به گزارش همشهری آنلاین به نقل از ایرنا، فصل تابستان رسیده و گردشگران زیادی برای استفاده از محیط دریا حالا چه محیط خشک ساحل و چه محیط آب به استان‌های ساحلی کشور سفر می‌کنند و استان مازندران که نزدیک به نیمی از طول کرانه خزر را به خود اختصاص داده مکان بسیار مناسبی است برای اینکه گردشگران برای شنا وارد دریا شوند البته این شرایط برای استان‌های گیلان و کمتر گلستان نیز حاکم است.
زیرانداز را روی ماسه‌های ساحلی پهن و بساط چای، میوه و غذا را برپا می‌کنند، مسافتی طولانی را برای رسیدن به این ساحل و نسیم خنک آن طی کرده بودند، حالا دیگر وقت آن رسیده بود که تنی به آب بزند، آرام و قرار نداشت تا خود را در آب‌های آبی رها کند، اما هنوز پایش به آب نرسیده ناگهان دنیا تیره و تار می‌شود و مادر، فرزند را می‌بیند که برای زندگی تقلا می‌کند، انگار کوهی از غم روی شانه‌های مادر سنگینی می‌کند و فقط صدای فریاد خود را می‌شنود؛ گویی زمان متوقف شده و دیگر اثری از فرزندش نیست، دریا فرزند را بلعید و برد.
این صحنه طی چند سال اخیر بارها و بارها تکرار شده و بنا بر اعلام سازمان پزشکی قانونی، سال گذشته در استان‌های مازندران ۱۰۹، گیلان ۱۰۸ و گلستان ۱۹ فوتی ناشی از غرق شدگی گزارش شده است که بخشی مربوط به دریای خزر و بخشی دیگر مربوط به رودخانه‌ها و پشت سدهاست.
مجری طرح بین‌المللی اثر نوسانات دریای خزر بر محیط زیست مناطق ساحلی در این باره گفت: تابستان فصلی است که مسافران زیادی برای استفاده از دریا و شنا کردن به شمال کشور سفر می کنند اما واقعیت این است که سالانه شاهد میزان مرگ و میر بسیار بالایی در شناگران هستیم حالا آنهایی که یا به صورت گردشگر وارد منطقه می شوند و یا افرادی که بومی منطقه هستند.
همایون خوشروان افزود: آمار مرگ و میر را وقتی بررسی می کنیم می بینیم که آمار ما چندین برابر آمار جهانی است حتی آمریکا با طول خط کرانه ای ساحلی نزدیک به بیش از ۱۰ برابر سواحل کشور ما شاهد این میزان مرگ و میر نیست پس این نشان می دهد که در مدیریت مخاطرات گردشگری دریایی مشکلاتی داریم و یکی از مشکلات اساسی ما عدم آگاهی مردم نسبت به مکان هایی است که برای شنا وارد آن می شوند.
خوشروان تاکید کرد: البته در مناطقی که طرح سالم سازی دریا است یک سری کارهای زیربنایی انجام شده و محیط ها و مکان هایی را برای شنا اختصاص یافته امن است و افرادی به عنوان غریق نجات درآن مکان ها مستقر هستند که بر روی شنای مردم نظارت می کنند بنابراین این مناطق نسبتا امن است اما فراموش نکنیم که چند عامل جان انسان ها را در دریای خزر تهدید می کند که باید اطلاع رسانی شوند.
مراقب جریان‌های برگشتی باشیم
مجری طرح بین‌المللی اثر نوسانات دریای خزر بر محیط زیست مناطق ساحلی گفت: اولین نکته بحث عدم آگاهی مردم نسبت به عمق دریا است وقتی وارد استخر می شوید محدوده عمقی استخر کاملا مشخص است یعنی ناحیه کم عمق، نیمه عمیق و عمیق علامت گذاری شده اما در دریا و حوضچه های دریاچه ای این اتفاق نیفتاده یعنی وارد آبی می شوید که عمدتا به علت تلاطم جریان های زیر آبی آب کدر است و بدون آگاهی از وضعیت نیم رخ بستر وارد دریا می شوید و حتی ممکن است بیش از دهها متر قدم بزنید و ببینید که عمق آب کم است و فکر می کنید این عمق کم همینطور ادامه دارد اما ناگهان وارد چاله یا پرتگاهی می شوید که دیگر نمی توانید شناوری خود را حفظ کنید و این باعث مرگ و میر بسیاری از شناگران می شود.
