در روزهایی که واکسیناسیون در دنیا آمار فوتی‌های کرونا را به حداقل رسانده است، تیتر «کرونا رکورد زد» به خبر تکراری این روزهای رسانه‌ها در کشور تبدیل شده است؛ تیتری که در آن خبر تلخ مرگ صدها نفر خلاصه می‌شود.
مسئولان بهداشتی مقصر پایان زندگی‌ها را عدم رعایت پروتکل‌های بهداشتی می‌دانند، اما به گفته بسیاری از متخصصان علت سرعت پایین واکسیناسیون در ایران در ماه‌های قبلی است.
مصطفی نوری‌زاده، دانشیار دانشکده بیوتکنولوژی دارویی دانشگاه بولنت اجویت ترکیه، به خبرآنلاین می‌گوید: «از اول اعلام کردیم که در کنار واکسن داخلی به واکسن خارجی هم نیاز داریم، اما برخی دل به واکسن داخلی بستند و قول‌هایی که دادند ظاهرا عملی نشد. آن زمان می‌گفتند که واکسن ۱۰ دلاری را حاضر نیستند ۲۰ دلار بخرند، آن ۱۰ دلار هزینه می‌توانست صدها دلار به کاهش هزینه در بیمارستان‌ها کمک کند. مقایسه قیمت رمدسیویر با آن ۱۰ دلار این موضوع را به خوبی نشان می‌دهد.»
کنار مسئله کمبود واکسن، حالا واکسن‌هراسی هم به یکی از بحران‌ها تبدیل شده است؛ به طوری که امروز ۲۰ درصد افراد گروه‌ها پی پرخطر که امکان تزریق واکسن کرونا را دارند، این کار را انجام نداده‌اند.
برخی گزارش‌های آماری که در هفته قبلی منتشر شده است هم این موج واکسن‌هراسی را در کشور بیشتر کرده است.
برای مثال سرپرست مرکز مدیریت آمار و فناوری اطلاعات در گزارشی تجمیعی و تحلیلی میزات بستری و فوتی کرونا بعد از تزریق واکسن را به وزیر بهداشت ارائه داده بود که نتیجه آن در جمله پایانی این بود؛ «نرخ فوت افرادی که بیش از دو هفته از نوبت دوم واکسن آنها گذشته است ۷۵۳ نفر در هر یک میلیون نفر بوده است. شاخص Breakthrough Deaths اعلام شده در برخی کشورها کمتر از ۱۰ نفر در هر یک میلیون نفر جمعیت است.»
این گزارش که منجر به افزایش واکسن‌هراسی در کشور و حتی باعث شد برخی تصور کنند نوع نگه‌داری واکسن‌ها در ایران اشتباه است، از نظر آماری اشتباهات زیادی داشت.
نوری‌زاده توضیح می‌دهد: «من انتقاداتی نسبت به این مطالعه دارم، در آن گزارش اعلام شده بود که ۳.۳۱ درصد جمعیت را که واکسینه شدند، بررسی کردند. این یعنی یا اعضای کادر درمان یا افراد با سن بسیار بالا صرفا بررسی شده‌اند. در این گروه‌ها به طور طبیعی خطر فوت بخاطر کرونا بیشتر است. با این همه حتی در این گزارش منتشر شده هم دیدیم که از ۲ میلیون ۷۵۰ نفر، تنها ۱۷هزار نفر به کرونا مبتلا شدند. یعنی در هزار نفری که واکسن تزریق کردند تنها ۶ نفر بستری شدند و در مجموع هم دو هزار نفر فوت شدند؛ این خودش آمار بسیار خوبی است. من نمی‌دانم چرا این آمار بد تعبیر شد، براساس این گزارش کارایی واکسن‌ها بالای ۹۹ درصد است.»
مشروح گفت‌وگو خبرآنلاین با مصطفی نوری‌زاده، دانشیار دانشکده بیوتکنولوژی دارویی دانشگاه بولنت اجویت ترکیه، را اینجا بخوانید:
آقای نوری‌زاده جمعیت کمی در ایران به طور کامل واکسینه شده‌اند، اما آیا در همین جمعیت تاثیر واکسیناسیون در کشور دیده می‌شود؟
اول از همه نباید فراموش کنیم که کمتر از ۵ درصد از مردم ایران دو دز واکسن را دریافت کرده‌اند که این افراد کادر درمان یا افراد سالمند بوده‌اند، تازه چند روزی است که واکسیناسیون افراد بالای ۵۰ سال شروع شده است در حالی که در بیماری کرونا این گروه سنی هم جزو افراد پرریسک محسوب می‌شوند.
