این نقش محوری در دوران پرافتخار دفاع مقدس به اوج خود رسید به گونه ای که مسجد به سنگری برای برپایی اجتماعات عظیم، اعزام رزمندگان به جبهه های نبرد و جمع‌آوری کمک های مردمی تبدیل شد و اکنون نیز نقش فرهنگی و اجتماعی مساجد بر کسی پوشیده نیست و در واقع مسجد، پایگاهی برای نیل به سعادت دنیوی و اخروی به شمار می آید.
در ۲۱ اوت ۱۹۶۹ میلادی بخشهایی از مسجدالاقصی، که قبله اول مسلمین جهان است، توسط صهیونیست‌ها به آتش کشیده شد و خسارات زیادی بدان وارد شد. این واقعه خشم مسلمانان جهان را برانگیخت و به دعوت پادشاه مراکش، ۲۵ کشور اسلامی به همراه نمایندگانی از هند و سازمان آزادیبخش فلسطین، نخستین اجلاس خود را در ۲۲ سپتامبر همان سال در رباط، پایتخت مراکش برگزار و در آن اجلاس، این اقدام اسرائیل را به شدت محکوم کرده و کشورهای شرکت‌کننده را به همکاری با یکدیگر فراخواندند و تاسیس سازمان همکاری اسلامی را اعلام کردند.
به پیشنهاد سازمان فرهنگ و ارتباطات اسلامی ایران و با تصویب وزیران امور خارجه کشورهای اسلامی در اجلاس سال ۸۲ در تهران، روز جهانی مسجد از سی و یکم مردادماه برابر با ۲۱ اوت، همزمان با سالگرد آتش زدن مسجدالاقصی توسط رژیم صهیونیستی اسرائیل، برگزار می‌شود. در این اجلاس از کشورهای عضو خواسته شد با هدف ارج نهادن به نقش مساجد و صیانت از آنها به عنوان مکان های مقدس، در گرامیداشت این روز تلاش کنند.
کلمه مسجد ۲۸ بار در قرآن ذکر شده است که ۲۲ بار به صورت مفرد و ۶ بار به صورت جمع و به عنوان "مساجد" آمده است. با بررسی آیات قرآن، متوجه می‌شویم که نگاه قرآن به مکان مقدسی چون مسجد، نگاهی ژرف است چرا که خداوند، مساجد را مکان‌هایی برای اوج گرفتن و رسیدن به قله قرب الهی می داند. مسجد پایگاه انسجام و یکپارچگی مسلمانان است و نماز جماعت و تشکیل صفوف به هم فشرده نمازگزاران به خوبی بیانگر هماهنگی و انسجامی است که حضور در مسجد فراهم می‌آورد.
پیامبر اسلام(ص) پایه‌گذار نخستین مسجد است. او مکانی را پایه‌گذاری کرد که علاوه بر عهده‌دار بودن نقش روحانی و معنوی، کانون فعالیتهای اجتماعی مسلمانان نیز به شمار می‌رفت. به همین دلیل مسجد در طول تاریخ اسلام از ویژگی برجسته‌ای برخوردار بود.
امام خمینی(ره) در خصوص اهمیت مسجد فرمودند که "اگر این مسجد و مرکز ستاد اسلام قوی باشد، ترس از فانتوم‌ها نداشته باشید. ترس از آمریکا و شوروی و اینها نداشته باشید. آن روزی باید ترس داشته باشید که شما پشت بکنید به اسلام، پشت کنید به مساجد". (صحیفه نور جلد ۱۳)
مقام معظم رهبری نیز همیشه نسبت به اهمیت مساجد و حفظ این سنگر تاکید بسیار داشته و از جمله در دیدار با جمعی از امامان جماعت مساجد تهران در مردادماه ۹۵ فرمودند که "مسجد هسته مقاومت فرهنگی و پایگاه فعالیتهای اجتماعی است و اگر این حصار و خاکریز فرهنگی نباشد، همه چیز از دست می رود".
هم اکنون ۱۰ هزار و ۲۰۰ مسجد در استانهای خراسان رضوی، شمالی و جنوبی وجود دارد که از این تعداد پنج هزار و ۸۹۲ مسجد در استان خراسان رضوی است و هزار و ۱۴ باب آن در شهر مشهد فعال است که بهره‌گیری از ظرفیت این مساجد نقش مهمی در حل مشکلات و معضلات محلات و شهرها خواهد داشت.
