«حسین مسرت» در سلسلۀ معرّفی مشاهیر استان یزد در گفت‌وگو با خبرنگار ایسنا، به «عبدالرّحیم قضایی یزدی» از هنرمندان نامی یزد در عصر قاجار اشاره و تصریح کرد: او از سرآمدان سخنوری یزد در دورۀ قاجار و متخلّص به قضایی یزدی بوده است.
وی با بیان این که در برخی کتاب‌ها بنا به اعتبار این که پدرش یا اجدادش از مردم همدان بودند به نام قضایی همدانی یزدی ضبط شده، افزود: آقابزرگ تهرانی در کتاب «الذریعه» به اشتباه او را با «قضایی» یا «فضایی همدانی» که در دورۀ صفویه زندگی می‌کرده، یکی دانسته است.
این محقق فرهنگی خاطرنشان کرد: پدر قضایی یزدی از مردم کاشان بوده که در آغاز جوانی به شهر یزد مهاجرت و در همین جا ازدواج کرد و قضایی در یزد به دنیا آمد و گویا نیای وی از مردم همدان بوده است.
وی با بیان این در بیشتر کتاب‌ها اسم اسن سخنور یزدی «عبدالرّحیم» است، اظهار کرد: در برخی منابع مانند «تاریخ یزد» اثر «احمد طاهری» و «مجمع الفصحاء» به اشتباه نامش «محمدصادق» آمده و در بعضی جاها به تخلص او «قضایی قزوینی» اشاره شده است.
وی به تحقیقات خود در مورد این چهره‌ی شهیر یزد اشاره و عنوان کرد: با توجه به این که قضایی در سال ۱۲۵۲ قمری درگذشته و اشاره شده که در سنّی کمتر از ۵۰ سال فوت کرده، می‌توانیم بگوییم در حدود سال ۱۲۰۰ قمری در شهر یزد به دنیا آمده است.
مسرت با بیان این که قضایی معاصر فتحعلی شاه و عبدالرّضا خان امیر مؤیّد( بیگلر بیگی) و حاکم معروف یزد بود، تصریح کرد: او تحصیلات اولیه را در شهر یزد گذراند و در مدرسه‌ی خان یزد به تحصیل علوم دینی اشتغال ورزرید.
وی ادامه داد: در بیشتر منابع شغل قضایی یزدی را شعربافی گفتند امّا در «تذکرۀ میکده»، شغلش «مشکی‌بافی» و در «تذکرۀ شعرای یزد»، «تجارت» آمده و به تعبیر «عبدالحسین آیتی» گویا در آغاز «بافنده» بوده و همچون «مجد همگر» که از بافندگی دست کشیده و به «سخنوری» گراییده بوده، او هم به سخنوری روی آورده است.
این پژوهشگر یزدی با بیان این که متأسّفانه در دیباچه‌ی هیچ‌کدام از ۱۵ نسخه‌ی دیوان خطّی او که برایم شناسایی شده، شرح احوالی از او نیست، خاطرنشان کرد: تنها در تذکرۀ میکده که معاصر او نگارش یافته، شرح حالی از قضایی یزدی آمده است و همه جا اشاره شده که او فردی با دانش و از خرمن صحبت صاحب‌کمالان خوشه‌چین بوده؛ «جوانی است نیک و از اهل دل و به دل نزدیک».
وی در ادامه گفت: با اینکه قضایی به واسطه‌ی شهرتی که در عرصه‌ی شعر و شاعری داشته، مورد توجّه بسیاری از گردآورندگان جُنگ‌ها و اشعار بوده ولی هیج کجا درباره‌ی وی شرحی نیامده و همانطور که اشاره شد، تنها در تذکره میکده، گریزی به این موضوع شده است.
مسرت با اشاره به سروده‌ی «کز قضایی حیف و افسوس» از قضایی، تاریخ فوتش را بنا بر حساب ابجد ۱۲۵۲ خواند و افزود: البته در برخی منابع آمده که تاریخ مرگش ۱۲۴۴ قمری بوده و برخی نیز ۱۲۴۶ ذکر کرده‌اند ولی در برخی منابع ۱۲۵۲ نقل شده که از همه درست‌تر است.
وی با اشاره به این که قضایی با چندی از شعرای هم عصر خود از جمله با «طراز یزدی» از شاعران معروف این خطه، بسیار دوست بوده است، اظهار کرد: «سیدعلی محمّد وزیری» می‌نویسد که غزلی در مدرسه‌ی خان یزد در اتاق مطلاکاری مخصوص طراز و قضایی بوده که در کتیبه‌اش ضبط شده و وزیری این شعر را بر دیوار دیده بوده امّا متأسّفانه در تعمیرات چندین سال پیش مدرسه‌ی خان از بین رفته است که این شعر با این ترتیب شروع می‌شده است: « زاهدا منزل رندان جهان است این‌جا --- مزن از مدرسه دم دیر مغان است این‌جا».
به گفته‌ی مسرت، قضایی بسیار فرد توانمندی بوده و بنا بر تحقیقاتی که از خلال اشعارش به وجود می‌آید به نحوی که می‌توانیم گفت که حتی از علم موسیقی نیز اطلاع داشته، چنان که «وامقیزدی» صاحب «تذکرۀ میکده» می‌نویسد: «تار طرب به مضراب سر انگشتش نوا ساز بوده» و «احمد کرمی» در دیباچۀ دیوان چاپی او آورده که خوش‌صدا هم بوده و به موسیقی احاطه کامل داشته است.
وی اضافه کرد: از دیگر فنونی که قضایی در آن مهارت داشته، شطرنج بوده و در قطعه‌ای که از دیوانش برمی‌آید، اهل گود و زورخانه هم بوده است.
این پژوهشگر فرهنگ عامه یزد در پایان با بیان این که توانمندی قضایی در نگاه شعرای هم‌عصرش به خوبی هویداست، تصریح کرد: برخی مانند «محمّدباقر رشحۀ اصفهانی» و «فدایی یزدی»، اشعاری در ستایش او دارند و تنها اثری که از قضایی باقی مانده، دیوانش هست که ۱۵ نسخه از آن در کتابخانه‌های مرکزی دانشگاه تهران(پنج نسخه)، کتابخانۀ وزیری یزد، کتابخانۀ ملک تهران، کتابخانۀ ملّی تهران، تبریز، آستان قدس رضوی مشهد و کتابخانه های شخصی ابوالقاسم مناقب یزدی و آقاشیخ عبدالحسن کرباسی آمده است و این تعداد منهای دیوان‌های ناقصی است که در جنگ‌ها و تذکره‌ها از او وجود دارد.
انتهای پیام
