همشهری- سیده زهرا عباسی: واکسیناسیون سراسری در ایران از بهمن سال گذشته شروع شد و تا امروز به استناد آمار اعلام شده از سوی کیانوش جهانپور، رئیس مرکز روابط‌عمومی و اطلاع‌رسانی وزارت بهداشت در مجموع ۲۶ میلیون و ۹۴۱ هزار و ۲۶۰ دوز واکسن کرونا تزریق شده است؛ ۱۸ میلیون و ۵۵۱ هزار و ۹۶۴ نفر دوز اول و ۸ میلیون و ۳۸۹ هزار و ۲۹۶ نفر هر ۲ دوز واکسن را دریافت کرده‌اند. در ماه‌های گذشته و با شروع واکسیناسیون گروه‌های سنی، تزریق واکسن کرونا علاوه بر شهرها و بیش از ۱۷ هزار خانه بهداشت روستایی، با حضور اکیپ‌های سیار در مناطق عشایری، روستاهای دورافتاده و صعب‌العبور و سایر مناطق جمعیتی هم در دستور کار قرار گرفت. در مجموع جمعیت هدف برای دریافت واکسن کرونا به ۳ گروه ساکن (شهری و روستایی)، عشایر و سیار تقسیم شده‌اند. گروه اول در مراکز ثابت معرفی‌شده واکسن خود را دریافت می‌کنند و واکسیناسیون گروه دوم و سوم با حضور اکیپ‌های سیار شبکه‌های بهداشت و در برخی مناطق با کمک نیروهای داوطلب هلال احمر در حال انجام است.
واکسیناسیون عشایر تا پایان شهریور
آمار دقیقی از جمعیت روستاهای دورافتاده یا سیار در دست نیست، اما بنا بر اعلام سیاوش احمدی میرقائد، مدیرکل دفتر ساماندهی و هماهنگی سازمان امور عشایر ایران، عشایر کشور ۲/۱ میلیون نفر جمعیت و ۲۵۴ هزار خانوار را تشکیل می‌دهند که در اکثر استان‌ها پراکنده‌اند و به‌دلیل همین پراکندگی و حضور در مناطق دورافتاده و صعب‌العبور اغلب دسترسی کافی به خدمات بهداشتی و درمانی ندارند.
مدیرکل دفتر ساماندهی و هماهنگی سازمان امور عشایر ایران به همشهری می‌گوید: با توجه به این که عشایر در ۲ مقطع از سال کوچ می‌کنند، هماهنگی‌هایی با وزارت بهداشت، درمان و آموزش پزشکی انجام دادیم تا این جمعیت متفاوت از جمعیت شهری و روستایی دیده شوند و در نتیجه تصمیم بر این شد که جمعیت عشایری پیش از شروع فصل کوچ در پاییز واکسینه شوند.
احمدی میرقائد با بیان این که واکسیناسیون جمعیت بالای ۱۸ سال عشایری از اول مرداد با ابلاغ وزیر پیشین بهداشت آغاز شده است، می‌افزاید: اکیپ‌های بهداشتی در مناطق عشایر در حال انجام واکسیناسیون هستند و طبق گزارش‌های موجود تاکنون حدود ۵۰درصد این جمعیت واکسینه شده‌اند و بقیه تا پایان شهریور واکسن را دریافت می‌کنند.
وی نوع واکسن تزریق‌شده به عشایر را برکت، سینوفارم و آسترازنیکا اعلام می‌کند و می‌گوید: واکسیناسیون عشایر به‌دلیل پراکنش جمعیتی و صعب‌العبور بودن مناطق کند پیش می‌رود، اما تصمیم این است که ۵۰ درصد باقیمانده هم تا پیش از فصل کوچ واکسن خود را دریافت کنند.
