به گزارش ایرنا، تعزیه، نمایشی با ریشه کهن و نماد هنر آئینیِ ایرانی و اسلامی در عرصه بین المللی است که از درون سوگواری‌های مذهبی برآمده و واقعه کربلا را روایت می کند.
از دیرباز، قزوین خاستگاه بزرگان تعزیه در کشور بوده و مردم استان سال‌ها است با استفاده از این هنر عشق و ارادت خود را به خاندان اهل بیت (ع) نشان می دهند.
کارشناسان این حوزه معتقدند تعزیه در میان هنرهای نمایشی هنوز جایگاه اصلی خود را به دست نیاورده و این هنر ملی و بین المللی مظلوم واقع شده است.
هر ساله در ماه‌های محرم و صفر، جای جای قزوین میزبان گروه های هنری متعدد تعزیه گردان و شبیه خوان است که این فرهنگ شفاهی را به رسم دیرین، سینه به سینه تا به امروز منتقل کرده اند.
خبرنگار ایرنا مرکز قزوین در مورد جایگاه این هنر نمایشی با امیر ملاحسنی معاون هنری و سینمایی اداره کل فرهنگ و ارشاد اسلامی استان قزوین به گفت و گو نشسته است.
این مسوول معتقد است: هنر نمایشی تعزیه ریشه در عمیق‌ترین افکار دینی، موسیقی و شعری دارد که مایه افتخار ایرانی‌ها و هنرمندان اصیل این رشته نمایشی است.
ایرنا. تعریف هنر تعزیه چیست؟ چرا به تعزیه باید به چشم یک هنر نگاه کرد؟
نمایش مذهبی، مردمی و ایرانی تعزیه با فرهنگ شیعه عجین شده است و ارتباط بسیار تنگاتنگی با مفاهیم مذهبی شیعیان دارد و نمایشی مبتنی بر نمادها، نشانه ها و قراردادهای نمایشی است.
تعزیه در لغت به معنای سوگواری و عزاداری کردن است و در تعریف عام‌تر به تئاترهای مذهبی که درباره واقع کربلا هستند، گفته می‌شود.
نام اصلی تعزیه، شبیه خوانی یا شبیه‌گردانی است، یعنی اینکه افراد اجرا کننده، شبیه و بازی کننده نقش شخصیت‌های اصلی هستند.
بنیان تعزیه در ایران گذاشته شده است البته امروزه در کشورهای دیگر نمایش آیینی که شبیه به تعزیه باشد در حال اجرا است.
تعزیه، نمایشی ویژه و دارای پارامترهای هنری است که بسیار شبیه اوپرا می باشد و ساز و آواز و موسیقی خیلی تاثیرگذار و روایت نمایشی آن، بسیار برای مردم جذاب است و سعی دارد یک روایت متفاوت و جذابی را از تاریخ به نمایش بگذارد.
ایرنا. فرق تئاتر با تعزیه چیست؟
تعزیه گونه ای از نمایش دارای ویژگی‌های آیینی است و در آن تماشاگر فقط تماشاگر نیست بلکه شرکت کننده است و جزیی از نمایش محسوب می شود.
از ویژگی های دیگری که فقط در تعزیه وجود دارد و در هنرهای نمایشی دیگر کمتر از آن استفاده می شود جنبه موسیقایی و آوازی آن است و تعزیه یک نوع اپرای ایرانی محسوب می شود که شعر و آواز در آن خیلی نقش دارد.
یکی از موارد دیگری که در تعزیه تاثیر دارد نشانه شناسی است که در تئاتر ایرانی از آن استفاده می شود ولی نه به اندازه تعزیه، مثلاً یک صندلی در تعزیه می تواند کاربردهای خاصی داشته باشد و نشانه های متفاوتی به خود بگیرد.
ایرنا. تعزیه چه جایگاهی میان مردم و هنرمندان دارد؟
تعزیه را می‌توان از نخستین گونه های هنرهای نمایشی در ایران دانست که به دلیل روایتگری ویژه و همچنین گره خوردن محتوای آن با مفاهیم فرهنگی، یکی از مردمی ترین هنرها است تا جایی که حتی در مناطق دور دست نیز با ساده ترین امکانات اجرا می شود و در عین حال وجه نمایشی آن بسیار اثر گذار است.
تعزیه، بیان وقایع تاریخی و مذهبی به زبان هنری و نمایشی است و استقبال مردم از آن نشان می دهد که مردم دوست دارند که وقایع تاریخی یا هر اتفاقی را که بار دراماتیک و نمایشی دارد تماشا کنند از این رو هنرمندان نیز تلاش کرده اند تا در اثربخشی و تکمیل این هنر وظیفه خود را به خوبی ایفا کنند.
