفت: احساس نفرتی که در منطقه بین قوم آذری و ارمنی شکل گرفته تصنعی و برساخته است و ذاتی نیست و این دو قوم در دوران شوروی و پیش از آن بیشترین تعاملات و ارتباطات فامیلی و ازدواج ها را داشته اند.
وی افزود: تنفر قومی که بین ارمنی ها و آذری ها بازتولید می شود، تامین کننده منافع برخی کشورها بوده و توسط آنها دامن زده می شود و به داخل ایران هم سرریز می کند و تهدیدی علیه امنیت ما نیز هست.
این کارشناس مسائل منطقه، پایداری توافق قره باغ را وابسته به تامین خواسته های حداقلی همه طرفین توافق دانست و گفت: یکی از عوامل برهم زننده آتش بس ۱۹۹۴ این بود که جمهوری آذربایجان توانست با اتکا به درآمدهای نفتی و خریدهای تسلیحاتی و ائتلاف با ترکیه معادله و موازنه نظامی و سیاسی را در برابر ارمنستان به نفع خود به هم بزند اما ارمنستان پشتوانه اقتصادی قوی برای تغییر موازنه و توافقنامه را در کوتاه مدت ندارد.
خاشع افزود: رویکرد دولت فعلی ارمنستان هم برهم زدن وضع موجود نیست. پاشینیان در روزهای بعد از توافق آتش بس به سمت عادی سازی روابط با ترکیه و جمهوری آذربایجان جهت خروج از انزوای چندین دهه و استفاده از مزایای اقتصادی این گشایش جهت گیری کرده است. از این منظر، روسیه می تواند نقش تعیین کننده در این موضوع داشته باشد و در صورت تغییر منافعش در منطقه، ارمنستان را برای نقض آتش بس تهییج کند.
وی به تلاش های گذشته روسیه برای حضور نظامی در قره باغ اشاره کرد و گفت: روسیه در طرح «قازان-لاوروف» هم که از سال ۲۰۱۱ به بعد مطرح شد، بر حضور نیروهای حافظ صلح خود در منطقه تاکید داشت و قره باغ تنها مناقشه در حوزه پساشوروی بود که روسیه حضور مستقیم در آن مناقشه نداشت و عملا با توافق آتش بس اخیر و استقرار نیروهای حافظ صلح روسیه در قره‌باغ، به خواسته خود رسید.
این کارشناس مسائل قره باغ افزود: عملا کنترل قره باغ در دست نیروهای روسی است بنابراین روسیه به عنوان یک فاکتور خیلی مهم در تغییر یا ثبات توافق قره باغ مهم است و به نظرم منافعش در قوام این توافق است.
خاشع درباره وضعیت ایروان در توافق آتش بس نیز گفت: ارمنستان به عنوان یک کنشگر منطقه ای به اهداف حداقلی خود رسیده و این کشور در گذشته هم تاکید کرده بود که درباره مناطق اطراف قره باغ ادعایی ندارد و این مناطق را برای تضمین امنیت خود قره باغ تصرف کرده و اگر باکو تضمین دهد که امنیت قره باغ را حفظ کند؛ حاضر است این مناطق را به جمهوری آذربایجان برگرداند و الان تقریبا اتفاقی غیر از این نیفتاده است. البته برخی از مناطق خود قره‌باغ از کنترل ارامنه خارج شده و این وضعیت مثل استخوان لای زخم تا آینده‌ای نامعلوم باقی خواهد ماند.
وی با بیان اینکه ارمنستان همواره می خواست لاچین و کلبجر را حفظ کند تا کریدور ارتباطی ارمنستان و قره باغ باشد، تصریح کرد: گرچه کل این منطقه حفظ نشده اما بر اساس توافق آتش بس، کریدوری برای حفظ ارتباط قره باغ و ارمنستان در اختیار آنها قرار می گیرد؛ بنابراین انگیزه خیلی قوی برای برهم زدن توافق ندارند.
این پژوهشگر حوزه قفقاز با اشاره به اینکه ترکیه هم در توافق آتش بس به آرزوی دیرینه برای ارتباط زمینی با جمهوری آذربایجان رسید، گفت: باکو هم کنترل مناطق اشغال شده را به دست گرفته بنابراین برای یک دوره ۱۰ تا ۱۵ ساله اگر فاکتور شگفتی‌سازی وارد معادلات منطقه‌ای نشود، وضعیت به همین شکل باقی خواهد ماند و نیروهای حافظ صلح روسی در منطقه حضور خواهند داشت و شاهد یک ثبات شکننده در منطقه خواهیم بود.
این کارشناس مسائل قفقاز در عین حال، حداقلی بودن انتظارات برآورده شده را عامل شکنندگی توافق دانست و افزود: نقض آتش بس توسط طرفین بعد از چند روز و کشته شدن تعدادی از نیروهای نظامی نشان داد که مناقشه شکننده است و امکان آغاز مجدد درگیری ها وجود دارد.
