نهم شهریور ۱۳۸۶ به پیشنهاد جمعی از کارشناسان حیات وحش، روز ملی حفاظت از یوزپلنگ آسیایی نام گرفت. شهرستان اردکان با بهره‌مندی از منطقه سیاهکوه به عنوان تنها پارک ملی استان یزد و پناهگاه دره انجیر به عنوان یکی از اصلی ترین زیستگاههای آخرین بازمانده‌های یوزپلنگ آسیایی محسوب می‌شود که البته در دهه های اخیر، خطر انقراض همواره این گونه از گربه سانان را تهدید کرده که شهرستان اردکان نیز با توجه به محلی برای زندگی این حیوان این خطر را بیخ گوش خود احساس می کند.
علل کاهش و در معرض انقراض بودن یوزپلنگ آسیایی
به مناسبت روز ملی حفاظت از یوزپلنگ آسیایی، مدیرگروه محیط زیست دانشگاه اردکان در گفت‌وگو با خبرنگار ایسنا گفت:بسیاری از گونه‌ها به ویژه گونه‌های در معرض خطری مانند یوزها ابعاد جمعیتی بسیار کوچک‌تری از حداقل یا کمینه توصیه‌شده دارند.
«دکتر اکرم بمانی خرانق» با بیان اینکه حداقل جمعیت زیست‌پذیر یعنی حداقل تعداد افرادی که بتوانند در هر زیستگاه مشخص به شکلی پایدار به بقای خود ادامه دهند افزود: متاسفانه این یک واقعیت تلخ است که جمعیت‌های کوچک نظیر یوزهای آسیایی به دلیل از دست رفتن تنوع ژنتیکی و تنزل آن به واسطه درون‌آمیزی با خویشاوندان نزدیک، نوسانات جمعیتی و نوسانات زیست‌محیطی و بلایای طبیعی خیلی بیشتر از جمعیت‌های بزرگ در معرض خطر انقراض هستند.
وی گفت: هنگامی که تراکم جمعیت به پایین‌تر از حد مشخصی می‌رسد، اغلب خیلی سخت هم جفت پیدا می‌کنند که در چنین مواردی، نرخ زادآوری کاهش یافته و تراکم جمعیت هم بالطبع در نتیجه مشکلاتی مثل نسبت نابرابر جنسی نظیر مشکلی که در مناطق تحت حفاظت شهرستان اردکان وجود دارد که تنها ۳ قلاده نر در این مناطق زندگی می‌کنند، کاهش خواهد یافت.
این عضو هیئت علمی دانشگاه افزود: از دیگر عوامل موثر در کاهش جمعیت این گونه، عدم مدیریت مطلوب در بحث حفاظت از آن عمدتا به دلیل گستردگی وسیع قلمرو این گونه و قرار گرفتن بخشی از آن در خارج از محدوده تحت مدیریت سازمان حفاظت محیط زیست، تلف شدن بخشی از جمعیت در بخش جاده ها، فعالیت های نظیر معدن کاری و سایر تعرضات به خاطر عدم وجود ضوایط و زیرساخت‌های لازم اشاره نمود.
استاد مشاور انجمن علمی محیط زیست دانشگاه اردکان خاطرنشان کرد: زیستگاههای یوز که گستردگی بسیار زیادی دارند و متأسفانه بخشی ازآنها جز مناطق آزاد محسوب می‌شوند، در ایران به علت پیشروی بیابان‌ها و تبدیل شدن بخشی از زمین‌های زیستگاه به زمین‌های کشاورزی و مسکونی شدن بخشی دیگر و همچنین از بین رفتن مراتع توسط دام‌های اهلی و در نتیجه کاهش تعداد آهو و گوزن که از منابع غذایی یوزها هستند کاهش یافته‌است.
راهکاری برای معرفی بهتر زیستگاههای شهرستان اردکان
مدیرگروه انجمن علمی محیط زیست دانشگاه اردکان نقش دانشگاه‌ها و مجامع علمی را در زمینه معرفی بهتر زیستگاه های این حیوان در حال انقراض به ویژه در اردکان اثر گذار عنوان کرد و افزود: از طریق انجام مطالعات بیشتر در خصوص این گونه، بررسی شرایط و تعرضات موجود در این مناطق و برگزاری همایش‌ها، کارگاه‌های آموزشی و افزایش آگاهی جوامع محلی می توان این امر مهم را محقق کرد.
نقش جوامع محلی در حفاظت از این گونه در معرض انقراض
این استاد دانشگاه به نقش تشکل‌های مردم نهاد در این امر مهم اشاره کرد و افزود: پذیرش جوامع محلّی به عنوان ذی‌نفع و شریک به منظور دستیابی به مدیریت پایدار در سال های اخیر گسترش چشمگیری داشته است.