اهمیت تقویت رویکرد تربیتی و نهادی به مسجد
رییس مرکز رسیدگی به امور مساجد استان های خراسان با بیان اینکه نام‌گذاری روز جهانی مسجد امری شایسته در جهت دفاع و حمایت از قبله اول مسلمین است، افزود: مسجدالاقصی نقطه مشترک وحدت جهان اسلام است و انشاءالله به زودی با همت ملت مقاوم و ستمدیده فلسطین و حمایت همه‌جانبه مسلمانان از چنگال رژیم اشغالگر صهیونیستی آزاد خواهد شد.
حجت الاسلام مجتبی مهدوی ارفع در خصوص رویکرد این مرکز نسبت به نقش و جایگاه مسجد گفت: باید دو نگاه و رویکرد تربیتی و نهادی نسبت به مسجد تقویت شود. بر اساس مضامین دینی و بیانات امامین انقلاب، مسجد در رویکرد تربیتی، پایگاه و کانون اصلی تربیت است و باید مرکز تربیت اعتقادی، عبادی، سیاسی، اجتماعی و اقتصادی جامعه باشد و در رویکرد نهادی، مسجد، بستر و نهاد محوری ارائه خدمات مختلف فرهنگی و اجتماعی و اداره جامعه اسلامی است.
وی، مهم ترین دستاورد این مجموعه را تدوین نقشه جامع مساجد عنوان کرد و گفت: با توجه به تلاش فعالان و پژوهشگران حوزه مسجد در یک سال اخیر نقشه جامع و راهبردی با عنوان "نجم" با نگاه به بیانیه گام دوم انقلاب اسلامی و اسناد بالادستی تدوین و در آن نقشه سه راهبرد کلان شامل مسجد مطلوب، جامعه آرمانی و تحقق تمدن نوین اسلامی ترسیم شده است.
رییس مرکز رسیدگی به امور مساجد استان های خراسان اظهار داشت: تمام فعالیتهای این مرکز در راهبرد کلان مسجد مطلوب ذیل ۱۰ راهبرد عملیاتی انجام می‌شود و بر همین اساس قرارگاه فرهنگی اجتماعی همسنگرهای مسجدی، قرارگاه مواسات و همدلی، قرارگاه آموزشی و پژوهشی "مسجدنا" راه اندازی شده است.
حجت الاسلام مهدوی ارفع، جوان‌سازی را به عنوان یکی از مهمترین راهبردهای عملیاتی این مرکز عنوان کرد و گفت: طبق مصوبه‌ای که پارسال به تمامی مساجد خراسان ابلاغ شد، امامان جماعت موظف هستند حداقل ۵۰ درصد از اعضای هیات امنا را از جوانان فعال فرهنگی و انقلابی هر منطقه انتخاب کنند و فرمانده پایگاه بسیج برادران و خواهران نیز عضو هیات امنا شناخته می‌شوند.
وی گفت: با توجه به حضور جوانان در هیات امنای مساجد، کارهای بزرگی را می‌توان در جامعه انجام داد که اجرای طرح مسجد سنگر سلامت، اجرای طرح نذر هشتم، راه اندازی مراکز نیکوکاری، راه اندازی کانونهای معین شورای حل اختلاف، راه اندازی پایگاه‌های ازدواج آسان، ثمره همین حضور جوانان در مساجد است.
گسترش فعالیت اجتماعی مساجد در دوره کرونا
معاون فرهنگی و اجتماعی مرکز رسیدگی به امور مساجد استانهای خراسان نیز با بیان اینکه روز جهانی مسجد، روز جهانی قدس دوم است، افزود: مسجد پایگاه انسجام و یکپارچگی و مظهر قدرت مسلمانان جهان است.
حجت الاسلام امیرحسین احمدنیا ادامه داد: مسجد به عنوان یکی از زیباترین ابتکارهای اسلام در آغاز تشکیل جامعه اسلامی، از همان نخستین روزهای تاسیس، کانون مرکزی جامعه اسلامی در تصمیم گیری، فرهنگ سازی، مدیریت و مرجع رفع مشکلات حکومت و مردم در جامعه اسلامی بر محور نماز و ذکر و دعا بوده است.
وی اظهار داشت: مسجد همواره محل اجتماع و یکپارچگی جامعه اسلامی و نهادی تاثیرگذار در وقایع فرهنگی، اجتماعی و سیاسی تاریخ اسلام بوده است که از مهم ترین تاثیرهای ملموس مسجد در تاریخ ایران، می‌توان به کارکرد مسجد در شکل گیری نهضت‌های سیاسی، اجتماعی ایرانیان در ادوار مختلف مانند قیام سربداران، نهضت مشروطه، قیام گوهرشاد و به ویژه حرکت عظیم انقلاب اسلامی در بهمن سال ۱۳۵۷ و پیروزی آن اشاره کرد.
