به گزارش گروه فرهنگی ایرنا از روزنامه نیویورک تایمز، اولین مستند برایان فوگل مستندساز مطرح آمریکایی فیلم ایکاروس بود که به افشای رسوایی دوپینگ روسیه در المپیک زمستانی سال ۲۰۱۸ کمک کرد و برای آقای کارگردان و کمپانی نتفلیکس یک جایزه اسکار به ارمغان آورد. فوگل برای دومین پروژه مستندسازی خود یک موضوع دیگر با اهمیت جهانی انتخاب کرده است: کشته شدن جمال خاشقچی، ستون‌نویس روزنامه واشنگتن پست، از مخالفان حکومت عربستان و نقش محمد بن سلمان ولیعهد عربستان در این تراژدی هولناک.
فیلم یک کارگردان برنده جایزه اسکار، عموما موردتوجه سرویس‌های پخش اینترنتی قرار می‌گیرد که از مستندها برای جلب اعضا و مشترکان بیشتر برای سرویس خود استفاده می‌کنند. اما فیلم جدید آقای فوگل، مخالف (The Dissident)، پس از هشت ماه تلاش بالاخره موفق شد یک توزیع کننده پیدا کند که آن هم یک کمپانی مستقل بدون سرویس پخش اینترنتی بود که مخاطبان محدودی داشت.
مستند مخالف پس از کشمکش‌های فراوان، روز کریسمس در ۱۵۰ تا ۲۰۰ سالن سینما در کشور آمریکا اکران می شود و از روز ۸ ژانویه (۱۹ دی ۹۹) در کانال‌های ویدیو به درخواست پریمیوم در دسترس خواهد بود. در ابتدا قرار بود این فیلم ماه اکتبر (مهر- آبان) در ۸۰۰ سینما روی پرده برود اما به خاطر شیوع کرونا، مقیاس اکران آن کوچکتر شد. در سطح جهانی نیز مخالف به واسطه شبکه‌ای از توزیع‌کنندگان در انگلیس، استرالیا، ایتالیا، ترکیه و دیگر کشورهای اروپایی اکران خواهد شد. با این وجود اگر نتفلیکس یا آمازون پرایم توزیع این فیلم را برعهده می‌گرفتند مخاطبان بالقوه آن به مراتب بیشتر می‌شد. اما چرا این اتفاق نیفتاد؟
سرویس‌های پخش فیلم در آمریکا؛ از اهداف اقتصادی تا ملاحظات سیاسی
فوگل برای ساخت مستند مخالف با خدیجه چنگیز نامزد خاشقچی، فرد رایان ناشر واشنگتن پست و چند عضو از نیروی پلیس ترکیه مصاحبه و یک متن ۳۷ صفحه‌ای از آنچه در اتاقی که خاشقچی در سال ۲۰۱۸ در آن مثله شد، تهیه کرد. وی همچنین زمان زیادی را با عمر عبدالعزیز از مخالفان تبعید شده عربستانی به مونترال گذراند که با خاشقچی در مبارزه با سوءاستفاده حکومت عربستان از توییتر برای ساکت کردن صداهای مخالف و انتقادات به پادشاهی ریاض، همکاری می‌کرد.
مستند مخالف ژانویه گذشته (دی- بهمن ۹۸) در جشنواره فیلم ساندنس جایگاه خوبی به دست آورد؛ هالیوود ریپورتر از آن به عنوان یک فیلم قدرتمند، عمیق و جامع نام برد و هیلاری کلینتون سیاستمدار دمکرات آمریکایی هم که برای مستندی که درباره خودش ساخته شده بود در این جشنواره حضور داشت، از مردم خواست تا حتما این فیلم را ببینند.
تنها کاری که فوگل باید انجام می داد، پیدا کردن یک سرویس پخش اینترنتی بزرگ بود که یافته‌های فیلمش را به گوش مخاطبان بیشتری برساند همان کاری که نتفلیکس برای مستند ایکاروس کرد. اما پس از ماه‌ها تلاش تنها چیزی که گیرش آمد شرکت مستقل و کمتر شناخته شده برایرکلیف اینترتیمنت بود.
فوگل در حین تولید مستند مخالف، شرکت نتفلیکس را در جریان ساخت این فیلم قرار داد و ماه‌ها بعد پس از آن که این فیلم به جشنواره ساندس راه یافت نیز این کار را تکرار کرد. وی می‌گوید: به آنها گفتم که چقدر مشتاقم فیلم را ببینند اما پاسخی دریافت نکردم.
رید هیستینگز مدیر ارشد نتفلیکس در اولین نمایش این فیلم در جشنواره ساندنس حضور داشت اما پیشنهاد توزیع آن را نداد. فوگل می گوید: ناامید شدم اما غافلگیر نه!
استودیو آمازون نیز پیشنهادی برای خرید و توزیع این فیلم نداد. فاکس لایت که حالا زیرشاخه کمپانی دیزنی است نیز برای توزیع این فیلم پیشقدم نشد و حتی شرکت مستقل نئون که توزیع کننده فیلم برنده جایزه اسکار انگل بود و معمولا پروژه‌های جنجالی و چالشی قبول می‌کند نیز زیربار پخش این مستند نرفت.