وی ادامه داد: معمولا در دریای خزر وقتی وارد دریا می شویم ابتدا تا عمق یک متر می بینیم که شیب نسبتا ملایم است بعد به پشته‌های ماسه‌ای می‌رسیم که محل شکست امواج است وقتی وارد این محدوده پشته‌ها می‌شویم می‌بینیم که یک دفعه عمق آب کم شده یعنی کمتر از ۵۰ سانتیمتر و حتی گاهی آب به زیر زانو ها می رسد و اینجا خوشحال می شویم که وارد منطقه ای شده ایم که عمق آن کم است و با این اعتماد به نفسی که ایجاد می شود شروع می کنیم به سمت جلو رفتن اما غافل از این هستیم که پشت این پشته‌های ماسه‌ای چاله‌هایی وجود دارد که محل فرسایش رسوبات پشته‌های ماسه‌ای است و نسبتا عمیق است و تغییرات عمق در اینجا بسیار زیاد است و همین پشته‌ها که محل شکست امواج است مکانی است که در مواقع تلاطم آب و برگشت آب باعث می‌شود که یک شناگر را با سرعت زیاد تحت تاثیر جریان‌های برگشتی (جریان شکافنده) به سمت اعماق دریا هول دهد که در این شرایط شناگر غافلگیر می‌شود و همین مساله مرگ فرد را رقم می زند.
تله‌های زیر آبی در کمین شناگران
مدیر سابق مرکز ملی مطالعات و تحقیقات دریای خزر گفت: دومین مساله بحث تله‌های زیر آبی است، اکنون در بحث سواحل دریای خزر در بسیاری از جاها فعالیت‌های ماهیگران پره را داریم. این ماهیگیران که از مهرماه کارشان را آغاز می‌کنند و تا اواخر اسفند ادامه دارد، معمولا با تورهای بزرگ ماهیگیری ماهی را صید می‌کنند که گاهی بخشی از تورهای آنها پاره و در اعماق دو متری و یک و نیم متری رها می‌شود. این تورها با وزنه‌هایی که دارند در کف بستر دریا باقی می‌مانند، وقتی یک شناگر به محیط عمیق میرود به خودش اعتماد دارد که می‌تواند در آن منطقه شنا کند و دوباره به ساحل برگردد، اما وقتی که قوس برمی‌دارد و به زیر آب میرود درگیر این تورها می‌شود و در این شرایط به هیچ وجه نمی‌تواند خودش را نجات دهد و بسیاری از شناگران بر اثر این عامل جان خود را از دست می‌دهند.
خوشروان افزود: فراموش نکنیم که عمق دریای خزر متعاقبا در حال تغییر است، از سال ۱۳۹۷ تا کنون بیش از ۳ متر اختلاف ارتفاع را در خزر تجربه کردیم پس طبیعی است که اگر سازه‌هایی مانند چاه آب در کنار ساحل داشته باشیم این چاه‌ها امروزه در زیر آب هستند و بسیاری از شناگران از آنها اطلاعی ندارند و وقتی شناگران وارد آب می‌شوند داخل این چاه‌ها می‌افتند و این چاه‌ها عاملی برای غرق آنها می‌شود، از این مدل ساز ها در حوالی شهر بابلسر بین پلاژ ۶ تا ۸ می‌توان مشاهده کرد که اکنون به علت کاهش سطح تراز آب خزر در حال بیرون آمدن از آب هستند.
