بابک مومنی در یک گفت گو زنده اینستاگرامی با عنوان واکاوی پروژه مهار نشتی سد لار و انتقال آب آن به تهران با توصیفی از شرایط آبی کشور صحبت های خود را اینگونه آغاز کرد: اگر کشوری بیش از 40 درصد ازپتانسیل منابع آبی خود را استفاده کند عملا از شرایط نرمال عبور کرده به وضعیت چالش رسیده است و هنگامی که به 60 درصد برسد عملا بحران مصرف شده است. حال در مورد کشور ما ایران که بیش از 87 درصد از انواع منابع آبی را برداشت می کند مشخصا به وضعیت فاجعه باری به لحاظ منابع مدیریت آب رسیده ایم.
وی با اشاره به اینکه منظور از منابع آبی تجدیدپذیر، جریانات آب سطحی است، تصریح کرد: متاسفانه کشور ایران به سراغ پس اندازی که برای روز مبادا و نسلهای آینده و آینده بسیار نگران کننده آبی کشور کنار گذاشته شده رفته است.
*کشور ایران 500 میلیارد متر مکعب پتانسیل منابع آب زیر زمینی دارد
عضو هیأت علمی دانشگاه پیام نور مازندران با اشاره به اینکه کشور ایران 500 میلیارد متر مکعب پتانسیل منابع آب زیر زمینی دارد،خاطر نشان کرد: متاسفانه تا سال 1396 از این منابع آبی تقریبا تجدیدناپذیر، 135 میلیارد متر مکعب استفاده شده است.
مومنی در مورد دلیل این بی رویه دانستن مصرف در کشور ما گفت: متوسط مصارف خانگی در دنیا حدود 130 لیتر به ازای هر نفر در شبانه روز است و میانگین کشوری در ایران حدود 200 لیتر بیان شده در حالی که متوسط نزولات جوی ما نسبت به دنیا یک سوم و میانگین شدت تبخیر سه برابر آن است.
وی با بیان اینکه همیشه به دنبال تامین آب بیشتربرای جبران مصرف آب بیشتر هستیم، افزود: متاسفانه نتایج تحلیل وضع موجود نشان نی دهد عملا یا زیرساختهای اصلاح نظام مصرف آب را ایجاد نکرده ایم یا اصلا چون پروژه های چندان گرانقیمتی نبوده پی اش را هم نگرفته ایم و فقط با عطش عجیبی همچنان به دنبال پروژه های تامین بیشتر برای مصرف بیشتر هستیم و بیش از اینکه در پروژه های آبی ، آب قیمت پیدا کند ، ساخت و ساز سازه های آبی مورد توجه قرار گرفته تا اتفاقا آب بیشتری و به شکل راحت تری با فرسنگها فاصله نسبت به ارزش ذاتی خود بدست مصرف کننده ای برسد که تازه معلوم نیست اگر تولیدی هم داشته باشد بقدر ارزش آب مصرفی و اکوسیستم خسارت دیده ناشی از احداث این پروژه ها را داشته باشد. این نگرش در دنیای امروز کاملا غلط است.
*آب را به چشم یک کالای اقتصادی نگاه نمی کنیم!
عضو هیأت علمی دانشگاه پیام نور مازندران یادآورشد: مثل همه کشورهای با اقلیم مشابه ما ارزش امنیتی آب به کشور ما هم تحمیل می شود در حالیکه هنوز به آن به عنوان یک کالای اقتصادی هم نگاه نمی کنیم، حاصل این فاصله فرهنگی و نگرش مدیریتی دور از واقعیت می شود خوزستان امروز و مازندران فردا! دریاچه ارومیه! هیرمند و زاینده رود و بختگان و ...
مومنی با اشاره به اینکه مرزهای سیاسی در مدیریت آبی تعیین کننده نیستند، بیان کرد: ما حتی هنوز در قوانین مان خلاهایی داریم که نمیتواند این درک را بوجود آورد که مسئله آب و مدیریت آن برخلاف روندی که در پیش گرفته شده یک مدیریت سیاسی و بر مبنای مرز سیاسی استانها و شهرستانها نیست و در همه جای دنیا مرز طبیعی اقلیمی یا مرزهای هیدرولوژیک مبنای مدیریت یکپارچه آب قرار می گیرد و متاسفانه از این منافذ وخلا های قانونی برخی دنبال انتفاع سیاسی می روند.
