اتفاقی تاریخی در حوره عناصر نادرخاکی

مونازیت از کانی های گروه فسفات است و به فسفات توریم و عناصر خاکی کمیاب معروف است. مونازیت کانی کمیابی است و به عنوان سازنده فرعی و گرانیت ها، گنیس ها، آپلیت ها، پگماتیت ها و به شکل دانه های مدور در ماسه های مشتق از تجزیه چنین سنگ هایی ظاهر می شود. این کانی به دلیل مقادیر قابل ملاحظه ای از توریم و عناصر خاکی کمیاب در ترکیب خود، همواره به عنوان یک کانی ارزشمند و اقتصادی در کانسارهای پلاسری مطرح است.

پلاسر مونازیت مروست، در چهارچوب اکتشافات ژئوشیمیایی و کانی سنگین ناحیه ای در محور یزد- سبزواران شناسایی و معرفی گردید. کاوش های بعدی در این منطقه نشان داد که رسوب های دشت جوان (Q۲t) و رودخانه ای جوان (Qal) دربردارنده کانی مونازیت هستند. مقدار مونازیت در این پلاسر از ۵۰ تا ۵۲۵ گرم در تن تغییر می کند و ذخیره این کانسار پلاسری ۸۸۶۶۴۲۵ تن با عیار میانگین ۱۵۰ گرم در تن مونازیت برآورد می شود. تجزیه نمونه های کنسانتره به روش های طیف سنجی جرمی و میکروپروب نشان می دهد که مونازیت مروست غنی از عناصر خاکی کمیاب سبک (Ce، Le، Nd، Pr، Eu، Sm) است و مقدار REE۲O۳ آن حدود ۵۵.۴۵ درصد اندازه گیری شده است.

در این کانسار پلاسری، پیریت هماتیتی شده، اپیدوت، سلستیت، سروسیت، روتیل، مگنتیت، گارنت، ایلمنیت، پیروکسن، آمفیبول و گاه زیرکن و آپاتیت همراه با مونازیت حضور دارند.

در منطقه مروست، سنگ مادر مونازیت شیل های سیاه است که به صورت متناوب با ماسه سنگ های آهکی، آهک و گاه کنگلومرا، قرار گرفته اند و گرهک های مونازیت به صورت پراکنده در شیل ها تظاهر دارند. هوازدگی و فرسایش چنین سنگ هایی سبب آزاد شدن دانه های مونازیت وتمرکز آن در رسوب های دشت جوان و رودخانه ای شده است.

 مدتی است که در استان یزد دو محدوده معدنی مونازیت در مجاورت محدوده عناصر نادر خاکی سازمان زمین شناسی شناسایی شده است و «گروه معدنی ارسس» با مدیرعاملی امین افصحی مشغول کار بر روی این کانی های معدنی هستند.

در همین راستا وی به صمت گرفت: در یکی از نواحی استان یزد در یک محدوده ۴۰۰ کیلومتری، ۳ معدن وجود دارد که ۲ معدن آن به صورت کامل شناسایی و اکتشاف شده و در مرحله استخراج و بهره برداری قرار گرفته است.

ظرفیت بالای یزد در حوزه معدنی

وی افزود: استان یزد ظرفیت های بسیار بالایی در حوزه معدنی دارد که از لحاظ زمین شناسی و نیز از لحاظ کانی آرایی مطالعات زیادی بر روی آن انجام نشده و تقریبا ناشناخته است.

افصحی اظهار کرد: ما در گروه معدنی ارسس بر روی کانی مونازیت (عناصر نادر خاکی )کار میکنیم که برای اولین بار در ایران موفق شدیم عناصر نادر را در فاز صنعتی پر عیار کنیم و کارخانه را در محل معدن تاسیس کردیم،که کانی مونازیت را به عیار ۶۰درصد رساندیم و سپس واپاشی کانی صورت گرفت و عناصر فوق استراتژیک گروه لانتانیدها ها به همراه اسکاندیوم و گادولونیوم را به شکل نمک های REE (محصول نهایی) پرعیار و کنسانتره گیری کنیم و به عنوان چهارمین کشور دارنده این تکنو لوژی LREE را در فاز صنعتی به REO تبدیل کنیم.