قطعا واکسن منجر به نجات انسان‌ها به مرگ می‌شود؛ آمار کشورهایی مثل ایتالیا، فرانسه و حتی انگلیس به خوبی تاثیر واکسن را نشان می‌دهد.
این ۵ درصد باید به چقدر برسد تا تاثیر واکسن در کشور دیده شود؟
در مورد کروناویروس نوع دلتا به نظر می‌رسد که ۸۰ درصد جامعه باید واکسینه بشوند تا تاثیر واقعی واکسن دیده شود و پاندمی تمام بشود.
منظورتان از پایان پاندمی چیست؟
فرض کنیم امروز ۸۰ درصد جامعه واکسینه شوند، بعد از آن باید چند هفته قوانین بهداشتی را رعایت کنیم تا تاثیر واکسن دیده بشود. بعد آمار مرگ‌ومیر تک رقمی می‌شود و آرام آرام به صفر می‌رسد. در این شرایط دیگر هر روز صدها نفر بخاطر ابتلا به کرونا فوت نمی‌کنند.
نوع واکسن‌ها هم در این روند تاثیر دارند؟
ما باید به موضوع واکسن‌ها به شکل علمی نگاه کنیم، در ایران از پنح نوع واکسن برکت، اسپوتنیک، سینوفارم، آسترازنیکا و باهارات استفاده می‌شود که البته نوع چهارم دیگر وارد نشده است. در این میان بیشتر دو نوع اسپوتنیک، آسترازنیکا و سینوفارم بیشتر به شهروندان تزریق شده است.
در مورد آسترازنیکا بحث پرریسک بودن واکسن و سینوفارم کاهش کارایی واکسن مطرح است. بعد از تزریق آسترازنیکا در برخی از افراد مخصوصا زنان زیر ۵۵ سال، ۸ در یک میلیون نفر دچار عارضه لخته خون می‌شوند که برخی مواقع هم منجر به فوت می‌شود. اگرچه که این عدد نسبت به فوتی‌های کرونا بسیار کمتر است اما به نظر من تدابیری برای این موضوع باید اندیشیده شود.
این موضوع قابل درمان است اما متاسفانه درباره عوارض و تاثیر واکسن، اطلاع‌رسانی خوبی نشد و مسئولان وزارت بهداشت اعتمادسازی کافی را نداشتند.
پیشنهاد می‌دهید که اقدامی برای حل این مسئله انجام شود؟
ما می‌توانیم مثل برخی کشورها واکسن آسترازنیکا را به افراد با سن بالاتر تزریق کنیم. ما واکسن سینوفارمی هم داریم که سازمان جهانی بهداشت آن را تایید کرده است، اما در مطالعه منتشر شده درباه این واکسن افراد ۱۸ تا ۶۰ سال بررسی شده است. برای بالای ۶۰ سال سینوفارم هیچ گزارشی ندارد و نمی‌دانیم تاثیر این واکسن در این گروه سنی چقدر است. یک مطالعه‌ای از مجارستان هم منتشر شده بود که با افزایش سن کارایی واکسن سینوفارم کمتر شده است.
ما باید سیستم واکسیناسیون را به شکلی مدیریت کنیم که واکسن سینوفارم به افراد جوان‌تر و آسترازنیکا به افراد سالمند تزریق بشود.
این یعنی تزریق سینوفارم به افراد سالمند در ایران تاثیری نداشته است؟
خیر، گزارش اخیر ثبت احوال که به تازگی منتشر شده است، نشان می‌دهد که آمار فوتی در افراد زیر ۶۰ سال بسیار کاهشی است، علت هم واکسیناسیون این گروه سنی در کشور است؛ این یعنی حتی اگر تاثیر سینوفارم کم باشد هم بر آمار فوتی‌ها تاثیر بسیار خوبی دارد، اما برای این که استفاده بهینه را از واکسن‌ها کنیم، می‌توانیم این واکسن را به گروه‌های سنی کوچکتر یعنی جوان‌ترها تزریق کنیم.
اما چند وقت پیش نامه‌ای از مرکز مدیریت آمار برای وزیر بهداشت منتشر شد که آمار فوتی‌های افراد واکسینه شده را ۷۰ برابر دنیا تخمین زده بود. علت این نتیجه‌گیری چه بود؟
من انتقاداتی نسبت به این مطالعه دارم، در آن گزارش اعلام شده بود که ۳.۳۱ درصد جمعیت که واکسینه شدند را بررسی کردند. این یعنی یا اعضای کادر درمان یا افراد با سن بسیار بالا صرفا بررسی شده‌اند. در این گروه‌ها به طور طبیعی خطر فوت بخاطر کرونا بیشتر است.