فیلم های مستند معمولا در گیشه فروش چندانی نمی‌کنند و از قدیم الایام مخاطبان خود را در جای دیگری جست‌وجو و پیدا کرده‌اند. PBS از گذشته تاکنون پلتفرم پخش مستندهای مهم و بزرگ بود اما با قدرت گرفتن سرویس پخش اینترنتی، کمپانی‌های نتفلیکس، آمازون و هلو به مهره‌های مهمی در این ژانر تبدیل شدند. همین طور که این کمپانی‌ها بزرگتر می‌شوند نیازهای تجاریشان نیز متعاقبا تغییر کرده است.
استفان گلووی مدیر مدرسه فیلم دانشگاه چپمن در این باره می‌گوید: مسئله بدون شک سیاسی است. ناامیدکننده است اما این شرکت‌های بزرگ برای بقا در یک مسابقه مرگ و زندگی رقابت می‌کنند. فکر می‌کنید دیزنی با دیزنی پلاس فرقی دارد یا مثلا اپل یا هر کمپانی بزرگ دیگر؟ این غول‌ها اهداف اقتصادی مشخصی دارند که نمی‌توان آنها را نادیده گرفت و باید بین این اهداف و مسائل مربوط به آزادی بیان توازن را حفظ کنند.
نتفلیکس چند سال پیش مشتاق بود مستند ایکاروس را از آن خود کند و پس از اولین نمایش این مستند در جشنواره ساندنس سال ۲۰۱۷، ۵ میلیون دلار برای خریدش پرداخت کرد. لیزا نیشیمورا معاون وقت بخش مستند این شرکت آن زمان در این باره گفت: ریسک خارق‌العاده فوگل فیلمی براساس واقعیت خلق کرده که حالا حالاها در جهان بازتاب خواهد داشت.
به گفته فوگل، وقتی ایکاروس پخش شد، نتفلیکس ۱۰۰ میلیون مشترک داشت و متولیانش در آرزوی کار کردن با دیوید فینچر، مارتین اسکورسیزی و آلفونسو کوارون بودند. بنابراین برایشان اهمیت داشت فیلمی داشته باشند که جایزه ببرد.
نتفلیکس در ژانویه سال ۲۰۱۹ (دی- بهمن ۹۸) یک قسمت از مجموعه کمدی‌های حسن مینهاج را به دلیل انتقاد از محمد بن سلمان پس از قتل خاشقچی، حذف کردند. رید هیستینگز مدیر عامل این سرویس بعدها در دفاع از این اقدام گفت: ما به دنبال مقابله با استبداد و دیکتاتوری نیستیم، هدف ما سرگرم کردن است.
این در حالی است که این کمپانی آمریکایی در ماه نوامبر قرارداد ساخت ۸ فیلم را با استودیوی Telfaz۱۱ عربستان امضا کرد تا تهیه‌کننده فیلم‌هایی باشد که به گفته خودش توجه گسترده مخاطبان هم در جهان عرب و هم در دنیا را جلب خواهند کرد.
فوگل در این باره می‌گوید: من عاشق نتفلیکس هستم و پس از تجربه ایکاروس خود را عضوی از این خانواده می‌دانم. متاسفانه نتفلیکس دیگر آن شرکت چند سال پیش نیست.
خاشقچی کیست؟
خاشقچی روزنامه‌نگار ۵۹ ساله و منتقد هیات حاکمه سعودی، دوم اکتبر ۲۰۱۸ (۱۰ مهر ۹۸) یک هفته پس از آن که از مقام‌های سعودی به خاطر سکوت در برابر اهانت‌های رییس جمهوری آمریکا انتقاد کرده بود، در کنسولگری سعودی در استانبول به قتل رسید.
وی پیش‌تر نیز در سلسله مقالاتی در روزنامه واشنگتن پست آمریکا، از سیاست‌های عربستان در خصوص بحران قطر، قطع روابط با کانادا، جنگ علیه یمن و برخورد مقامات سعودی با رسانه‌ها و فعالان مدنی به‌ویژه مدافعان حقوق بشر انتقاد کرده بود.
این روزنامه نگار ناراضی سعودی، بعد از مراجعه به کنسولگری عربستان در استانبول ناپدید شد. دولت سعودی بعد از ۱۸ روز سکوت و تکذیب بالاخره تحت فشارهای جامعه جهانی تایید کرد که او در کنسولگری این کشور به قتل رسیده است.
بعد از این اعتراف، سلمان بن عبدالعزیز پادشاه سعودی در احکامی جداگانه سعود القحطانی مشاور دیوان پادشاهی سعودی و از نزدیکان محمد بن سلمان ولیعهد و احمد العسیری معاون دستگاه اطلاعات عمومی و سخنگوی پیشین (به اصطلاح) ائتلاف سعودی در یمن را دستگیر کرد.
از سعود القحطانی به عنوان فرد مورد اطمینان محمد بن سلمان نام برده می‌شود که وظیفه شناسایی و حذف مخالفین سعودی در خارج کشور را برعهده دارد. برخی گزارش‌ها نشان داد که القحطانی روند قتل خاشقچی را از طریق اسکایپ هدایت کرده است.
