به گزارش خبرنگار فرهنگی ایرنا، قیام امام حسین (ع) و حماسه عاشورا یکی از بسترهای مهم در خلق نقاشی های قهوه خانه ای است که توانست فرهنگ عاشورایی را در قهوه خانه ها که مهمترین مکان اجتماعی آن دوران بود و جمعیت کثیری از طبقات مختلف مردم را گرد هم می آورد، ارائه کند.
رواج روز افزون شاهنامه خوانی، کلام نقالان در کوچه و بازار و سفارش صاحبان قهوه خانه و مهم تر از همه نیاز اقشار متوسط شهری به پیام های عمیق اجتماعی انگیزه ای موثر در پدید آمدن این نوع تصاویر بود.
نقاشی قهوه خانه ای با تکیه بر نقش‌ها و عناصری مذهبی، ملی و حماسی روایتی تصویری از داستان های شاهنامه ای، رزمی، بزمی و مذهبی به ویژه سنت عاشورا و واقعه کربلا ترسیم کرد که به صورت نمادین اعتقادات شیعی را بازآفرینی می کند.
این نقاشی بر خلاف جریان‌های آکادمیک و مکتبی شکل گرفت و سادگی در فرم و تکیه بر قوه خیال نقاش به مهمترین شاخصه آن بدل شد و به طور آگاهانه و یا ناخودآگاه نقاش علایق و نفرت ها را در رسم و وصف شخصیت های داستان عیان می کند.
این آثار از قداست مذهبی و معنوی سرشار بودند و بر اساس فرهنگ عاشورایی خلق شدند که در این روایات بصری، امام حسین (ع) و یاران آنها به عنوان نماد انسان های معصوم و در مقابل، دشمنان آنها به عنوان عناصر پلید دیده می شوند. تشریح مصائب اهل بیت، به ویژه وقایع خونین عاشورا از عمده‌ترین منابع پرده‌های نقاشی قهوه‌خانه هستند، به نحوی که خیر و شر را می توان از روی شمایل های شخصیت ها شناسایی کرد.
این نقاشی ها که ریشه در سنت و هویت اسلامی شیعی ایران دارند، سبب درک ارتباط عمیق و بیشتر عامه مردم با واقعه عاشورا و روایت های مرتبط با آن می شود که یک روایت را از آغاز تا پایان دنبال می‌کند که عموماً از سوی نقالان روایت می شد. در دیوارنگاره‌های قهوه خانه‌ها بیشتر تصاویر پیامبران و امامان، شعائر مذهبی، جنگ‌ها و نـام آوران مـلی به تصویر کشیده می‌شد. در این مکان، داستان‌سرایان و نقالان؛ داستان‌های حماسی و مذهبی را برای مردم بازگو می‌کردند.
هرچند تاریخ دقیقی برای این نقاشی نمی توان در تقویم لحاظ کرد اما برخی از مورخان تاریخ هنر شکل گیری این نقاشی را به شاه سلیمان صفوی و بعضی آن را به زمان شاه طهماسب صفوی نسبت می‌دهند که با رسمیت یافتن مذهب شیعه در ایران و دوره صفویه آشنا شدن مردم با سرنوشت بزرگان دین آثار هنری چند پیرامون زندگی این بزرگان شکل گرفت و در این میان حماسه عاشورا به عنوان محوری معنوی در تاریخ شیعه به شدت مورد توجه قرار گرفت.
هرچند که پرده ای از نقاشی قهوه خانه از این دوران وجو ندارد اما تصاویری که بر دیوارهای کاخ چهلستون و پیش از آن در کاخ بیستون نقش بسته است نشان‌دهنده ردپای این نقاشی در دوران صفویه است اما به طور کلی این نگرش به نقاشی در دوره زندیه و قاجار است که جایگاه خود را پیدا می‌کند.
نقاشی قهوه خانه ای بنا بر ماهیت مردمی بودن و مقبولیت عامه پسند خود در دوران قاجار بنابر شرایط اجتماعی و سیاسی و متاثر از فضای خاص زمان خود به اوج شکوفایی رسید.
به عبارتی این نقاشی متاثر از شرایط تاریخ اجتماعی ایران است که در دوره قاجار بالنده شده است. تولد این شیوه نگارگری اساساً در مقطعی از تاریخ کشور صورت پذیرفت که با بروز مسائل و تحولات بزرگ اجتماعی هم عصر قاجار همراه بود و می توان پیدایش این شاخه هنرهای تصویری ایرانی را در پاسخگویی به شرایط نابسامانی که به دنبال شکست های بزرگ نظامی و حضور ارتش های مستعمراتی در خاک وطن و ضعف دربار قاجار در مقابله با آنان و ضرورت ایستادگی در برابر هجوم فرهنگی مذهبی بیگانگان بود دانست که گروهی از هنرمندان مردمی را بر آن داشت که با به تصویر کشاندن اساطیر ملی و وقایع محرم در نقاشی محملی برای بیان و تشدید مبانی همبستگی ملی و مذهبی فراهم آورند.
خلق آثار در مکتب قهوه خانه عموما به سفارش قهوه خانه داران، متولیان تکایا، نقالان و پرده گردانان صورت می‌گرفت و نام هنرمندان بزرگی همچون حسین قوللر آغاسی، فتح الله قوللر آغاسی، محمد مدبر، حسین دستخوش همدانی، عباس بلوکی فر، حسین اسماعیل زاده و محمد فراهانی بر تارک این هنر نقش بسته است.
