به گزارش ایرنا از ابتدای بهار امسال گزارش‌های اداره کل هواشناسی و شرکت آب منطقه‌ای خراسان جنوبی از کاهش شدید بارندگی در این استان حکایت داشت، متوسط ریزش‌های جوی از ابتدای سال آبی جاری (اول مهر ۱۳۹۹) تا ۱۲ مرداد ۱۴۰۰ براساس محاسبات انجام شده به روش منحنی هم باران برابر ۷۴.۱۲ میلیمتر بوده که این میزان نسبت به بارندگی مشابه سال گذشته (۱۶۹.۱۴ میلیمتر) ۵۶ درصد کاهش و نسبت به متوسط بارندگی مشابه در دوره درازمدت (۱۱۴.۴۲ میلیمتر) ۳۵ درصد کاهش داشته است.
کاهش شدید بارش در سال آبی جاری، مهر تاییدی بر وجود خشکسالی شدید در سطح کشور به ویژه خراسان جنوبی زد و از عواقب این خشکسالی بی‌سابقه، افزایش ریزگردها و ورود گرد و خاک به آسمان این استان است.
از ابتدای سال جاری چند موج شدید گرد و غبار شهرستان‌های خراسان جنوبی را تحت تاثیر قرار داده و به گفته مدیرکل حفاظت محیط زیست این استان از ابتدای سال جاری تا نهم مرداد ماه، تعداد روزهای با هوای ناسالم ۶۰ روز به ثبت رسیده که نسبت به مدت مشابه سال گذشته افزایش چشمگیری دارد و این موضوع در کنار پاندمی کرونا نگرانی مردم ساکن در این مناطق را چند برابر کرده است.
خراسان جنوبی به لحاظ اقلیمی جزو استان‌های خشک و بیابانی است و براساس آخرین مطالعات در سال ۹۷ مناطق تحت تاثیر فرسایش بادی استان از سه میلیون و ۱۲۱ هزار هکتار به پنج میلیون و ۲۴۳ هزار هکتار یعنی حدود ۶۸ درصد افزایش یافته است.
در یک دهه اخیر مساحت کانون‌های بحرانی فرسایش بادی خراسان جنوبی از یک میلیون و ۳۸۶ هزار هکتار به ۲ میلیون و ۱۴۴ هزار هکتار رسیده یعنی تعداد کانون‌های بحرانی تولید ریزگرد در این استان از ۲۸ کانون به ۳۵ کانون افزایش یافته که یک هشدار جدی محسوب می‌شود.
موضوع افزایش کانون‌های بحرانی گرد و غبار اکثر شهرستان‌های خراسان جنوبی را گرفتار کرده و سالانه ۷۲۹ هزار تُن گرد و غبار برخاسته از این کانون‌ها بر سر مردم فرود می‌آید و بیش از پنج هزار میلیارد ریال خسارت به زیرساخت‌های استان وارد می‌کند.
امسال بر اثر خشکسالی بی‌سابقه گاهی چتر سیاهی که این گرد و غبارها بر سر استان باز می‌کند، روزها طول می‌کشد تا بار سفر از استان ببندد و این مشکل گاهی به حدی بغرنج می‌شود که کارشناسان محیط زیست از افراد مبتلا به بیمارهای تنفسی، سالمندان و کودکان درخواست دارند که از منزل خارج نشوند.
البته داستان خشکسالی و هجوم گرد و غبار ناشی از آن قصه دیروز و امروز نیست، افزون بر ۲۰ سال است که ساکنان خراسان جنوبی با اثرات مختلف ناشی از آن دست و پنجه نرم می‌کنند.
موضوعی که به گفته کارشناسان در چند سال اخیر خیلی نگران‌کننده بوده، این است که بادهای ۱۲۰ روزه سیستان به ۱۷۰ روز افزایش یافته و بر سرعت ورزش بادها هم افزوده شده، از جهتی توفان شن و ریزگردها که در دهه‌های گذشته فقط در فصول بهار و تابستان رخ می‌داد، در سال‌های اخیر در اکثر فصول سال و در هر زمانی که باد به سرعت ۷۰ کیلومتر بر ساعت می‌رسد، گستره بزرگی از وسعت خراسان جنوبی را دربر می‌گیرد.