۸ ساعت پیاده‌روی در مسیرهای صعب‌العبور
با وجود این که مدیرکل دفتر ساماندهی و هماهنگی سازمان امور عشایر ایران تأکید می‌کند اداره‌های امور عشایری استانی در زمینه حمل‌ونقل و رساندن اکیپ‌های درمان به مناطق عشایری همکاری لازم را داشته‌اند، اما مسیرهای صعب‌العبور و نبود وسایل نقلیه مناسب و کافی مهم‌ترین چالش اکیپ‌های واکسیناسیون سیار در استان‌های مختلف است.
عبدالحسین حسینی، بهورز مرکز بهداشت دهدز، یکی از شهرستان‌های شمالی خوزستان است که در روزهای گذشته برای واکسیناسیون مناطق عشایری این شهرستان عازم مناطق صعب‌العبور بوده. او با بیان این که واکسیناسیون سیار در این شهرستان در ۳مسیر منطقه منگشت، کوه‌سفید و روستای هوفل انجام شده است، به همشهری می‌گوید: در دهدز ۲ منطقه عشایری منگشت و کوه‌سفید را داریم، اما کوه‌سفید یک روستا به نام هوفل دارد که برای رسیدن به آن باید ۲ ساعت در مسیر یک پرتگاه خطرناک با ماشین طی کنیم و به روستای خواجه‌انور برسیم و از این روستا هم ۸ ساعت در مسیر مالرو از کوه صعب‌العبور با شیب تند پیاده‌روی کنیم تا به مقصد برسیم. روستای هوفل زمستان پوشیده از برف است و خدمات لازم با هلی‌برد به دست‌شان می‌رسد و از اردیبهشت تا آبان گروه‌های مرکز بهداشت می‌توانند برای خدمات‌دهی به آن از همین مسیر صعب‌العبور بروند.
وی زمان رسیدن به هریک از این ۳ مقصد را چند ساعت می‌داند و می‌افزاید: زمانی برای واکسیناسیون به این مناطق مراجعه می‌کنیم که پزشک از قبل در منطقه باشد، آمبولانس تا نزدیک‌ترین مسیری که می‌تواند بیاید یا این که با اورژانس هوایی اهواز هماهنگ کرده باشیم تا درصورت نیاز بالگرد ارسال کند.
حسینی با بیان این که واکسیناسیون افراد ۳۸ سال به بالا مناطق عشایری دهدز به پایان رسیده و زیر ۱۸ سال هم به‌زودی شروع می‌شود، ادامه می‌دهد: علاوه بر سختی راه، صعب‌العبور بودن مسیر و وجود حیوانات درنده، تجهیزاتی ازجمله کوله‌پشتی، کفش، تجهیزات اسکان شبانه و... را نداریم درحالی‌که همکاری بیشتر و در اختیار گذاشتن تجهیزات انگیزه بهورزان را افزایش می‌دهد.
تشنه و گرسنه بدون تجهیزات
جمعیت عشایری خوزستان علاوه بر دهدز در ایذه هم پراکنده هستند؛ هرچند برخی از عشایر این استان روزهای ییلاقی خود را خارج از مرزهای خوزستان و در چهارمحال‌وبختیاری می‌گذرانند و همانجا هم واکسینه می‌شوند، اما حدود ۶۰۰ نفر از جمعیت عشایری و ۵۰۰ نفر جمعیت سیاری که در مناطق مختلف پراکنده هستند، طی روزهای گذشته به همت اکیپ‌های سیار مراکز بهداشت در ۴ مسیر صعب‌العبور واکسینه شده‌اند؛ مسیرهای صعب‌العبوری که دست کمی از شیب‌های تند کوه‌سفید دهدز ندارند.
کارشناس واکسیناسیون مرکز بهداشت ایذه توضیح می‌دهد که حدود ۱۲-۱۰ نفر از کارکنان شبکه بهداشت این شهرستان در روزهای گذشته برای واکسیناسیون عشایر و جمعیت سیار در ۴ مسیر صعب‌العبور تردد داشته‌اند.