ایرنا. نمایش تعزیه در چه دوره تاریخی به عزاداری‌ها راه یافت؟
تعزیه به صورت تدریجی و پس از قرن‌ها توسط عوامل مختلف اجتماعی، مذهبی، فرهنگی، هنری و فلسفی شکل گرفته و شکوه و رواج گسترده عزاداری‌ها در دوره صفویه زیربنای فکری، هنری و فرهنگی تعزیه را فراهم کرده و زمینه‌ساز پیدایش آن در اعصار بعدی شده است.
تاریخ نشان می‌دهد آثاری از این هنر در زمان آل بویه وجود داشته است و به مرور در دوران زندیه و صفویه تکمیل تر شده و در دوران قاجار به اوج خود می‌رسد.
تعزیه خوانی در آغاز دوره سلطنت قاجار به صورت یک نمایش آیینی و مذهبی جلوه گر بوده و روند تحول و تکامل را طی کرده است.
تکیه معروف دولت یا اولین آمفی تئاتر ایرانی در زمان ناصر الدین شاه ایجاد شده است و بسیاری در آن زمان با ساخت جایگاه‌های تعزیه و پرورش تعزیه خوانان حرفه ای تلاش کردند تا تعزیه را به یک هنر رسمی تبدیل کنند که مخاطبان جدی و حرفه ای زیادی نیز برای این هنر به وجود آمد.
ایرنا. برای حفظ اصالت هنر تعزیه چه اقداماتی را در دستور کار دارید؟
تلاش می کنیم نظارت های فرهنگی لازم را بر این هنر داشته باشیم تا تعزیه در کنار سیر تاریخی رو به رشد خود، گرفتار حواشی و به عبارتی فاصله گرفتن از اصل موضوع نشود.
بسیاری از نسخه های هنر تعزیه که امروز موجود است از دوران قاجار به یادگار مانده و برنامه اصلی ما ویرایش این نسخه ها با حفظ اصالتشان است.
با وجود اینکه برخی از نسخه های موجود در برخی از موارد با شبهاتی همراه هستند تلاش کرده ایم تا این موارد به صورت کارشناسی و تخصصی بررسی شود و در کنار آن هنر اصیل تعزیه جایگاه خود را نیز از دست ندهد.
ایرنا. جایگاه هنر تعزیه را در میان نمایش های آیینی چگونه ارزیابی می کنید؟
تعزیه شناخته شده ترین و تاثیر گذارترین هنر آیینی ایرانیان بوده و در میان قالب های شناخته شده نمایشی دارای متن مکتوب است.
به نظر می‌رسد نگاه به اصل تعزیه در بین مردم و هنرمندان بسیار متفاوت است، نگاه مردم عامه به دلیل اعتقادات مذهبی و علاقه‌ای که به امام حسین (ع) و ائمه اطهار دارند به چشم یک آئین و مناسک مذهبی است و از این رو علاقه مندی زیادی به هنر تعزیه فارغ از رعایت بسیاری از اصول این هنر و محتوای ارائه شده دارند.
اما پژوهشگران و کارشناسان هنرهای نمایشی و نمایش های آئینی، تعزیه را با نگاه متفاوت تر می نگرند و تلاش می‌کنند که تعزیه را هم از نظر پژوهشی و نمایشی و هم از نظر محتوای اتفاقات بررسی کنند، با این علم که بسیاری از نمایش‌های مذهبی در کشور ما به نوعی برگرفته از تعزیه است اما سعی شده تا از نسخ قابل قبول و محتوای قوی و ارزشمند استفاده شود، مساله ای که عمدتا در مراسم تعزیه خوانی محدود و محلی به آن توجه نمی شود.
ایرنا. تغییرات در اشعار ناب و اصیل تعزیه چه پیامدهایی دارد؟
رسمی ترین نسخه تعزیه که در حال حاضر وجود دارد از زمان تکیه دولت در دوران قاجار است، در سال های اخیر حتی در مواردی شاهد این بودیم مطالب غیر واقع در برخی از نسخ در تعزیه ها مطرح شده است که می‌تواند برای نسل پیگیر و مطالبه گر کنونی ایجاد شبهه کند و مانع ایجاد ارتباط قوی و تاثیر پذیر با محتوای تعزیه شود.
باید مسوولان فرهنگ و هنری کشور و مدیران حوزه ادبیات نمایشی و پژوهشی تلاش‌های زیادی در حوزه تعزیه داشته باشند چون اگر می‌خواهیم همچنان این هنر باقی بماند باید اصلاحات در نسخ تعزیه براساس روایت تاریخی مستند صورت بگیرد تا مخاطبان امکان پذیرش این روایت ها را داشته باشند.