وی گفت: جوامع محلی اهمیت بسیار زیادی در حفاظت از این گونه و همچنین اثر بخشی طرح‌های اجرا شده در این زمینه دارد، به دلیل اینکه جوامع محلی شناخت کافی از رفتار این گونه نداشته اند، بخشی از تلفات دام و طیور خود را مربوط به آن می‌دانستند که قریب به ۹۹ درصد آن تشخیص اشتباه بود.
بمانی خاطرنشان کرد: یوزپلنگ‌ها بر خلاف چهره پر ابهت و گیرایشان، دارای شرایط زیست عجیبی هستند که شناخت آنها می‌تواند نقش بسیار مهمی برای کاهش تعرضات به آنها شود.
وی یکی از عوامل موثر در کاهش جمعیت این گونه، را سگ‌های گله عنوان کرد و گفت: چنانچه مدیریتی در این زمینه و افزایش آگاهی دامداران انجام شود می‌تواند در این زمینه موثر باشد
مدیرگروه محیط زیست دانشگاه اردکان مدیریت طعمه‌ها و ایجاد مزاحمت کمتر از طرف جوامع محلی را اتفاقی خوشایندی دانست که از طریق پروژه‌های حفاظت از یوز محقق گردید و نقش موثری در کمک به افزایش جمعیت گونه یوز داشت.
موفقیت یا شکست اقدامات حفاظتی در زمینه یوز آسیایی؟
این استاد دانشگاه اظهار کرد: تحت حفاظت قرار دادن زیستگاههای این گونه، فنس کشی بخشی از جاده‌های محل گذر این گونه، کمک به حفظ جمعیت طعمه، پایش جمعیت آن و آموزش جوامع محلی و مشارکت سازمان‌های مردم نهاد از جمله اقداماتی است که در زمینه حفاظت از یوزپلنگ انجام شده است که خوشبختانه تا اوایل دهه۹۰ موفقت آمیز نیز بود ولی در دهه ۹۰ به علت برخی مسائل نظیر عدم مدیریت کامل محل تردد این گونه و قرار گرفتن بخش وسیعی از آن در مناطق آزاد، کاهش جمعیت طعمه، خطرات جاده ای و بطور عمده شرایط طبیعی نظیر کوچک بودن جمعیت این گونه و پایین آمدن میزان زادولد تعداد این گونه که در حال حاضر به ۲۳ قلاده در سطح کشور کاهش پیدا کرده است که در منطقه اردکان این تعداد تنها ۳ قلاده نر است که متاسفانه امکان زاد و ولد در این جمعیت به خاطر تک جنسی شدن وجود ندارد.
تاثیر طرح تکثیر در اسارت در جلوگیری از انقراض یوزپلنگ در طبیعت
بمانی خاطرنشان کرد:در حال حاضر با توجه به شرایط جمعیتی این گونه و بر اساس نظر کارشناسان، گزینه‌های زیادی وجود ندارد و شاید تنها گزینه موجود برای حفظ جمعیت این گونه، تکثیر در یک محدوده نیمه محصور به صورت نیمه طبیعی است اما مساله حفاظت از گونه یوز، نیاز به یک برنامه ریزی ملی دارد که با توجه به شرایط گونه و پیشرفت‌هایی که در زمینه علم ژنتیک وجود داشته، ایجاد بانک ژن از گونه‌های نر و ماده موجود در زیستگاههای مختلف نیز می تواند قدم مؤثری در حفاظت از این گونه ارزشمند باشد.
استاد دانشگاه اردکان با اشاره به اینکه چند سال قبل قرار بود ۳۵ هزار هکتار از پناهگاه حیات وحش دره انجیر برای تکثیر این حیوان در شرایط نیمه اسارت در نظر گرفته شود بیان داشت: این طرح در ابتدای دهه ۹۰ پیشنهاد شد و بر اساس نظر کارشناسان رایزنی‌های گسترده ای انجام شد ولی متاسفانه به علت نبود زیرساخت‌ها و فراهم نشدن شرایط لازم، این طرح متوقف شد.
نقش مجامع علمی و دانشگاهی در جلوگیری از انقراض یوزها
مدیرگروه محیط زیست دانشگاه اردکان با اشاره به افزایش آگاهی میان ذی‌نفعان و جوامع محلی در خصوص یوزپلنگ آسیای، انجام مطالعات بیشتر در جهت راهکارهای موثر در حفظ جمعیت این گونه و همچنین ارائه راهبردهایی در جهت ارتقا شرایط زیستگاه این گونه می توانددر جلوگیری از انقراض یوزها موثر باشد گفت: روز جهانی یوزپلنگ به ما یادآوری می‌کند که برای این گونه مانند سایر گونه‌های حیات وحش سیاره ما یک تراژدی در حال رخ دادن است و نجات آن بستگی به اقدامات حفاظتی انسان دارد، در این روز همه ما می‌توانیم یک سفیر برای حیات وحش باشیم و به دوستان و اقوام خود در مورد یوز اطلاع رسانی کنیم.
انتهای پیام