خوشروان ادامه داد: اما فراموش نکنیم که خود امواج هم اگر دریا توفانی باشد می‌تواند بسیار خطرناک باشد چون وقتی یک شناگر از عمق یک و نیم متری به سمت جلو برود دیگر قابلیت شناوری خود را از دست می دهد و اگر با مهارت شنا آشنا نباشد امواج می‌تواند فرد را به اعماق ببرد و سبب مرگ فرد شود.
پساب‌ها و سمی شدن آب دریا
خوشروان تاکید کرد: اگر از همه اینها بگذریم بحث مخاطراتی که در اثر عوامل بیماری‌زا و عوامل میکروبی می‌تواند ایجاد شود نیز مساله مهمی است، در مناطقی که پساب‌های شهری و روستایی وارد دریا می‌شوند مواد مغذی داخل آب افزایش می‌یابد و این مواد مغذی شرایطی برای گسترش آلکای جلبک‌ها ایجاد م کند، جلبک‌های سبزی که معمولا بر روی تخته سنگ‌های کنار ساحل وجود دارند و اینجا هم معمولا جلبک‌ها می توانند همراه موجوداتی میکروسکوپی شرایط سمی را در آب رقم بزنند و این مواد شیمیایی سمی می‌تواند جان بسیاری از گردشگران را تهدید کند و متاسفانه بسیاری از طرح‌های سالم سازی ما الان در محدوده آب‌های ناسالم قرار گرفته‌اند.
شناگران در کنار دیوارهای حفاظتی شنا نکنند
مجری طرح بین‌المللی اثر نوسانات دریای خزر بر محیط زیست مناطق ساحلی با تاکید بر اینکه بسیاری از نقاط دریای خزر برای شناگران شرایط مناسب و مساعدی ندارد گفت: شناگران بدون آگاهی و آموزش وارد این نقاط می‌شوند و در نهایت جان خود را به خطر می‌اندازند، توصیه‌ای که دارم این است مکان‌هایی که برای مقابله با نفوذ آب دریا دیوارهای حفاظتی دارد و معمولا تخته سنگ‌هایی بزرگ هستند، شناگران به هیچ وجه در آن مناطق شنا نکنند چون مناطقی هستند که نیم رخ بستر دریا در آنجا کاملا تغییر کرده و شیب در آن مناطق بسیار زیاد است و زمانی که امواج کوبنده باشد می‌تواند شناگر را به این تخته سنگ‌ها بکوبد و باعث مرگ شود ضمن اینکه این تخته سنگ ها در زیر آب هم وجود دارند و باعث پارگی و جراحت پا و حتی باعث به تله افتادن یک شناگر و مرگ آن می شوند بنابراین با جدیت از این مناطق فاصله بگیریم.
بهترین نقاط برای شنا
خوشروان افزود: بهترین مناطق برای شنا کردن مناطقی است که از دهانه رودخانه فاصله داشته باشد، بسیاری از شناگران ما در نزدیکی محله دهانه های رودخانه‌ها مانند دهانه رودخانه میرود، لاریم و نکارود شنا کردند و غرق شدند علت این است که مواد چسبنده‌ای که رودخانه ها وارد دریا می کنند موجب اسفنجی شدن در ناحیه مصب می‌شود و وقتی شناگر وارد دریا می‌شود در رسوبات فرو میرود و دچار غرق شدگی می‌شود.
وی ادامه داد: اما سواحلی که از مصب رودخانه ها فاصله دارند مثلا سواحلی که در محدوده بین «لاریم» تا «چپک‌رود» در فاصله نسبتا مشخصی از رودخانه قرار گرفتند با توجه به پهنای خاکریز مناطق مناسبی برای شنا هستند، همچنین امروزه با همه‌گیری ویروس کرونا مواجه‌ایم و مناطقی که گردشگران زیادی وارد آن می شوند و شلوغ می‌شود، خود یک عامل کشنده است که باید شناگران از آن مناطق پرهیز کنند.