وی ادامه داد: اهمیت این عناصر به دلیل هایتک بودن آنها می باشد،که در صنایع بالا دستی،لیزرها،سلول‌های خورشیدی،توربین های بادی،تمام صنایع الکترونیک،ساخت ایر کامپیوترها،شاتل های فضایی و رادارها و هم چنین لیزرها ،صنایع پزشکی،ابر آلیاژ ها، بدنه هواپیما و،،،کار برد دارند و مثلا در خودروهای هیبریدی و برقی بیشترین نیاز به این محصولات میباشد.

تاسیس شرکت دانش بنیان کانسنگ سرخ آرارات

افصحی اظهار کرد: تنها سه کشور امریکا،چین و روسیه چنین تکنولوژی پیشرفته ای را دارند و به شدت از آن محافظت میکنند و متاسفانه هیچ کشوری در خصوص فراوری آنها به ما کمک نکرد،که در نهایت محصول به دست آمده را به شرکت actlabsکانادا فرستادیم برای آنالیز،که اسناد آن نیز موجود میباشد.

وی با بیان اینکه با وجود معادن بسیار زیاد و غنی از انواع مواد معدنی، رشته زمین شناسی در دانشگاه های یزد تنها هفت سال یا هشت سال است تدریس می شود، گفت: متاسفانه رشته زمین شناسی و مطالعات زمین شناسی در استان یزد بسیار ضعیف است و همین مسئله یکی از موانع توسعه معدن و صنایع معدنی در این استان است.

این فعال معدنی که یازده سال پیش شرکت دانش بنیان کانسنگ سرخ آرارات را تاسیس کرده است، گفت: تقریباً پنج سال و نیم پیش کار شناسایی و در واقع شناسایی و اکتشاف بخشی از معادن استان یزد را آغاز کردیم و پس از یک کار مطالعاتی دقیق و مستمر متوجه شدیم که معادن غنی در این منطقه از کشور وجود دارد اقدام به ثبت معادن شناسایی شده کردیم.

وی ادامه داد: از همان ابتدای کار و در مرحله شناسایی و اکتشاف با یک تیم بسیار قوی ۱۰۰ نفره فعالیت مان را شروع کردیم و امروز بعد از گذشت ۵ سال، به مرحله استخراج و بهره برداری ۴ معدن رسیدیم.

به گفته افصحی با راه اندازی ۴ معدن یاد شده به صورت مستقیم برای ۵۰۰ تن و به صورت غیر مستقیم برای ۲۰۰۰ نفر فرصت شغلی ایجاد می شود.

ضمن اینکه برای راه اندازی این معادن در فاز اول مبلغ۵۰ میلیارد تومان سرمایه لازم است که پس از گذشت ۶ ماه از فعالیت معادن یاد شده، سرمایه گذاری صورت گرفته قابل برگشت است.

وی ادامه داد: در حال حاضر با وجود تمام وعده های شفاهی دولت متاسفانه هیچ حمایت عملی تا کنون از بخش معدن در کشور برای راه اندازی این معادن صورت نگرفته بود و به لطف خدا دولت تدبیر و امید مساعدت هایی سازنده را داده است.

ضعف های کشور در توسعه معادن

مدیر عامل گروه معدنی ارسس با بیان اینکه چهار معدن یاد شده که در مرحله استخراج قرار گرفته اند، ذخایر غنی از عناصر نادر خاکی را در خود دارند، تصریح کرد: به طور مثال مولیبدن یک عنصر خاکی نادر است کاربردی وسیعی در صنایع صنایع فولاد، شیمیایی و صنایع هایتک جهان دارد.به طور مثال سازمان های هوا و فضا یکی از خریداران اصلی مولیبدین ایران خواهد بود.

وی ادامه داد: چهار معدنی که در مرحله بهره برداری قرار گرفته اند، نقره، طلا، پلاتین، سرب، روی و... وجود دارد که علاوه بر تامین نیاز داخلی امکان صادرات و ارز آوری گسترده آنها نیز وجود دارد.