از سوی دیگر امروزه بسیاری از نسخ موجود تعزیه دست‌نویس هستند و متاسفانه خیلی از آنها در طول زمان از بین رفته اند و باید این آثار مکتوب جمع‌آوری و نگهداری شوند.
ایرنا. آموزش و تربیت تعزیه‌خوانان در حفظ این هنر چقدر تاثیرگذار است؟
یکی از مسائلی که در تعزیه اهمیت زیادی دارد تربیت شبیه خوان است.
تعزیه جزو معدود گونه‌های شناخته شده نمایشی جهان است که از گروه‌های سنی مختلف از کودک تا کهنسال در آن ایفای نقش می‌کنند و در تعزیه تا کسی طفل خوانی نکند به جوان خوانی نمی‌رسد و تا کسی جوان خوانی نکند امام خوان نمی‌شود و تا کسی امام خوان نباشد تعزیه گردان و مرشد نمی‌شود.
امروزه برای حفظ هنر تعزیه، آموزش تعزیه خوانان ضروری است به هر حال نسل قدیمی این حوزه که برای زنده نگهداشتن این آیین مذهبی بسیار تلاش کردند در سال‌های گذشته بدون اینکه دانش و تجربه خود را به صورت آکادمیک به نسل جوان آموزش دهند از میان ما رفته اند.
ایرنا.در حال حاضر تعزیه استان قزوین با چه مشکلاتی مواجه است؟
تعزیه یا شبیه‌خوانی در قزوین، گرچه در طول تاریخ دچار دگرگونی‌هایی در ظاهر اجرایی خود شده، هنوز هم در ردیف اصیل‌ترین و پرسابقه‌ترین هنرهای ایرانی و اسلامی مردم استان در نقاطی مانند روستای "حصار خروان" از توابع شهرستان البرز مطرح است و در روزهای ماه محرم با جلوه و شکوه خاصی در همه مناطق این دیار برگزار می‌شود.
متاسفانه در حوزه مخالف خوان و کودکان تعداد تعزیه خوانان بسیار کم و با محدودیت مواجه است و از این رو نیاز داریم تا در حوزه آموزش تعزیه خوانان ورود پیدا کنیم.
در این میان ثبت انجمن تعزیه استان قزوین از خبرهای خوبی بود که امسال به وقوع پیوست و بالاخره اساسنامه آن تنظیم شد و فعالیت خود را رسما آغاز کرد.
از این رو طبیعتاً یکی از فعالیت‌هایی که باید در این بخش انجام شود در حوزه آموزش، تحقیق و پژوهش است و یکی از کارهای مهم دسته بندی و جمع‌بندی نسخ معتبر و گردآوری مستندات است تا بتوان در این روزها به بهترین شکل ممکن به خیلی از افراد، نسخه‌های تعزیه مناسب و درست را ارائه کرد.
ایرنا. شکوه و رواج تعزیه خوانی در قزوین مربوط به چه زمانی است؟ جایگاه قزوین در هنر تعزیه چگونه است؟
یکی از بنیان‌گذاران تعزیه در ایران در نیم قرن اخیر و حتی در دوره قاجار، قزوین بوده است و به طور مثال در دوره قاجار در بزرگترین تعزیه‌خوانی‌ها که در تکیه دولت برگزار می‌شد برخی از تعزیه‌خوانان قزوینی از جمله ملا عبدالکریم جناب قزوینی که معروف به معین البکاء بوده‌اند و اقبال قزوینی یا سلطان آواز سنتی ایران معروف به اقبال السلطان حضور داشتند که این مهم خود نشانگر قدمت تعزیه در قزوین و نیز تاثیر آن بر تعزیه ایرانی است.
تعزیه روستای حصار خروان قزوین در میان تمام اجراهای تعزیه در مهد این هنر آیینی و مذهبی، موقعیت منحصر به فردی دارد تا جایی که این روستا در روزهای دهه اول محرم میزبان جمع کثیری از علاقه‌مندان این هنر آیینی و عزاداران حسینی است که از شهرها و استان‌های دور و نزدیک خود را به این روستا می رسانند.
استان قزوین به عنوان خواستگاه هنر تعزیه شاهد حضور هنرمندان متعددی از نظر کیفی و کمی است و در اقصی نقاط شهری و روستاهای دور افتاده استان این نمایش دینی در ایام محرم و صفر اجرا و با استقبال روبه رو می‌شود.
دستگاه‌های فرهنگی وظیفه دارند حمایت های لازم را از این قشر داشته باشند چرا که تعزیه خوانان متاسفانه هنوز به عنوان هنرمند شناخته نمی شوند و احیای این دیدگاه از مهمترین برنامه های ما در این حوزه است که امیدواریم با همراهی تعزیه خوانان قزوین تحقق یابد.