با این همه حتی در این گزارش منتشر شده هم دیدیم که از ۲ میلیون و ۷۵۰ نفر، تنها ۱۷ هزار نفر به کرونا مبتلا شدند. یعنی در هزار نفری که واکسن تزریق کردند تنها ۶ نفر بستری شدند و در مجموع هم دو هزار نفر فوت شدند؛ این خودش آمار بسیار خوبی است. من نمی‌دانم چرا این آمار بد تعبیر شد، براساس این گزارش کارایی واکسن‌ها بالای ۹۹درصد است.
البته که این مطالعه ایراداتی داشت، تنها ۳.۵درصد جامعه در آن بررسی شدند که نشان می‌دهد برای چنین گزارشی زود بود. در ایران تعداد ویروس بسیار بالاست به طوری که آقای حریرچی اعلام کردند ممکن است روزانه بالای ۲۰۰ هزار نفر در کشور به کرونا مبتلا شوند.
برخی این نتیجه را گرفته بودند که شاید از واکسن‌ها در ایران به درستی مراقبت نمی‌شود یا تاثیرگذاری واکسن‌ها در ایران کم بوده، چقدر این موضوعات واقعیت دارند؟
نه این موضوع نمی‌تواند درست باشد، سال‌هاست که بسیاری از داروها در شرایط زنجیره سرد وارد کشور می‌شوند. ما بلدیم چگونه واکسن‌ها را انتقال دهیم.
درباره تاثیرگذاری واکسن‌ها هم باید بگویم که آسترازنیکا و سینوفارم مورد تایید سازمان بهداشت جهانی هستند، خیلی از کشورها اسپوتنیک را تایید کردند، مطالعات بسیار خوبی از آن منتشر شده است، باهارات در آستانه تایید سازمان بهداشت جهانی است و واکسن برکت که دز کمتری از آن تزریق شده هم شباهت زیادی به سینوفارم دارد، چراکه پلتفورم مشابهی دارند. به همین دلیل نمی‌توانیم بگوییم که تاثیرپذیری واکسن‌ها کمتر بوده است.
در مطالعه مرکز مدیریت آمار باید درصد مبتلایان واکسینه شده با واکسینه نشده مقایسه می‌شدند. در این صورت تاثیر واقعی واکسن مشخص می‌شد.
اما این مطالعه با پایه‌های اشتباه موجی جدید از واکسن هراسی در کشور به وجود آمد، کجای کار اشتباه شده که این اتفاق رخ داده است؟
از ابتدا اطلاع‌رسانی‌ها در کشور جالب نبود، هفت واکسن در فاز سه آزمایش بودند بعد مسئولان وزارت بهداشت می‌گفتند که "مردم به واکسن دل‌نبندید." آن زمان به مردم امید ندادند و واکسن‌هراسی که در کشور وجود دارد بخاطر کارهایی است که آن زمان انجام دادیم.
الان هم یک سری شایعات در فضای مجازی منتشر می‌شود که اوضاع را بدتر می‌کند. برخی افراد از بودن کرونا لذت می‌برند و به همین دلیل یک سری شایعات در فضای مجازی منتشر می‌کنند.
دقیقا چه کسانی از بودن کرونا لذت می‌برند؟
ما در کشور رشته طب سنتی داریم که به شکل دانشگاهی تدریس می‌شود، اما ما از متخصصان این رشته استفاده نکردیم و به جای آن گروهی یک سری داروها را تجویز می‌کنند که نه موثر هستند و نه اصلا آن افراد علم و اجازه تجویز چنین داروهایی را دارند.
این افراد از حضور کرونا لذت می‌برند چون این منبع درآمدشان شده است. مثال بارز این موضوع بحث هویج است که قیمت آن تا این حد افزایش پیدا کرده است، در صورتی که در هیچ مطالعه‌ای ثابت نشده که هویج می‌تواند کرونا را درمان کند. بله هویج یک سری ویتامین‌ها دارند اما تاثیر این ویتامین‌ها یک ماه بعد در بدن دیده می‌شود.