محمد انصاری با بیان اینکه تاکنون حدود ۲۶۴ نفر از جمعیت عشایری واجد دریافت واکسن کرونا واکسینه شده‌اند به همشهری می‌گوید: نیروهای ما بالگرد در اختیارشان نیست و عموما با پای پیاده می‌روند یا از اهالی اسب و قاطر اجاره می‌کنند و در مسیرهای صعب‌العبور که عموما حیوانات وحشی و درنده هم دارند، عبور می‌کنند. تصور کنید در این مسیر سخت که عبور از آن چند ساعت زمان می‌برد، حتی نمی‌توانند موادغذایی با خود ببرند و ساعت‌ها تشنگی و گرسنگی و گرمای هوا را به جان می‌خرند تا به مقصد برسند.
او معتقد است، اگر امکانات لازم چون پوشاک و کفش مناسب در اختیار این اکیپ‌ها قرار می‌گرفت یا حداقل مشوق‌های مالی به آنها اختصاص می‌یافت، انگیزه بیشتری داشتند.
انصاری پیاده‌روی طولانی با کفش معمولی را سخت‌ترین بخش کار بهورزانی می‌داند که برای واکسیناسیون سیار به مناطق صعب‌العبور می‌روند و توضیح می‌دهد: شاید یک بهورز برای واکسیناسیون هر نفر کیلومترها راه برود؛ زیرا خانه‌های روستایی مناطق صعب‌العبور عموما کنار هم نیست و فاصله زیادی دارند.
به‌گفته او، بهورزان در این مسیرهای سخت و طولانی واکسن‌ها را در کنار کیسه‌های یخ حمل می‌کنند و به همین دلیل نهایتا باید پس از رسیدن به نخستین نقطه جمعیتی طی ۴۸ ساعت واکسیناسیون را انجام دهند و امکان توقف و استراحت بین کار را هم ندارند.
رئیس مرکز بهداشت ایذه هم با بیان اینکه واکسیناسیون سیار عشایر زیرنظر مرکز روستایی جنگه، سوسن و سراک در حال انجام است به همشهری می‌گوید: عشایر هم‌اکنون در مناطق کوه‌سفید، سی سیدون، سر صحرا، خواجه انور و دیناروند مستقر هستند و همکاری نکردن مردم به‌دلیل اعتقاد نداشتن به واکسن و صعب‌العبور بودن منطقه مهم‌ترین چالش واکسیناسیون این بخش از جمعیت است.
ایمان نوروزی‌منش تأکید می‌کند: تیم‌های آموزشی شبکه بهداشت برای آموزش و توجیه مردم به مناطق اعزام شده‌اند، اما در مجموع با همه مشکلات موجود هیچ ارگانی به کمک این مرکز نیامده یا اعتبار ویژه‌ای به این منطقه اختصاص نیافته است.
واکسیناسیون خانه به خانه
شاید هیچ استانی به اندازه خوزستان مسیرهای عشایری صعب‌العبور و دورافتاده نداشته باشد و همانطور که دانشگاه‌های علوم‌پزشکی در استان‌های دیگر اشاره می‌کنند اغلب فرایند واکسیناسیون از طریق خانه‌های بهداشت روستایی یا با استقرار کانکس‌هایی در حال انجام است. با وجود این در استانی مانند سیستان‌وبلوچستان واکسیناسیون سیار به شکل دیگری اتفاق افتاد و بعد از اعلام آمادگی جمعیت هلال احمر این استان به شهرستان‌های مرزی و روستاهای دورافتاده هیرمند اعزام شدند.