خراسان جنوبی خطرناکترین شرایط را دارد
مدیرکل حفاظت محیط زیست خراسان جنوبی گفت: استان خراسان جنوبی خطرناکترین شرایط را در کشور از نظر نرخ تولید گرد و غبار و کانون‌های فرسایش بادی دارد.
حسن اکبری در گفت و گو با خبرنگار ایرنا افزود: آلودگی گرد و غبار به صورت محسوس در استان در حال افزایش است که این موضوع تهدید جدی برای خراسان جنوبی محسوب می‌شود چرا که بالاترین نرخ تولید گرد و غبار کشور متعلق به این استان است.
وی بیان کرد: پنج میلیون هکتار از مساحت خراسان جنوبی کانون فرسایش بادی است یا استعداد تبدیل شدن به این کانون‌ها را دارد که زنگ هشدار جدی است.
مدیرکل حفاظت محیط زیست خراسان جنوبی گفت: حدود یک سوم مساحت استان را عرصه‌های بیابانی تشکیل می‌دهد، همچنین خراسان جنوبی در مجاورت بیابان بزرگ لوت و چند بیابان کوچک دیگر قرار دارد که اینها کانون‌های اصلی فرسایش خاک در استان محسوب می‌شوند.
وی درباره منشاء ریزگردها گفت: بیشتر گرد و غبارها در استان خراسان جنوبی منشاء داخلی دارد و کانون‌های فرسایش خاک زیادی در اطراف استان است که می‌تواند این استان را به عنوان صادرکننده گرد و غبار معرفی کند.
اکبری ادامه داد: خراسان جنوبی یک استان بادخیز است و روزهای زیادی از سال در معرض بادهای شدید قرار دارد که همین مساله باعث ایجاد گرد و غبار با منشا داخلی می‌شود، البته این گونه نیست که منشاء گرد و غبار خارج از استان نباشد.
وی اظهار داشت: بادهای ۱۲۰ روزه سیستان نیز اکثرا از خراسان جنوبی آغاز می‌شود و مقداری گرد و غبار را به سمت جنوب استان و حتی جنوب شرقی کشور می‌برند، همچنین بادهایی که از سمت غرب می‌وزد، گرد و غبار را از کویرهای شرقی یزد به خراسان جنوبی صادر می‌کند.
افزایش چشمگیر روزهای ناسالم در خراسان جنوبی
اکبری گفت: از ابتدای سال جاری تا نهم مرداد ماه، تعداد روزهای با هوای ناسالم در استان ۶۰ روز توسط پنج ایستگاه پایش هوا به ثبت رسیده که نسبت به مدت مشابه سال گذشته افزایش چشمگیری دارد.
وی این وضعیت را متاثر از کاهش بارندگی و خشکسالی بی‌سابقه در یک سال اخیر دانست و افزود: با توجه به وضعیت بحرانی خشکسالی حاکم بر استان، پیش‌بینی می‌شود خراسان جنوبی امسال روزهای ناسالم بیشتری را پیش‌رو داشته باشد.
مدیرکل حفاظت محیط زیست خراسان جنوبی اظهار داشت: تمامی شهرستان‌های خراسان جنوبی با مساله ریزگردها درگیر هستند اما کانون‌های اصلی فرسایش خاک در نوار شرقی استان شامل شهرستان‌های درمیان، زیرکوه و نهبندان است، شهرستان طبس که بخش‌های کویری بیشتری دارد نیز بیشترین آمار توفان و گرد و غبار را دارد.
وی گفت: افزایش پدیده گرد و غبار می‌تواند آینده خطرناکی را برای استان رقم بزند و اگر برداشت بی‌اندازه از سفره‌های آب زیرزمینی به همین منوال پیش برود و فشار بر طبیعت اعم از چرای بی‌رویه شتر و دام‌های سبک، تخریب جنگل‌ها و منابع طبیعی ادامه داشته باشد تا ۱۰ سال آینده استان با مشکلات جدی بسیاری روبه‌رو خواهد شد.