وی در تعریف حوضه آبریزبا بیان اینکه جفرافیایی محسوب می شود، گفت: تمامی روان آب سطحی که در نتیجه نزولات جوی در سطح محصور بین یک رشته خط الراس جغرافیایی وارد می شود از طریق یک شبکه منسجم رودخانه مشخص به نقطه مشخصی در پایین دست یا حتی درون حوضه تخلیه یا زهکشی شود. مشخصا زیست بوم اطراف این شبکه رودخانه شخصیت منحصربفردی را به لحاظ جغرافیای طبیعی، اقتصادی و حتی فرهنگی و انسانی بوجود می آورد مثلا شاهدید بخشی از مردم منطقه شهمیرزاد در استان سمنان که به واسطه مرز سیاسی از مازندران جدا شده اند به واسطه قرابت های فرهنگی و حتی گویش مشابهت به مراتب بیشتری به دیگر ساکنان دشت تجن دارند تا اهالی فلات مرکزی نشین سمنان؛ این خاصیت حوضه های آبی و جغرافیای طبیعی است.
*مدیریت آب باید بر اساس داشته های و ظرفیت های درون یک حوضه شکل گیرد
این استاد دانشگاه تصریح کرد: اما آنچه مدنظر ماست این است که مدیریت آب و حسابداری آب باید یک بار برای همیشه بر اساس داشته های و ظرفیت های درون یک حوضه شکل گیرد چرا که تجربه همه دنیا نشان داده که مدیریت موفق و پایدار مدیریتی است که با سازگاری با داشته های و منابع موجود بر پایه یک آمایش درست تکیه کرده باشد.
عضو هیأت علمی دانشگاه پیام نور مازندران اضافه کرد: اما انتقال آب بین حوضه ای دقیقا به معنی دست اندازی به داشته های همسایه برای حل کمبودهای عمدتا غیرواقعی است که بیشتر رنگ و بوی زیاده خواهی دارد.
وی با بیان اینکه سازمان یونسکو به عنوان یک مرجع معتبر جهانی سال 1999 پنج معیار اساسی را برای اجازه انتقال آب تعریف کرده است، یادآورشد: نخستین معیار رفتن تمام راه های ممکن تامین آب بر اساس سرمایه آبی درون حوضه که مهم ترین آن اصلاح الگوی کشت، الگوی مصرف و مدیریت توزیع آب است.
عضو هیأت علمی دانشگاه پیام نور مازندران دومین معیار را اینگونه عنوان نمودکه توسعه آینده حوضه مبدا در نتیجه انتقال آب بین حوضه ای دچار مخاطره نشود.
مومنی در ادامه عدم چالش کمی و کیفی زیست محیطی در منطقه و پیامد های فرهنگی و تقسیم مساوی فواید پروژه انتقال آب بین حوضه مبدا و مقصد را به عنوان معیار های سوم و چهارم و توزیع عادلانه منافع بین مبدا و مقصد را بعنوان معیار پنجم برشمرد.
*بیش از 90درصد پروژه انتقال آب بین حوضه ای در دنیا دچار شکست شده است
وی با اشاره به اینکه بیش از 90درصد پروژه انتقال آب بین حوضه ای در دنیا دچار شکست شده است،افزود: سوال اینجاست که آیا این پروژه ها واقعا به دلیل دغدغه استحصال مقدار آب مدنظر طرح احداث شده است چرا که بسیاری از مواقع راهکارهای به مراتب ساده تری با یک سوم هزینه ساخت این سدها برای تامین همان مقدار آب میتوان تعریف کرد.
عضو هیأت علمی دانشگاه پیام نورمازندران در ادامه وارد موضوع پروژه انتقال آب هراز شد و در معرفی رودخانه هراز گفت: هراز بزرگترین رودخانه دایمی جاری در محدوده استان مازندران است و حوضه آبریزاین رودخانه شهرستان هایی مانند آمل ، نور، محمودآباد، فریدونکنار، بابل، بابلسر و نوشهر را مشروب می کند.
مومنی گفت: سطح ناخالص دشت هراز 108 هزار هکتار است و با 85 هزار هکتار اراضی خالصه بزرگترین دشت شالیزاری کشور محسوب می شود که دومین غله مهم استراتژیک سبد غذایی مردم ایران را تامین می کند.