مجری طرح بین‌المللی اثر نوسانات دریای خزر بر محیط زیست مناطق ساحلی تاکید کرد: شناگرانی که مهارت شنا ندارند حتما همراه خود یک توپ پلاستیکی داشته باشند این توپ‌ها جان بسیاری از آدم ها را نجات می دهد، مهم‌ترین عامل برای بقا در دریا این است که وقتی دچار خطر می شویم به ۳ نکته توجه کنیم اول اینکه وقتی وارد محدوده خطر می‌شویم کاملا سکوت کنیم و واکنش‌های رفتاری ناهنجاری را از خود نشان ندهیم، دوم اینکه فکر کنیم حالا تحت این شرایط چه کاری بهتر است انجام دهیم و سوم اینکه حالا باید واکنش نشان دهیم و حرکت کنیم.
وی گفت: کسانی که دچار جریان های برگشتی یا همان جریان شکافنده می شوند و امواج دریا آنها را به سمت اعماق می‌برد معمولا یکی از دلایل غرق شدگی آنها این است که می خواهند در جهت خلاف شنا کنند و خود را به ساحل برسانند در صورتی که سرعت جریان ۱۰ برابر سرعت یک شناگر است و همین عامل باعث می‌شود که شناگر زود خسته شود و خستگی موجب گرفتگی عضلات می‌شود و گرفتگی هم باعث ایست قلبی و غرق شدن فرد می‌شود، بنابراین اینها آموزش هایی است که باید در مناطق سالم‌سازی دریا از طریق مربیانی که می‌شود استفاده کرد به مردم داده شود و دستورالعمل‌هایی در قالب بروشورهای آموزشی به شناگرها داده شود تا آگاهی مردم بالا رود.
۸۰ درصد عملیات کمکی نجات غریق به جریان شکافنده بر می گردد
معاون پژوهشی و فناوری پژوهشگاه ملی اقیانوس شناسی و علوم جوی هم اظهارکرد گفت: قوی‌ترین و معروف‌ترین شناگران نیز توان مقابله با جریان شکافنده را ندارند، این جریان یکی از مهم‌ترین عوامل غرق شدن شناگران است، به طوری که دلیل ۸۰ درصد عملیات کمکی نجات غریق‌ها به همین پدیده برمی گردد.
حمید علیزاده لاهیجانی افزود:جریان شکافنده یک پدیده هیدرودینامیکی در دریاچه‌های بزرگ، سواحل دریاها و اقیانوس‌هاست که از شکست موج در ناحیه ساحلی و آب برگشتی در کانال های خاص ناشی می‌شود.
وی افزود: برای درک بهتر قدرت این جریان باید گفت سرعت این جریان از رکورد سرعت شنای المپیک نیز بالاتر است؛ به این معنی که حتی بهترین قهرمان شنای المپیک نیز نمی‌تواند خلاف آن شنا کند و به طرف ساحل برگردد، عرض جریان شکافنده ۳ تا بیش از ۶۰ متر و طول آن بسیار متفاوت است و گاهی تا دهها متر به داخل دریا کشیده می‌شود و اگر فردی در این جریان قرار گیرد و بخواهد با آن مقابله کند، حتی اگر شنا را حرفه ای بلد باشد، دچار صدمات جدی و حتی مرگ می‌شود، بنابراین باید مردم با این پدیده بیشتر آشنا و با آگاهی وارد دریا شوند.
وی ادامه داد: حتی زمانی که امواج معمولی در دریا شکل می‌گیرد جریان شکافنده می‌تواند تشکیل شود و کسی که در این جریان قرار گیرد ممکن است دچار مخاطره شود. بنابراین با این جریان نمی‌شود مقابله کرد. این یک پدیده طبیعی است و به خودی خود مخاطره آمیز نیست؛ البته اگر بدانیم در مقابل این جریان باید چه کنیم.