اکبری بیان کرد: اگر بخواهیم نسبت به پدیده گرد و غبار نگاه بلندمدت داشته باشیم و پیشگیری‌های لازم را انجام دهیم باید از تخریب طبیعت جلوگیری کنیم.
وی افزود: اداره کل منابع طبیعی و آبخیزداری خراسان جنوبی محدوده‌های قابل‌توجهی در استان را در قالب طرح‌های بیابان‌زدایی نهال‌کاری کرده است اما این عملکردها تنها نوعی مُسکن برای طبیعت دچار بیماری محسوب می‌شود.
اکبری گفت: برای درمان قطعی و پیشگیری از نابودی منابع طبیعی باید از معضلاتی از قبیل چرای بی‌رویه، برداشت بی‌رویه از آب‌های زیرزمینی و سایر فشارهای وارده بر طبیعت حتی گردشگری غیراصولی جلوگیری کرد.
خسارت پنج هزار میلیارد ریالی گرد و غبار در خراسان جنوبی
وی افزود: در ستاد ملی مقابله با گرد و غبار در چهار سال گذشته با اشاره به استان‌های شرقی کشور تاکید فراوانی بر مساله جلوگیری از فرسایش خاک بود و مطالعات اساسی در زمینه شناسایی کانون‌های فرسایش خاک انجام شد که در این تحقیقات خراسان جنوبی به عنوان یکی از کانون‌های پرخطر گرد و غبار و فرسایش خاک نیز معرفی شده است.
مدیرکل حفاظت محیط زیست خراسان جنوبی تصریح کرد: ماهیت استان خراسان جنوبی بیابانی است و سالانه ۷۲۹ هزار و ۶۹۲ تُن گرد و غبار برخاسته از این کانون‌ها بر سر مردم فرود می‌آید.
وی گفت: براساس آخرین برآوردها سالانه پنج هزار و ۵۰ میلیارد ریال خسارت ناشی از گرد و غبار به منابع مختلف زیرساختی، اقتصادی و زیست‌محیطی استان وارد می‌شود.
اکبری بیان کرد: موضوعی که از خشکسالی و کمبود بارندگی در استان ما نگران‌کننده‌تر است، افزایش ۳.۳ درجه‌ای دمای سطح زمین در سال جاری است، اثرات افزیش دما به تناسب از اثرات کمبود بارندگی بیشتر است چرا که به شدت تبخیر آب در خاک و گیاهان را افزایش می‌دهد و این موضوع نیز از عوامل موثر در افزایش ریزگردها است.
وی افزود: پیشگیری از تشدید اوضاع و حفظ پوشش گیاهی موجود بهترین اقدامی است که در راستای بهبود وضعیت هوایی آینده از نظر وجود ریزگردها در خراسان جنوبی می‌توانیم انجام دهیم.
بالاترین نرخ تولید گرد و غبار کشور متعلق به خراسان جنوبی
معاون هماهنگی امور عمرانی استاندار خراسان جنوبی ۱۷ مرداد امسال در نشست کارگروه هماهنگی شرایط اضطرار آلودگی هوای استان اظهار داشت: براساس گزارش اداره کل حفاظت محیط زیست به استناد اطلاعات استخراج شده از سیستم‌های پایش هوا، بالاترین نرخ تولید گرد و غبار کشور متعلق به خراسان جنوبی است.
محمد فرهادی افزود: طبق همین اطلاعات از ابتدای سال جاری تا نهم مرداد ماه، تعداد روزهای با کیفیت هوای نامطلوب در استان ۶۰ روز به ثبت رسیده است.
وی بیان کرد: خراسان جنوبی بر دیگر استان‌های کشور در تولید گرد و غبار پیشتاز است و این آمارها حکایت از به صدا درآمدن زنگ خطرهاست.
معاون استاندار خراسان جنوبی با اشاره به اینکه در حال حاضر کانون‌های فرسایش بادی یک سوم پهنه وسیع استان را شامل می‌شود گفت: این حجم کانون فرسایش بادی به جهت تبعاتی که به همراه دارند، نگران‌کننده است لذا باید برای کم کردن این مساحت، کارهای علمی ویژه‌ای صورت گیرد.