وی با اشاره به اینکه رودخانه هزار با ۱۸۵ کیلومتر طول مهمترین رودخانه دشت هراز محسوب می شود، خاطرنشان کرد: مهمترین سرچشمه رود هراز، از قله ۴۳۷۵ متری پالان گردن در ۶۶ کیلومتری جنوب شرقی چالوس، با نام لار جاری می‌شود و پس از دریافت آبهای مهم دیگری (مثل: آب سفید، الرم، آب چهل بره، آب سیاه پلاس، آب امام پهنک، سه سنگ، دیو آسیاب، ورارود، دلی چای و چشمه ملک) و عبور از ده پلور با نام هراز، به سمت دریای مازندران جاری می‌گردد. البته در راه باز رودها و چشمه‌هایی به آن می‌پیوندند که مهمترین آنها لاسم، تلخ رود، آب رزان، آب مشک انبار، پنجاب (نمارساق)، شیرکلارود، چلورود و هلی‌چال هستند. از بین آن ها لار علاوه بر اینکه مهم ترین سرشاخه این رودخانه محسوب می شود در کنار لاسم به لحاظ کیفی مطلوب ترین آب را هم وارد رودخانه اصلی می کند.
عضو هیأت علمی دانشگاه پیام نورمازندران با بیان اینکه ذخیره برف معمولا به عنوان منبع تامین آب دایمی رودخانه ها است، افزود: تقریبا دو سوم ذخیره برف رودخانه هراز از دامنه شمالی و یک سوم در دامنه جنوبی اتفاق می افتد و می توان گفت که بخش عمده تامین کننده آب هراز در دامنه شمالی قرار دارد.
مومنی خاطرنشان کرد: درسال 1350 مطالعات سدی بر روی سرشاخه لار صورت می گیرد که بعدا به سد لار موسوم می شود و در سال 1353 شرکت ایتالیایی عملیات اجرایی را آغاز می کند و در نهایت سال 1359 این سد آبگیری می شود و بر اساس برنامه ریزی اولیه قرار بود که این سد بتواند 960 میلیون مکعب آب را برای مصارف برق آبی ،کشاورزی و شرب تنظیم کند.
وی با بیان اینکه معمولا حجم ذخیره از حجم تنظیم شده کمتر است،افزود: قرار بود که اگر سد بتواند 650 تا 700 میلیون مکعب ذخیره داشته بشد باید نصف برای تامین آب شرب تهران و نصف دیگر برای کشاورزی دشت هراز اختصاص پیدا کند که متاسفانه در ادامه حق کشاورزی مازندران فراموش شد و یا گفته شد حال که امکان ذخیره سازی آب در حد مورد نظر را به دلایلی که در ادامه می گویم نداریم، با احداث سدی در منگل از چشمه های جوشیده از لار در پایین دست و مابقی آب هراز ، نیاز کشاورزی دشت تامین شود.
عضو هیأت علمی دانشگاه پیام نورمازندران با اشاره به اینکه شرکت های بسیار معتبری مطالعه این سد را انجام داده بودند ،گفت: اما بعد ها مشخص می شود که بستر دریاچه این سد و جناحین آن دارای سازند آهکی (آب گریز) است و در نتیجه این مخزن در بعضی از سال ها حتی 100 میلیون مکعب آب را هم نتوانسته در خود نگه دارد و بطور حجم ذخیره مخزن در حد یک سوم پیش بینی اولیه بود و بعدها مدعی شدند که در 14 کیلومتری پایین دست سد لار چشمه هایی جوشیده که مربوط به مخزن دریاچه است و برآورد کردند که بخش بیشتر حجم آب لار از اینجا می جوشد؛ادعایی که اثبات آن هم بسیار هم راحت نیست و مخالفین جدی دارد.
مومنی افزود: آن مقطع قرار بود سد لار تامین کننده عمده آب کلان شهر تهران باشد اما با چالشی که گفته شد مواجه شدند ، چند سد دیگر در دستور کار قرار گرفت و در حال حاضر پنج سد امیرکبیر، لتیان، طالقان، ماملو و لار منابع آبی تهران را تامین می کند و بنابر اظهارات رسانه این کفایت آبی تا جایی است که سرانه مصرف هر نفر در تهران ۳۰۰ لیتر در هر شبانه روز است.
وی ادامه داد: در حالیکه به دلیل شرایط پیش گفته مقدار آب پشت سد لار در بهترین شرایط کمتر از ۱۵۰ میلیون مترمکعب بوده، سال 1394 مجوز تخصیص 330 میلیون مترمکعب حق آبه تهران از لار توسط وزارت نیرو صادر می شود . بنابراین بلافاصله و حتی از قبل از آن برای جبران این کسری که مشخص نیست از کی انتقال آب از حوضه همسایه به حق تبدیل شد؛پروژه ای موسوم به علاج بخشی فرار نشتی سد لار و در حقیقت همان انتقال آن بین حوضه ای از هراز از اول اسفند 1393 آغاز شد.
