با توجه به گسترش و تنوع شبکه‌های اجتماعی، زیست واقعی انسان‌ها نیز تحت تاثیر قرار گرفته است. افراد ساعات بسیاری را بدون آنکه گذر زمان را احساس کنند، در این فضا سپری کرده و اطلاعاتی را از کانال‌ها و شبکه‌های مختلف گرفته و به دیگران منتقل می‌کنند.
علاوه بر نقل و انتقال اطلاعات، بخش وسیعی از فراغت انسان‌ها خصوصا جوانان، خریدها و مراودات نیز به این فضا منتقل شده است. خصوصا در شرایط کنونی به دلیل شیوع ویروس کرونا و قرنطینه‌های طولانی استفاده از این فضا برای انجام فعالیت‌ها و بهره مندی از اطلاعات روز جامعه بیشتر شده است. بنابراین همه این موارد، دلیلی بر استفاده و مجهز شدن به سواد رسانه ای هستند، امری که می‌تواند به کاربران در شناسایی و صحت و سقم اطلاعات کمک بسیاری کند. نظر به اهمیت این موضوع پژوهشگر ایرنا با لیلا وصالی، معاون آموزش انجمن سواد رسانه‌ای ایران به گفت و گو نشست.
مشروح این گفت و گو را در ذیل می‌خوانید:
زیست مجازی نوعی زیست طبیعی است
وصالی پیرامون زیست مجازی گفت: زیست مجازی بحثی جدا از زیست طبیعی که همه ما انسان‌ها داریم، نیست. بخشی از زندگی همه ما انسان‌ها به دلیل شرایط روز در فضای مجازی سپری می‌شود. عمده زندگی ما، مراودات و روابط ما مانند روابط تحصیلی و کاری به فضای مجازی منتقل شده است. در واقع زیست مجازی شیوه نوین زندگی است که ناگزیر به استفاده از آن هستیم.
وی افزود: با این حال این شیوه از زندگی الزاماتی دارد و نیازمند کسب آگاهی‌هایی است به طوری که می‌توان گفت ما برای برخورداری از یک زندگی بهتر ناگزیر هستیم این آگاهی‌ها و الزامات را بدانیم و بیاموزیم و به عبارتی آنها را تبدیل به یک مهارت کنیم.
وی ادامه داد: در ایام کرونا شاهد بودیم که همه ما انسان‌ها اعم از جوان و پیر به طور جدی وارد زیست مجازی شده ایم و اگر عده ای تا پیش از این به دلیل ترس، عدم دسترسی یا عدم آگاهی و مهارت کافی از استفاده از آن خودداری می‌کردند با شروع کرونا تعداد بسیار زیاد و قابل توجهی ناگزیر به استفاده از آن شدند. روابط و مراودات خود را وارد این فضا کردند و همینطور خریدهای خود را به شکل آنلاین انجام می‌دهند. بنابراین با ضرورتی که در شرایط کنونی جهت استفاده از این فضا ایجاد شد، الزامِ مسلط بودن به مهارت و کسب آگاهی و سواد زیست مجازی نیز دوچندان شد تا بتوانیم در کنار دیگران همانند فضای غیرسایبری، زیست آگاهانه و مسالمت آمیزی داشته باشیم.
نقاط مثبت و منفی زیست مجازی
وصالی درخصوص نقاط مثبت و منفی زیست مجازی اظهار داشت: فضای مجازی در صورت داشتن برنامه ریزی مناسب به سرعت بخشیدن در کارها و صرفه جویی در زمان بسیار کمک می‌کند. برای مثال در فضای مجازی برخلاف فضای طبیعی نیاز نیست در مقابل بانک‌ها یا ادارات بایستیم. همه این کارها در مدت زمانی کوتاه و از طریق فضای مجازی امکانپذیر است. از کارت به کارت کردن پول تا نوبت‌گیری از بیمارستان‌ها از طریق اینترنت انجام می‌شود و از این طریق به صرفه جویی در وقت و جلوگیری از ازدحام در اماکن عمومی خصوصا در شرایط کنونی کمک می‌شود.
وی ادامه داد: از نکات منفی این فضا باید بگوییم که ممکن است به دلیل جذابیت فضا، بسیار درگیر آن شویم و چندان متوجه تلف شدن وقت و زمان خود نباشیم و این علاوه بر ایجاد اختلال در رسیدن به اهداف مهم در زندگی، می تواند به گسست خانواده ها منجر شود. بنابراین برای استفاده از این فضا لازم است ما مدیریت مشخصی در مصرف رژیم رسانه‌ای داشته باشیم و به همین دلیل ضروری است مباحثی از سواد رسانه‌ای را بیاموزیم تا بتوانیم این فضا را برای رسیدن به اهدافمان کنترل کنیم. بحث امنیت و مخاطرات ممکن در این فضا نیز از الزامات دیگریست که برای رفع و تسلط بر آنها نیاز به کسب آگاهی و مهارت داریم.
سواد رسانه‌ای و استفاده از فضای مجازی
وصالی درباره سواد رسانه‌ای و استفاده از فضای مجازی گفت: در فضای مجازی هم به اندازه فضای طبیعی، با افراد مختلف و متنوعی سروکار داریم و حتی به دلیل مجازی و سایبری بودن فضا با تنوع و گوناگونی بیشتری از افراد رو به رو هستیم و همین دلیلی است که باید با سواد رسانه‌ای آشنا باشیم و بتوانیم آن را تبدیل به مهارتی کنیم که بتوانیم از آن در زندگی خود استفاده کنیم.
وی افزود: نیاز به سواد اطلاعاتی و رسانه ای نسبت به اطلاعات منتشره در فضای مجازی بیشتر از فضای واقعی و طبیعی است زیرا در فضای مجازی هویت افراد و منابع دریافت اطلاعات، خیلی از اوقات مشخص نیست و معلوم نیست صحت یا سقم اخبار و اطلاعاتی که به دست ما می رسد، چگونه است.
بنابر این سواد رسانه‌ای به ما کمک می‌کند تا میزان درستی اطلاعات و منابع آنها را بدانیم و مخاطرات و فرصت‌هایی که آنها می‌توانند در اختیارمان بگذارند، بهتر بشناسیم. همچنین کمک می‌کند تا نوع زندگی در این فضا و تعامل با دیگران را بیاموزیم و زندگی و زیست متعادل‌تری داشته باشیم.