وی با بیان اینکه اداره کل منابع طبیعی و آبخیزداری در این راستا اقداماتی انجام داده است اضافه کرد: برای مهار این شرایط پیش آمده و جلوگیری از پیشرفت بیشتر کانون‌های فرسایش بادی باید اقدامات سریعتر و گسترده‌تری انجام شود.
لزوم هم افزایی دستگاه‌ها برای کنترل ریزگردها
معاون هماهنگی امور عمرانی استاندار خراسان جنوبی گفت: با توجه به اهمیت موضوع، قوانین و مقررات مرتبط با آیین‌نامه هوای پاک باید به تمامی دستگاه‌ها ابلاغ شود تا با هم‌افزایی و استفاده از ظرفیت همه حوزه‌ها، برای کنترل شرایط موجود اقدامات لازم صورت گیرد.
وی با تاکید بر نقش اطلاع‌رسانی در زمینه آگاهی‌بخشی جامعه و ابراز نگرانی از شرایط استان، خاطرنشان کرد: بخشی از کار ما این است که نگاه ملی را به خراسان جنوبی جلب کنیم و در این راستا باید از ظرفیت رسانه‌ها به ویژه صدا و سیما استفاده کنیم و پخش گزارش‌های ویژه از شبکه‌های سراسری در این زمینه بسیار مؤثر است.
فرهادی گفت: پخش این گزارش و اطلاع‌رسانی عمومی در زمینه وضعیت استان، در جذب اعتبارات ملی و ارائه برنامه‌های ویژه برای مهار شرایط موجود مؤثر خواهد بود.
وی با اشاره به خسارت‌های ناشی از گرد و غبار گفت: بخش عمده‌ای از این خسارت‌ها مربوط به باغات و مزارع و محصولات کشاورزی است.
معاون استاندار خراسان جنوبی ادامه داد: براساس آمار، گرد و غبار سالانه بیش از ۱۰۰ میلیارد تومان به زیرساخت‌های استان خسارت وارد می‌کند و دستگاه‌های اجرایی باید با هم‌افزایی و تعامل و البته پیگیری جدی برای جذب اعتبارات ملی، به این موضوع ورود کنند.
افزایش ۶۸ درصدی مناطق تحت تاثیر از فرسایش بادی
مدیرکل منابع طبیعی و آبخیزداری خراسان جنوبی هم به خبرنگار ایرنا گفت: با توجه به شرایط خشکسالی و افزایش گرمای هوا در خراسان جنوبی خطر گسترش بیابان‌ها و افزایش پدیده گرد و غبار وجود دارد.
علیرضا نصرآبادی افزود: کانون‌های بحرانی تولید ریزگرد در خراسانی‌جنوبی از ۲۸ کانون در چند سال گذشته به ۳۵ کانون افزایش یافته است که یک هشدار جدی محسوب می‌شود.
وی بیان کرد: مساحت کانون‌های بحرانی استان از یک میلیون و ۳۸۶ هزار و ۷۴۱ هکتار به ۲ میلیون و ۱۴۴ هزار و ۷۲۹ هکتار رسیده و شهرستان طبس با ۵۹۷ هزار و ۴۳۵ هکتار بزرگترین کانون بحرانی را داراست.
مدیرکل منابع طبیعی و آبخیزداری خراسان جنوبی گفت: شهرستان بشرویه با ۳۰۱ هزار و ۸۱۳ هکتار دومین شهرستان دارای بیشترین حجم فرسایش بادی است و در مجموع ۲ شهرستان طبس و بشرویه، ۵۵ درصد سطح فرسایش بادی را در این استان به خود اختصاص داده‌اند.
وی عنوان کرد: از سال ۱۳۸۹ تا سال ۱۳۹۷ مساحت کانون‌های بحرانی بر اثر خشکسالی و تغییر اقلیم ۵۵ درصد و مناطق تحت تاثیر فرسایش بادی نیز ۶۸ درصد افزایش یافته است.
نصرآبادی گفت: در عرصه‌های بیایانی یکی از مشکلات اساسی جهانی، ملی و منطقه‌ای، تغییر اقلیم و تخریب سرزمین است که برآیند آن به شکل فرسایش خاکی خود را نشان می‌دهد.
