به گزارش خبرگزاری فارس از بندرعباس، سنج و دمام مراسمی است سنتی که در ایام عزاداری مذهبی در استان‌های هرمزگان، خوزستان و بوشهر از دیرباز تاکنون اجرا می‌شده‌است.
امروزه در جنوب کشور برای جمع‌آوری عزاداران و سینه زنان بعد از ذکر و روضه و زیارتنامه و قبل از سینه‌زنی مراسم سنج و دمام اجرا می‌شود که ریشه در گذشتگان دارد. جالب است بدانید هنگام نواختن سنج و دمام در روحیه فرد شنونده حس عجیبی ایجاد می‌شود و ناخودآگاه او را جذب می‌کند.
یک گروه سنج و دمام معمولاً هفت، نه یا یازده دمام، تعدادی سنج و یک بوق است. بعضی نیز یک گروه سنج و دمام را فقط هفت دمام، هشت سنج و یک بوق دانسته‌اند.
بوق
بوق، سازی ساده و مارپیچی شکل است با امتداد مخروطی و دهانه‌ای بازتر و طولی بین ۴۰ تا ۸۰ سانتیمتر که با دمیدن از دهانه کوچک نواخته می‌شود. بوق، سازی ویژه در بین سازهای محلی ایران است. فقط در فرهنگ موسیقایی نواحی خلیج فارس رواج دارد و منحصراً برای آیین عزاداری امام حسین(ع) یا دیگر بزرگان دینی نواخته می‌شود.
بوق معمولاً همراهی‌کننده گروه نوازندگان سنج و دمام است و به صورت متناوب با دیگر نوازندگان همراهی می‌کند. نوازنده بوق گاه شروع‌کننده مراسم سنج و دمام نوازی است.
بوق در اصل همان شاخ نوعی گوزن آفریقایی به نام Antelope یا Kudo است. همچنین این ساز در قدیم از شاخ بز کوهی تهیه می‌شد ولی امروزه از نوع مصنوعی نیز ساخته می‌شود. صدای بسیار بلند و مهیبی دارد و بدون نیاز به دستگاه تقویت‌کننده، از فاصله‌های دور شنیده می‌شود.
نوازنده بوق با دمیدن بر سوراخ کوچکی که در انتهای باریک ساز تعبیه شده است، می‌تواند بین دو تا سه نت موسیقی را تولید کند. در نتیجه نمی‌توان انتظار داشت، بوق همانند دیگر سازهای ملودیک، بتواند ملودی‌های رنگارنگی تولید کند. صداهای تولید شده توسط این ساز، در یک گروه کوبه‌ای سنج و دمام، ترکیب زیبایی از صداهای کوبه‌ای و کششی ایجاد می‌کند. امروزه در برخی آثار ارکستری از این ساز به‌صورت محدود استفاده می‌شود ولی کاربرد اصلی‌اش هم‌چنان محدود به آیین عزاداری جنوبی‌هاست.
در بوشهر چهار بوق اصلی وجود دارد که آذین‌بندی مخصوصی شده‌اند، البته در حومه بوشهر نیز بوق‌هایی وجود دارند (مانند محلات هلیله، خواجه‌ها، بندرگاه و امامزاده) که به تأیید افراد محلی آن‌ها نیز از هند آورده شده‌اند البته به نظر می‌رسد که این بوق‌ها اصالتاً آفریقایی هستند ولی تا آنجا که به حافظه افراد بومی مربوط می‌شود این بوق‌ها از هند آورده شده‌اند.
در قسمت فوقانی بوق کوی بهبهانی‌های بوشهر سری از جنس نقره قرار دارد که به آن تاج می‌گویند. تاج این بوق در هندوستان ساخته شده و بر روی آن قلم‌زنی شده است و هم‌زمان با این بوق که جزو قدیمی‌ترین بوق‌های منطقه است وارد بوشهر شده است. البته از دیگر زینت‌های این بوق حلقه‌هایی است که مانند طوق بر روی آن قرار گرفته و همچنین دسته‌ای که در ابتدای بوق مشاهده می‌شود این زینت‌ها همگی از جنس نقره می‌باشند و حکاکی شده‌اند.