باید قبول کنیم این اتفاقات بهتر از این‌ها می‌توانستند کنترل شوند و واقعا بخاطر درآمدهای مالی برخی ترجیح دادند که کرونا شیوع پیدا کند.
در ترکیه این سیستم واکسن‌هراسی به چه شکلی کنترل شد؟
در ترکیه برخی افراد درمورد واکسن در فضای مجازی یک سری شایعات پخش کردند، اما در آنجا سیستم درمانی و وزارت بهداشت از قبل از آمدن واکسن به مردم امید می‌دادند و حتی اجازه دادند دو واکسن در کشورشان مورد کارآزمایی بالینی قرار بگیرد. در همان تاریخ در ایران در تلویزیون اعلام می‌شد که واکسن بد است و یک سری متخصص در فضای مجازی از واکسن دفاع می‌کردند، این یعنی شرایط کاملا برعکس وضعیت ترکیه بود.
در مورد واکسن اعلام کردند که ما موش آزمایشگاهی نمی‌شویم، دیگر چه انتظاری دارند؟ نتیجه این کار این شد که امروز ۲۰ درصد از افراد واجد الشرایط، یعنی ۲۰درصد افراد گروه پرخطر، هنوز واکسن تزریق نکردند. آن زمان ما اعتماد نکردیم و اجازه ندادند شرکت‌های خصوصی واکسن وارد کنند.
امروز هم اعلام می‌کنند که کسی با تزریق واکسن روئین‌تن نمی‌شود، با این حرف نمی‌توانیم از فرد سالمندی که سواد ایمونولوژی ندارد انتظار تزریق واکسن داشته باشیم. عملا با این حرف به او القا می‌کنیم که واکسن تزریق کنید یا نه فرقی نمی‌کند.
با توجه به گزارش‌های جدید منتشر شده از واکسن‌ها، در این شرایط شما به مردم چه می‌گفتید؟
من آمار و مطالعات را به مردم نشان می‌دادم؛ ما یک روزی می‌ترسیدیم شبیه ایتالیا بشویم، من اگر بودم آمار این کشور را با آمار ایران مقایسه می‌کردم و به مردم نشان می‌دادم در حالی که هنوز ۸۰درصد جمعیت در این کشور واکسینه نشدند، آمار فوتی‌ها به شدت کمتر شده است و به آنها می‌گفتنم واکسن کووید-۱۹ تزریق کنند تا آمار فوتی‌های کرونا در کشور کمتر شود.
بعد هم درمورد عوارض واکسن توضیحات لازم را به مردم ارائه می‌دادم، در کشور ما مردم نمی‌دادند بعد از تزریق واکسن با مشاهده چه علائمی باید به پزشک مراجعه کنند. هنوز خیلی‌ها نمی‌دانند که با کدام علائم واکسن آسترازنیکا باید به پزشک مراجعه کنند.
با توجه به این واکسن‌هراسی و افرادی که واکسن تزریق نمی‌کنند، فکر می‌کنید که کی به واکسیناسیون عمومی برسیم؟
اول باید به شکل علمی در رسانه‌ها اعتمادسازی کنیم، در مورد واردات واکسن اتفاقات خوبی رخ داده است. ما از اول اعلام کردیم که در کنار واکسن داخلی به واکسن خارجی هم نیاز داریم، اما برخی دل به واکسن داخلی بستند و قول‌هایی که دادند ظاهرا عملی نشد. آن زمان می‌گفتند که واکسن ۱۰ دلاری را حاضر نیستند ۲۰ دلار بخرند، آن ۱۰دلار هزینه می‌توانست صدها دلار به کاهش هزینه در بیمارستان‌ها کمک کند. مقایسه قمیت رمدسیویر با آن ۱۰ دلار این موضوع را به خوبی نشان می‌دهد.
من احتمال می‌دهم که با کاهش رنج سنی بخاطر دسترسی افراد جوان‌تر به فضای مجازی آمار واکسیناسیون بیشتر می‌شود، چراکه آنها به اطلاعات بهتری دسترسی دارند و راحت‌تر می‌توانند بپذیرند که واکسن تزریق کنند.
اگر روزی واکسن‌ها تامین بشوند، ما هم مثل برخی کشورها به بحران واکسن‌هراسی برمی‌خوریم؟
هرکاری هم انجام بدهیم در تمام کشور افرادی هستند که به واکسن اعتقادی ندارند. اما اگر تعداد واکسن زیاد باشد، سالم بودن افراد واکسینه شده می‌تواند افراد مخالف را آرام کند و به آنها اعتماد کافی را بدهد.