وی افزود: پدیده بیابان‌زایی تبعات مستقیم و غیرمستقیم متفاوتی دارد که حرکت ماسه‌های روان یکی از آنهاست، این پدیده در دهه ۸۰ در منطقه سه قلعه سرایان امکان ادامه فعالیت و استمرار بخش کشاورزی و دامداری و سکونت مردم را دچار اختلال کرده بود.
وی گفت: در این منطقه حرکت و هجوم ماسه‌های روان به سمت مناطق مسکونی و مزارع مشکلات عدیده‌ای برای ساکنان ایجاد کرده که با جنگل‌کاری از سال ۹۲ تاکنون جلوی هجوم ماسه‌ها گرفته شده است.
خراسان جنوبی پنجمین استان درگیر با پدیده گرد و غبار
نصرآبادی با بیان اینکه خراسان جنوبی دومین استان بیابانی و پنجمین استان درگیر با پدیده گرد و غبار در کشور است گفت: برای کاهش این خسارت‌ها پروژه‌های اجرایی در بخش بیابان از سال ۵۴ آغاز شد و به طور مستمر تاکنون در دست انجام است.
وی عنوان کرد: فعالیت‌های اجرایی در دوره ۴۵ ساله شامل ۱۳ هزار و ۸۷۶ هکتار بذرکاری و بذرپاشی، ۱۵۳ هزار و ۲۰۰ هکتار نهال‌کاری، ۳۰۹ کیلومتر احداث بادشکن زنده (اطراف مزارع و جاده‌ها) و ۶۵۱ کیلومتر احداث بادشکن غیر زنده در مناطق خاص اجرا شده، اما با توجه به افزایش کانون‌های فرسایش بادی و خاکی، خشکسالی‌های متناوب و کمبود بارندگی، اعتبارات و سرعت اجرای طرح‌های مقابله با بیابان‌زدایی اندک است.
مدیرکل منابع طبیعی و آبخیزداری خراسان جنوبی افزود: همچنین در این مدت ۲۸ هزار و ۹۴۱ هکتار اجرای طرح مدیریت جنگل‌های دست‌کاشت، ۹۹۱ هزار و ۶۸۸ هکتار حفاظت و قرق عرصه‌های تاغزارهای طبیعی و دست کاشت، ۳۹ هزار هکتار مدیریت روان‌آب‌های سطحی در قالب پروژه‌های اجرایی احداث هلالی‌های آبگیر و کنتور فار و از محل اعتبارات ملی، استانی، خشکسالی و مدیریت بحران استان اجرا شده است.
وی گفت: خطر افزایش بیابان‌ها از سال‌ها پیش خراسان جنوبی را تهدید می‌کند که در همین راستا طرح‌هایی برای مقابله با بیابان اجرایی شده و نوید بهبود وضع موجود را می‌دهد، اما کافی نیست.
نصرآبادی اظهار داشت: میزان خسارت فرسایش بادی به منابع زیستی و اقتصادی استان سالانه برابر با ۸۲۸ میلیارد و ۹۰۲ میلیون ریال برآورد می‌شود.
وی افزود: این خسارت‌ها در حوزه منابع زیست انسانی، خطوط مواصلاتی، اراضی کشاورزی، منابع زیست محیطی، چاه‌ها و قنوات، تاسیسات صنعتی، واحد صنعتی، واحد تولید، ایستگاه‌های راه آهن و از این قبیل روی می‌دهد.
آنچه مسلم است مردم خراسان جنوبی از وجود ریزگردها در هوایی که تنفس می‌کنند در رنج هستند و در این میان شرایط برای بیماران قلبی، تنفسی و افراد دارای مشکلات خاص حادتر است، پس باید پیش از آنکه سلامت و آسایش مردم این دیار در رفت و آمد ریزگردها بیشتر از قبل تهدید شود، چاره اساسی اندیشید.
انجام تحقیقات علمی ویژه، اقدامات سریع و گسترده درخصوص انجام عملیات نهال‌کاری و سایر اقدامات مقابله‌ای، جلب توجه نگاه ملی به وضعیت خراسان جنوبی و تقویت اعتبارات ملی از جمله راهکارهای کارشناسان و مسوولان در این زمینه است.