به گفته این فعال معدنی یکی از ضعف های کشور در توسعه معادن و صنایع معدنی، نبود فناوری و دانش فنی جدا سازی عناصر نادر خاکی از یکدیگر است به این معنی که در حین فرایند جدا سازی عنصری از عنصر دیگر، عمدتا به عنصر سوم آسیب زده و از بین می رود.

مدیر عامل گروه معدنی ارسس ادامه داد: در این زمینه شرکت کانسنگ سرخ آرارات اقدام به واردات و بومی سازی دانش فنی جداسازی عناصر از کشور چین کرده است و حتی در این زمینه تفاهم نامه های متقابلی میان شرکت و یک شرکت بزرگ چینی به امضا رسیده است.

اتفاقی تاریخی در معدن کشور

افصحی با اشاره به اینکه بومی سازی این دانش فنی برای نخستین بار در کشور اتفاق می افتد، گفت: در شرکت کانسنگ سرخ آرارات و برای اولین بار، فلز محتوا رو از دل خاک بیرون می آوریم و تمامی عناصر نادر خاکی آن از هم جدا شده و وارد چرخه تولید مواد معدنی و صنایع مرتبط می شود.

وی که توسعه معدن در ایران را یکی از مهمترین راهکارهای خروج از بحران تحریم ها و نیز غیر نفتی کردن اقتصاد ایران می داند، اظهار داشت: در این مسیر، بزرگترین مانع توسعه معدن در ایران عدم حمایت مالی دولت،مطالعات ناقص زمین شناسی سازمان زمین شناسی و کمبود نقدینگی می باشد.

افصحی افزود: مطالعات ناقص زمین شناسی موجب شده تا شرکت های مطالعاتی مجددا بر روی هر داده سازمان زمین شناسی مطالعه و تحقیق کنند چرا که این داده ها یا متعلق به ۳۰ الی ۳۵ سال گذشته است و یا بر اساس مطالعات تطبیقی نواحی زمین شناسی در کشورهای دیگر استخراج شده است.

مدیر عامل گروه معدنی ارسس در پایان اظهار کرد: به طور کلی نقشه های زمین شناسی سازمان به هیچ وجه دقیق نیست. این فعال معدنی بوروکراسی اداری در کشور را یکی دیگر از موانع توسعه معادن بیان کرد و گفت: بوروکراسی اداری بسیار زمانبر بوده و موجب فرسایش روحیه انسانی محقق و خلاق می شود.

این معادن به میزان قابل توجه ای از خروج ارز جلوگیری می کند و در همین راستا با فروش ارز به کشورهای دیگر می تواند در ارز آوری هم سهم بسزایی دارد.

سخن پایانی: مونازیت از کانیهای مهم عناصر خاکی نادر (REE) به حساب می‌آید، این کانی فسفات فلزات خاکی نادر، بویژه سریوم، لانتانیوم، ایتریوم، توریوم، یوروپیوم... است. مونازیت بعنوان کانی فرعی در گرانیت‌ها، گنیس‌ها، آپلیت‌ها و پگماتیت‌ها، و بصورت دانه‌های مدور در ماسه‌های مشتق شده از تجربه چنین سنگهایی یافت می‌شود. آن به دلیل مقاومت در برابر واکنش شیمیایی و وزن مخصوص بالای خود، در ماسه‌ها تمرکز می‌یابد و به همین جهت با کانیهای مقاوم و سنگین دیگر نظیر مگنتیت، ایلمنیت، روتیل، زیرکن و آپاتیت همراه می‌باشد. این کانی بصورت ادخال در کانیهای دیگر نظیر آپاتیت رشد می‌نماید. مونازیت در سنگهای رسوبی برای اولین بار در ایران معرفی می‌گردد، بر پایه داده‌های ژئوشیمیایی و کانیهای سنگین، این کانی در نهشته‌های پلاسری و سنگهای شیلی ژوارسیک نمود پیدا می‌کند، و خواص فیزیکی و چگونگی پیایش آن متفاوت از مونازیت‌های با منشاء آذرین است.