واکسیناسیون عمومی روستاییان در شهرستان‌های زابل، نیمروز و دلگان این استان در مساجد و مراکز بهداشت و در سایر استان‌ها هم در خانه‌های بهداشت در حال انجام است، اما در شهرستان هیرمند در روستاهایی مانند پودینه، سیادک، دهنوعلیخان، میلک، کدخداشاه‌جان بامری، غلامعلی دادخدا و عیدوسهراب واکسیناسیون به شکل خانه به خانه و با حضور اکیپ‌های سیار مراکز بهداشت و نیروهای داوطلب هلال‌احمر انجام شده است.
یکی از نیروهای داوطلب هلال‌احمر زابل که در واکسیناسیون خانه‌به‌خانه در هیرمند مشارکت داشته است به همشهری می‌گوید: ۹-۸ روستا در حوزه استحفاظی ما بود که روزانه به آنها سرمی‌زدیم؛ این کاری است که برای سلامتی مردم و قطع زنجیره کرونا از دستمان برمی‌آمد.
مهدی پودینه کرباسکی سختی کار را طی مسیرهای طولانی بین روستاها می‌داند، اما تأکید می‌کند که شبکه بهداشت وسیله نقلیه مورد نیاز را فراهم می‌کرد و با تامین واکسن به میزان مورد نیاز مشکلی در واکسیناسیون پیش نیامد.
کارشناس جوانان جمعیت هلال‌احمر شهرستان هیرمند اما به نکات دیگری از سختی واکسیناسیون خانه به خانه در روستاهای مرزی اشاره می‌کند. مهدی سنچولی توضیح می‌دهد که کمک هلال احمر به واکسیناسیون تجمیعی و سیار از ۲۰ تیر با حضور ۲ نیرو در پایگاه تجمیعی مدرسه طلوع شروع شد و با ارسال اکیپ‌های اعزام به همراه نیروهای شبکه بهداشت به روستاهای اطراف مثل پودینه، سیادک و میلک ادامه یافت.
او گرما را یکی از مهم‌ترین مشکلات پیش‌روی اکیپ‌های واکسیناسیون سیار می‌داند و به همشهری می‌گوید: مردم شهرستان هیرمند اوایل به‌دلیل شایعات مطرح شده در کل کشور و واکسن‌هراسی استقبال زیادی از واکسیناسیون نداشتند، اما با پیگیری‌های صورت گرفته و صحبت با اهالی مشکلات تا حدودی حل شد و هم‌اکنون روال عادی واکسیناسیون در حال انجام است. سنچولی مراجعه به منازل و برخورد چهره‌به‌چهره با مردم را جالب توصیف می‌کند و می‌افزاید: گرمای وجود و برخورد مردم همه مشکلات را برایمان شیرین می‌کرد. برای مردم خیلی ارزشمند بود که می‌دیدند حتی در دورترین نقاط به آنها اهمیت داده شده است و به همین دلیل با روی باز پذیرای ما بودند.
یک نیت خیرخواهانه
همه نیروهای داوطلب هلال‌احمر و بهورزان شبکه‌های بهداشت که در واکسیناسیون سیار مشارکت داشته‌اند، مهم‌ترین امتیاز این کار را سلامتی مردم و نیت خیرخواهانه آن می‌دانند و معتقدند اگر در آینده هم نیاز باشد با وجود همه سختی‌ها این کار را تکرار می‌کنند.
حمید رخشانی، بهورز بازنشسته یکی از افراد داوطلبی است که بدون هیچ چشمداشت و فقط با نیت کمک به مردم و کادر درمان به جمع اکیپ‌های سیار اضافه شده است.
او بهورز را حتی در بازنشستگی یک سرباز وظیفه می‌داند و به همشهری می‌گوید: زمانی که واکسیناسیون عمومی شروع شد، بسیاری از مردم شایعاتی شنیده بودند که واکسن منجر به فوت می‌شود و به همین دلیل حاضر به تزریق نبودند. این شرایط موجب شد با توجه به ۳۰ سال سابقه خدمت، ارتباط نزدیک با مردم منطقه و اعتمادی که به من و همکارانی با سابقه من داشتند تصمیم به کمک بگیریم. به همین دلیل به شبکه بهداشت اعلام آمادگی کردیم و بعد از شروع همکاری به روستاها می‌رفتیم و با بزرگان و معتمدان صحبت می‌کردیم.