*ابهامات زیست محیطی سد لار
عضو هیأت علمی دانشگاه پیام نورمازندران بیان کرد: بر اساس قانون پنجم و ششم توسعه تا پروژه ای مجوز زیست محیطی را اخذ نکند اجازه آغاز عملیات اجرایی‌ندارد، بنابراین سوال قانونی اینجاست چطور این پروژه در 22 اسفند 99 مجوز زیست محیطی اخذ می کند در حالی که پروژه از سال 1393 شروع به کار کرده است.
مومنی ادامه داد: سازمان حفاظت محیط زیست مازندران هم بار اول در زمان درخواست نظر سازمان مرکزی و هم برای بار دوم در مردادماه سال جاری بصورت موکد مخالفت خود را اعلام کرد اما متاسفانه سازمان حفاظت محیط زیست کشور در سال 99 مجوز صادر کرد که باید پرسید با کدام تحلیل و برپایه کدام کار کارشناسی این مجوز صادر شده است؟
وی گفت: نسخه ای از گزارشات فنی و ارزیابی زیست محیطی صورت گرفته حداقل باید در اختیار آب منطقه ای و محیط زیست و آب و فاضلاب و حتی مراجع مستقل و دانشگاهی حوضه مبدا قرار داده و نظرات صحیح کارشناسی شان بطور موثری بکارگرفته میشد.
عضو هیأت علمی دانشگاه پیام نورمازندران با اشاره به اینکه متاسفانه سیاستگذاران با یک جمله برنج را می توانیم وارد کنیم اما آب شرب را که نمی شود از زیر بار اصلاح الگوی مصرف شانه خالی می کنند و ظاهرا نمیخواهند متوجه شوند که علاوه بر اهمیت استراتژیک کشت برنج در سبد غذایی مردم کشور این کشاورزی با معیشت بخش مولد جامعه مازندران گره خورده و اگر بناست فارغ از شعارها به واقع نیز از تولید حمایت شود و جلوی رشد ویلازارها و سوداگری زمین و مهاجرت روستاییان گرفته شود قطعا راهش این نیست.
این استاد دانشگاه افزود: در حالیکه تنش های آبی سال زارعی اخیر منجر شد شالیزارهای دشت هراز حداقل یک هفته از منابع درون سد لار استفاده کنند و در کل به طور کاملا مشهود در نتیجه تغییر اقلیم خود بشدت در مضیقه آبی هستند را در تنش مضاعف و کم آبی چند برابری قرار دهیم. مضافا اینکه اگر آدرس آبهای زیرزنینی میخواهید بدهید علاوه بر منفی شدن بیلان آب زیرزمینی دشتها و پدیده های افت سطح ایستابی و فرونشست خاک فراموش نکنیم دشتهای جلگه مازندران همه ساحلی هستند و هر برداشتی که از آب زیر زمینی در مازندران انجام شود به ازای هر یک متر پس روی آب شیرین 29 متر پیش روی آب شور اتفاق خواهد افتاد.
وی یادآورشد: از دیگر چالش های سد لارعلاوه بر مشکل کمیت ، مساله کیفیت آب است. با توجه به اینکه کیفیت آب لار و لاسم در رودخانه هراز بالاترین مطلوبیت را داراست، اگر این آب از سرجمع رودخانه های هراز برداشت شود ممکن است آب باقی مانده دیگر ارزش بهره برداری به ویژه در بخش شرب را نداشته باشد که در واقع یعنی با بحران کیفیت آب هم مواجه خواهیم شد.
مومنی افزود: دشت هراز در سال 1380 توسط سازمان محیط زیست کشور به عنوان دشت حفاظت شده تعیین شد و مناسبات اجرای پروژه در مناطق حفاظت شده کاملا متفاوت است. ضمن اینکه گزارشهایی که می شنویم حاکی از ساده انگاری در تعریف نیاز آب زیست محیطی رودخانه هراز است به گونه ای که بهر ترتیب ممکن توجیه انجام طرح را فراهم کنند.
مدیر دفتر ارتباط با صنعت دانشگاه پیام نورمازندران در پایان خاطرنشان کرد: این پروژها به دنبال مصوبه و ردیف اعتباری در برنامه هفتم هستند و از ائمه جمعه، مسئولین اجرایی و در راس آنها استاندار و مدیران وی، نمایندگان، دادستان ها بعنوان حافظان انفال و حقوق عامه که مسئولیت قانونی دارند و سمنها و تشکلهای علمی و زیست محیطی که مسئولیت آگاهی بخشی و مطالبه گری دارند عاجزانه استدعا میکنم امروز و تا هنگامی که نگفتیم چقدر زود دیر شد اقدام کنند.
انتهای پیام