معاون فرهنگی و اجتماعی مرکز رسیدگی به امور مساجد خراسان با اشاره به سایه افکندن محدودیت‌های ناشی از بیماری کرونا بر مساجد در دو سال گذشته گفت: همچنان که مساجد در فراز و نشیب های مختلف تاریخ اسلام همواره با توجه به شرایط جامعه، نهادی فعال در خدمت رسانی به جامعه بوده‌اند، در ایام شیوع بیماری کرونا هم مساجد ضمن حضور فعال در مقابله با این بیماری فعالیت های اجتماعی خود را بیش از پیش گسترش دادند.
حجت الاسلام احمدنیا ادامه داد: همسنگرهای مسجدی استانهای خراسان در ایام شیوع این بیماری علاوه بر رعایت دستورالعمل های بهداشتی در تمامی برنامه‌ها و گوشزد کردن مسوولیت شرعی نمازگزاران در قبال رعایت این دستورالعمل‌ها در قالب طرح مسجد سنگر سلامت، ضمن فعال کردن بیش از ۳۵۰۰ مسجد منتخب به عنوان پایگاه سلامت محله جهت غربالگری و شناسایی افراد مشکوک به ویروس کرونا و آموزش و مشاوره پزشکی اقدام کردند.
وی افزود: توزیع بیش از پنج میلیون ماسک و مواد ضدعفونی کننده و بیش از سه میلیون بسته معیشتی با همکاری قرارگاه مواسات و همدلی استان، در محلات پیرامونی مساجد و مخصوصا اقشار آسیب پذیر از بیماری و مهیا نمودن ۴۸ مسجد حاشیه شهر برای واکسیناسیون عمومی، از دیگر اقداماتی است که با محوریت مساجد به منظور مقابله با کرونا انجام شد.
معاون فرهنگی و اجتماعی مرکز رسیدگی به امور مساجد خراسان با تشکر از امامان جماعات مساجد خراسان به خاطر حضور فعال در عرصه‌های مختلف فرهنگی و اجتماعی گفت: هم اکنون بیش از ۱۰ هزار و ۲۰۰ مسجد در استانهای خراسان وجود دارد.
حجت الاسلام احمدنیا با بیان اینکه برنامه‌های مختلف فرهنگی و اجتماعی در مساجد اجرا می‌شود، افزود: از جمله طرح‌های فرهنگی و اجتماعی در حال اجرا در مساجد می‌توان به فعالیت بیش از ۱۵۰ شعبه همیاری شوراهای حل اختلاف در قالب طرح مصلحین، بیش از ۳۵۰ مرکز نیکوکاری، توانمندسازی و کارآفرینی در قالب طرح امداد، فعالیت قرارگاه‌های تخصصی دفاع مقدس و ارزش‌های جهاد، ایثار و شهادت در مساجد در قالب طرح مساجد تخصصی، آزادی بیش از ۴۵۰ نفر از زندانیان در قالب طرح نذر هشتم و گسترش این طرح در سطح کشور با مساعدت و همراهی سازمان زندان‌ها اشاره کرد.
وی ادامه داد: فعالیت کانونهای خادمیاری رضوی، مهدهای کودک و پیش دبستانی‌های قرآنی، مدارس مسجدمحور، کتابخانه‌های عمومی و تخصصی، هیاتهای مذهبی، کانونهای فرهنگی هنری، پایگاه‌های بسیج برادران و خواهران، شوراهای امر به معروف و نهی از منکر، مجموعه‌های ورزشی مساجد، صندوق‌های قرض الحسنه، موسسات خیریه، جلسات احیای مثلث هدایت پیرامون محتوای ارزشمند قرآن، نهج البلاغه و صحیفه سجادیه از دیگر فعالیت های فرهنگی و اجتماعی مساجد است.
معاون فرهنگی و اجتماعی مرکز رسیدگی به امور مساجد استانهای خراسان با تاکید بر نقش پررنگ مساجد در تجلیل مناسبت‌های ملی و مذهبی افزود: همسنگرهای مسجدی استان های خراسان در مناسبت‌های مختلف ایام سال با فضاآرایی شهری به صورت گسترده، انتشار ویژه نامه‌های محتوایی برخط و چاپی از جمله اربعین۱۴۴۲، شموس الطالعه، ایام الله، اسوه حسنه، جان جهان، نعمت حضور و غدیریه و همچنین اجرای برنامه‌های مناسبتی در مساجد این مناسبت‌ها را گرامی داشته و خواهند داشت.