علیزاده درباره شکل جریان شکافنده توضیح داد: این جریان مانند بادبزنی است که دسته آن در ساحل و پهنه بادبزن در دریا قرار گرفته است، رنگ آب آن قسمت که جریان در آن شکل گرفته است متفاوت می‌شود و مانند آب خروشانی است که به سمت ساحل می‌آید و اگر نزدیک باشد با کف و خار و خاشاک همراه است، اگر افراد در مکان مرتفع تری نسبت به دریا قرار گیرند به راحتی جریان شکافنده را تشخیص می‌دهند.
تلفات ناشی از جریان شکافنده در خزر بالاست
به گفته معاون پژوهشی و فناوری پژوهشگاه ملی اقیانوس شناسی و علوم جوی، مبانی علمی جریان شکافنده از دهه ۵۰ میلادی شناخته و از دهه ۶۰ میلادی نیز مبانی فیزیکی و ریاضی آن تبیین شد؛ از آن زمان در سواحل مهم دنیا تابلو نصب می‌کنند و گارد ساحلی به مردم هشدار می‌دهد.
وی یادآوری کرد: در دنیا تلفات ناشی از جریان شکافنده به‌شدت کاهش یافته است، اما در ایران هنوز رقم بالایی در سواحل خزر قربانی می‌گیرد، خزر گرچه دریاچه است، اما از نظر فیزیکی و هیدرودینامیکی شبیه یک اقیانوس عمل می‌کند. بنابراین خطرات هیدرودینامیکی ناشی از موج و جریان در این دریا باید جدی گرفته شود.
وی افزود: گاهی اوقات شاهد وقوع اتفاقات دیگری غیر از جریان شکافنده هستیم که موج «مرده» یا «موج دورآ» یکی از آنهاست. در این شرایط ممکن است دریا در سواحل ایران آفتابی و آرام باشد، اما مثلا در فاصله ۲۰۰ کیلومتری از ساحل ایران توفانی رخ داده باشد. در این شرایط، امواج تجمیع شده در قالب یک یا دو موج به ساحل ایران می‌رسد، در این حالت چون ساحل در منطقه ایران آفتابی و آرام است کسی فکر نمی کند از دور موجی بیاید، اما چنین پدیده‌های ناگهانی را در ساحل خزر داریم که می‌تواند مخاطره آمیز باشد.
علیزاده اظهار کرد: بررسی‌ها نشان می‌دهد بیشترین خطرات ناشی از جریان شکافنده در بخش مرکزی ساحل دریای خزر اتفاق می‌افتد که از محدوده بندرانزلی تا نور است، در بخش داخلی این مناطق یعنی از چابکسر تا چالوس و نوشهر که شیب ساحل تندتر دارد، خطر این پدیده بیشتر است؛ زیرا جریان‌های قوی‌تری تشکیل می شود، یعنی در شرق گیلان و غرب مازندران خطر این پدیده بیشتر است.
چه کنیم؟
معاون پژوهشگاه ملی اقیانوس شناسی و علوم جوی گفت: افراد باید سعی کنند در این جریان قرار نگیرند، در غیر این صورت با توجه به قدرت بالای جریان، شنا کردن خلاف آن اشتباه است؛ تنها راه این است که شناگر خود را داخل جریان رها کند و اجازه دهد او را به سمت دریا پیش ببرد، اما آرام آرام به طور مورب از آن خارج شود و به سمت ساحل بازگردد.
وی درباره اینکه جریان شناگر را تا چند متر به داخل دریا می کشد، توضیح داد: این مورد به شیب ساحل بستگی دارد؛ ممکن است در یک نقطه ۵۰ متر و در نقطه ای دیگر تا یکصد متر فرد را به داخل دریا ببرد، نجات یک شناگر گرفتار می‌تواند جان دیگران را نیز به خطر اندازد و در این مواقع فقط ناجیان غریق حرفه‌ای و آشنا با جریان می‌توانند کمک کنند.