رخشانی توضیح می‌دهد: برای بزرگان و معتمدان و همچنین مردم توضیح می‌دادیم که زمانی بیماری سرخک، آبله و دیفتری افراد زیادی را می‌کشت و گاهی از ۵ نفر یک نفر هم زنده نمی‌ماند و می‌گفتیم که واکسن چطور موجب شد مرگ‌های این بیماری‌ها کاهش یابد و در نتیجه یک نفر هم از دست نرود. بعد از این صحبت‌ها و قانع شدن بزرگان، جلوی چشم مردم به آنها واکسن تزریق کردیم و رفته رفته این واکسن‌هراسی از میان رفت و شاید بتوان گفت به جز یکی دو مورد که مقاومت زیادی می‌کردند بقیه مردم توجیه شدند و واکسن را دریافت کردند.
این بهورز بازنشسته ادامه می‌دهد: برای مردمی که دسترسی چندانی به آموزش و اطلاعات ندارند، نمی‌شود با زور وارد عمل شد و باید با صحبت و ذکر دلایل منطقی آنها را اقناع کرد. این هنر اکیپ‌های سیار است که در مناطق دورافتاده، صعب‌العبور و عشایری بتوانند مردم را به واکسن ترغیب کنند وگرنه در مناطق شهری و روستایی که خانه‌های بهداشت و مراکز درمانی اقدامات لازم را انجام می‌دهند.
او با تأکید بر این که با ورود نیروهای داوطلب و معتمد محلی درصد واکسیناسیون از ۳۰ به ۱۱۰ رسید، می‌گوید: کمک نیروهای داوطلب و همکاری خانه بهداشت موجب شد شهرستان هیرمند در میان شهرستان‌های زیرمجموعه دانشگاه علوم پزشکی زابل عملکرد بالاتری داشته باشد.
رخشانی اما کمبود سرنگ‌های تخصصی تزریق واکسن برای جلوگیری از پرت ویرال و بی‌توجهی مسئولان به سختکوشی اکیپ‌های سیار را از مهم‌ترین مشکلات سر راه نیروهای اعزامی می‌داند و در پایان تأکید می‌کند: هر جایی که رفع مشکل از توان سیستم خارج شود، ما بازنشستگان حاضریم بدون هیچ مزدی کمک کنیم تا وضعیت منطقه بهتر شود.
کمبود واکسن
مسئول بیماری‌های شبکه بهداشت هیرمند هم صحبت‌های حمید رخشانی را تأیید می‌کند و به مشکل دیگری هم در مسیر واکسیناسیون سیار برخی مناطق اشاره می‌کند؛ کمبود واکسن که منجر به توقف و کندی طرح واکسیناسیون عمومی شده است درحالی‌که اگر واکسن کافی در اختیار شبکه بود حتی گروه‌های سنی پایین‌تر هم واکسینه می‌شدند.
موسی مرادقلی‌زاده با بیان این که ۶۳ خانه بهداشت به‌صورت تیم سیار و ثابت در شهرستان هیرمند به واکسیناسیون می‌پردازند به همشهری می‌گوید: هر خانه بهداشت به‌طور متوسط ۳-۴ و در مجموع حدود ۲۵۰ روستا را تحت پوشش قرار می‌دادند و واکسیناسیون سیار برای چند روستای مرزی و افرادی که توانایی مراجعه به خانه بهداشت ندارند، برنامه‌ریزی شد که در نتیجه آن، اکیپ‌های سیار با تجهیزات کامل و با اطلاع پزشک مرکز برای واکسیناسیون مراجعه می‌کردند.