بوق کوی بهبهانی‌ها پنج طوق داشته که دو تای آن مفقود شده و در حال حاضر تنها سه طوق دارد. بوق دارای صداهایی از دو اکتاو است و با فشار هوا و تغییر لب فواصل آن عوض می‌شود. ابتدا و انتهای سنج و دمام بوق زده می‌شود و در حین اجرای سنج و دمام این ساز بداهه نوازی می‌کند بوق یک سوراخ (دهنی) و یک خروجی دارد. بوق‌ها دارای اندازه‌های متفاوتی هستند مثلاً بوق مسجد بهبهانی‌ها سه پیچه بوده و بزرگتر از بوق مسجد شنبدی است که دو پیچ دارد. بوق بهبهانی‌ها یکصد و چهار سانتیمتر طول و هشتاد و شش سانتیمتر ارتفاع دارد. به‌منظور حفظ و ممانعت از تخریب این ساز هر چند گاه یک بار با روغن کنجد آن را چرب می‌کنند، این کار مانع از ترک خوردن آن می‌شود.
سنج
این ساز از دسته سازهای زنگ‌وار، بدون ارتفاع معین است. متشکل از دو قرص فلزی مدور به قطر ۳۰ تا ۴۰ سانتیمتر که به هم کوبیده می‌شوند (قرص‌ها بی‌شباهت به سینی نیستند). هر یک از قرص‌ها در ناحیهٔ مرکزی پشت خود حلقه‌ای چرمی دارند که نوازنده آن را به دست می‌کند.
اجرای متداول بیشتر این است که لبهٔ قرص را با یکدیگر در تماس دهیم یا یک قرص را بر قرص دیگر سُر دهیم. همچنین می‌گویند آلیاژی است از هفت فلز که به آن هفت جوش گویند. این ساز نیز از شهر پونای هند آورده شده است، سنج سر ضرب را نگه می‌دارد، البته بعضی از نوازندگان هنگام نوازندگی سنج اصطلاحاً ریز می‌گیرند و به عبارتی ریتم را خرد می‌کنند.
این ساز دارای قطری بین بیست تا بیست و پنج سانتیمتر و دارای دسته‌ای کوتاه به اندازه ده سانتیمتر است و برای اینکه بر اثر تماس با دست زنگ صدای آن از بین نرود دسته‌ها را با تکه‌های پارچه عایق می‌کنند.
دمام
نوازنده با چوبی از جنس شاخه‌های درخت خرما بر روی آن می‌نوازد این چوب با اندازه‌ای حدود چهل سانتیمتر باید هنگام نوازندگی در دست راست نوازنده باشد و بر آن طرف از دمام نواخته شود که بدون علامت است، نوازنده همچنین با دست دیگر خود (بدون چوب) بر آن سوی دمام (که نشاندار است) می‌نوازد. طرف نشاندار را که طرف دستی یا شمالی نیز می‌گویند دارای صدایی زیرتر است.
دمام‌ها بنا به مورد استفاده‌ای که در یک گروه سنج و دمام دارند دارای ابعادی متفاوت هستند ولی ضخامت همه پیپ‌ها حدود دو سانتیمتر است که در لبه‌ها به یک سانتیمتر می‌رسد.
مراسم سنج‌زنی در عزاداری محرم
امروزه در جنوب کشور برای جمع‌آوری عزاداران و سینه زنان بعد از ذکر و روضه و زیارتنامه و قبل از سینه‌زنی مراسم سنج و دمام اجرا می‌شود که ریشه در گذشتگان دارد. جالب است بدانید هنگام نواختن سنج و دمام در روحیه فرد شنونده حس عجیبی ایجاد می‌شود و ناخودآگاه او را جذب می‌کند.
عکس: عادل ذاکری زیارتی
انتهای پیام/3264