او کمبود نیروی انسانی، شرایط آب و هوایی به‌ویژه گرمای هوا و توفان‌های شن (بادهای ۱۲۰ روزه منطقه) را مهم‌ترین مشکلات تیم‌های سیار می‌داند و می‌افزاید: گاهی با بروز توفان‌های شن، شعاع دید حتی به کمتر از ۱۰۰ متر می‌رسید، اما حتی در همین شرایط هم نیروهای ما برای واکسیناسیون مراجعه می‌کردند.
مشکل بعدی از نگاه مرادقلی‌زاده کمبود وسیله نقلیه است که به‌ویژه به‌دلیل دسترسی نداشتن روستاها به راه مناسب کار را سخت کرده است. به گفته او، بسیاری از نیروهای شبکه بهداشت و هلال‌احمر با خودروهای شخصی به مناطق می‌رفتند و حتی شبکه بهداشت منطقه اعتبار کافی برای کرایه خودرو برای ایاب و ذهاب نیروها را نداشته است.
بیش از ۲۰ میلیون نفر، روستایی و بیش از یک میلیون نفر عشایر هستند؛ حدود ۲۶ درصد جمعیت کشور که با تلاش سفیران سلامتی در برابر ویروس کرونا واکسینه می‌شوند. سفیران سلامتی حالا در کنار معلمان و خیرانی قرار گرفته‌اند که در طول سال، مسیرهای سخت، صعب‌العبور و خطرناک را طی می‌کنند تا چرخه خدمات به یمن دست‌های امدادگرشان در نبود امکانات، اعتبار و حتی یک قدردانی ساده بچرخد.
همکاری داوطلبان هلال‌احمر در واکسیناسیون
اجرای طرح واکسیناسیون سیار با عنوان طرح «ایران یاران جوان» از سوی جمعیت هلال احمر ایران و براساس اعلام نیاز دانشگاه‌های علوم پزشکی استان‌ها و نظارت وزارت بهداشت در مناطق دور افتاده و عشایری در حال انجام است.
رئیس سازمان جوانان هلال احمر در این‌باره به همشهری می‌گوید: براساس آخرین آمار موجود در سامانه ۳۰ هزار نیروی داوطلب هلال‌احمر در شهرستان‌های مختلف همراه با کادر درمان برای تزریق واکسن مشارکت داشتند. بخشی از نیروهای ما در مراکز تعیین شده از سوی وزارت بهداشت فعال هستند و در بخشی دیگر هم با اعلام علوم پزشکی استان‌ها خود هلال احمر مراکز واکسیناسیون را برپا کرده است و تاکنون در تزریق حدود ۲ میلیون دوز واکسن مشارکت داشته‌اند. محمد گل‌فشان ادامه می‌دهد: در اجرای طرح واکسیناسیون سیار که با استفاده از نیروهای جوان زیر ۳۵ سال در حال انجام است همه ظرفیت‌های انسانی هلال احمر در کل کشور به‌کار گرفته شده است. البته آمار دقیقی از اعزام تعداد نیروها به مناطق دور افتاده، روستایی و عشایری در دسترس نیست، اما در اجرای این طرح ما نیازی به اعزام نیرو به نقاط دورافتاده نداریم، زیرا شبکه وسیعی از نیروی انسانی فعال هلال احمر در همه نقاط کشور فعال است.
وی همچنین به اقدام خوب نیروهای جوان هلال احمر در شب‌های محرم اشاره می‌کند و می‌گوید: جوانان ما در ۱۰ شب ابتدای ماه محرم در طرح نذر سلامت همراه با خادمان حسینی حضور و در بیش از ۱۰ هزار و ۷۰۰ هیأت اقداماتی برای رعایت پروتکل‌های بهداشتی داشتند. رعایت فاصله‌گذاری اجتماعی، نظارت بر پوشش ماسک، ضدعفونی محل مراسم قبل و بعد برگزاری و همچنین انجام تب‌سنجی ازجمله این اقدامات بود.
