صادرات کتاب|جهان عرب تشنه آثار فارسی‌زبانان/ طلای خودمان را با زغال دیگران معاوضه کردیم و خبر نداریم

به گزارش خبرنگار فرهنگی خبرگزاری تسنیم، Ù…یراث ایرانیان شعر است و از این میراث به جهانیان سهم چندانی Ù†Ø±Ø³ÛŒØ¯Ù‡ است، در حالی که حتی کشورهای همسایه مانند ترکیه تمام هم و غم خود را به‌کار گرفته‌اند تا از طریق صادرات کتاب، به صدور فرهنگ خود بپردازند، دست ما در حضور در بازارهای جهانی چندان پر نیست، گویی عبارت «صادرات کتاب» برای جامعه ادبی و مسئولان فرهنگی ما امری است سهل و ممتنع؛ هم می‌دانیم چیست و هم نه، این در حالی است که ادبیات ایران در یکصد سال گذشته و به‌ویژه پس از پیروزی انقلاب، ادبیاتی پویا است که حوزه‌های مختلفی را تجربه کرده، با این حال کمتر صدایی از این جامعه بزرگ ادبی مجال و فرصت یافته است که با مخاطبان خارج از ایران نیز هم‌صحبت شود.

پرسش‌های اصلی این است که چرا علی‌رغم حضور مستمر در نمایشگاه‌های بین‌المللی و  با در نظر گرفتن طرح‌های حمایتی، در امر صادرات کتاب موفق عمل نکرده و کارنامه قابل توجهی در این زمینه نداریم؟ چرا Ø§Ø² فرصتی به نام بازارهای منطقه‌ای غافل بودیم و از چنین پتانسیلی چشم‌پوشی کرده‌ایم؟ ... انفعال در صادرات کتاب Ø¯Ø± حالی رخ می‌دهد که صنعت نشر در ایران طی چند سال اخیر با مشکلات ریز و درشت بسیاری دست به گریبان است و تقویت صادرات کتاب و فراهم شدن حضور ادبیات ایرانی در جوامع ادبی منطقه، می‌تواند هم به ناشر در این شرایط کمک کند Ùˆ هم مایه امیدواری برای اهل قلمی باشد که مدت‌ها است در انزوا به سر می‌برند. 

مرتضی حیدری آل کثیر هم شاعر است و هم مترجم. از معدود شاعران ایرانی است که با فضای ادبی کشورهای عربی منطقه در ارتباط است. او در گفت‌وگویی با تسنیم از اشتیاق جامعه ادبی کشورهای منطقه برای شنیدن و خواندن آثار ایرانی گفت و به چرایی اجرا نشدن این آرزوها پاسخ داد. به گفته او؛ ادبیات ایرانی به ویژه در حوزه داستان، حرف‌های بسیاری برای جامعه ادبی کشورهای منطقه دارد و اگر تعامل و همدلی میان نویسندگان و مسئولان شکل بگیرد، می‌توان منتظر اتفاقات امیدوارکننده در این حوزه بود. او که سال‌ها است در حوزه شعر مقاومت فعالیت می‌کند، بر این باور است که کارهای عرضه شده طی سال‌های اخیر در این موضوع، عمدتاً نمایشی و برای ارائه کارنامه سازمان‌های مختلف بوده است. مشروح گفت‌وگوی آل کثیر با تسنیم را می‌توانید در ادامه بخوانید:

*تسنیم: از ابتدای دهه 90 آرزویی در میان شاعران و نویسندگان ایرانی مبنی بر صادرات کتاب و عرضه آثارشان در خارج از مرزهای ایران مطرح شد. با روی کار آمدن دولت آقای روحانی به نظر می‌رسید که این آرزو، دارد کم‌کم به واقعیت مبدل می‌شود. در نظر گرفتن طرح گرنت و از سوی دیگر، حضور مستمر در نمایشگاه‌های بین‌اللملی کتاب جهان و تأکید بر تقویت دیپلماسی فرهنگی برنامه‌هایی بود که چشم‌انداز صادرات کتاب را امیدبخش نشان می‌داد. با گذشت چند سال و بررسی کارنامه هشت سال اخیر، به نظر می‌رسد آنچه حاصل شده در مقایسه با برنامه‌های اعلام شده، چندان قابل ملاحظه نیست. شما برنامه‌های اجرا شده در این راستا را چطور ارزیابی می‌کنید؟ به نظر شما نقاط قوت و ضعف دولت گذشته در این زمینه چه بوده است؟

من به عنوان کسی که کار بین‌المللی انجام می‌دهم و به واسطه سفرهایی که به کشورهای عربی و ارتباط با جامعه ادبی منطقه و ایران، همیشه این دغدغه را داشتم که چرا ادبیات و به خصوص شعر ما به زبان عربی به شکل خوب ترجمه نمی‌شود؟ Ú©Ø§Ø±Ù‡Ø§ÛŒÛŒ انجام شده است، اما این کارها در حد معرفی شاعران دهه 40 و 50 است و برای شاعران امروز ما کار روشن و برجسته‌ای انجام نشده است. دغدغه‌ام بوده که خودم کاری انجام دهم، اما فرصت نشده است. بارها نیز این موضوع را با مسئولان در میان گذاشته‌ام.

من در طول این دهه، با دوستانی آشنا شدم که در آژانس‌های ادبی فعالیت می‌کنند. به نظرم این یک فرصت است و ما باید از حضور چنین افرادی که پیوسته در نمایشگاه‌های بزرگ جهان حضور دارند و می‌توانند کتاب‌های ما را معرفی کنند و پذیرش بگیرند، بهره ببریم. از سوی دیگر، با توجه به اتفاقات اخیری که برای قیمت کاغذ رخ داد و بالا بودن نرخ ارز در کشور، عرضه کارهای ایرانی در خارج از کشور به نفع ناشر خواهد بود. Ø¨Ø§Ù„ا بودن نرخ ارز در مجموع به نفع صادرات است.

اگر بخواهم به ظرفیت‌های ادبیات ایران در منطقه اشاره کنم، باید بگویم که ایران از حیث هنر داستان‌نویسی خیلی بهتر از کشورهای عربی است. ایران در حوزه Ù‚صه و داستان کوتاه حرف‌های زیادی برای گفتن دارد. اما کشورهای عربی در حوزه شعر  Ø¬Ù„وتر از ما حرکت می‌کنند، Ø´Ù…ارگان چاپ کتابشان بیشتر است و به آن بها می‌دهند، با این حال ما نیز از نظر نوآوری و قدم زدن در سطح فرهنگ جهانی در شعر، چیزی کم نداریم و می‌توانیم شاعران خوبی را به مخاطب جهانی معرفی کنیم؛ با وجود این Ø§ØªÙØ§Ù‚ خاصی هنوز در این حوزه رخ نداده است.

شما در سؤالتان Ø¨Ù‡ مشکلات سیستم دولت‌ها اشاره می‌کنید، اما Ù…Ù† مسئله دیگری را مطرح می‌کنم و آن تنبلی مترجمان در ترجمه آثار فارسی به زبان‌های دیگر به ویژه عربی است. تعداد مترجمانی Ú©Ù‡ متخصص این کار باشند، کم است و هزینه‌ای که باید صورت بگیرد به صرفه نیست.

 Ù‡Ù…یشه نخبگان، شاعران و نویسندگان جهان عرب ØªØ´Ù†Ù‡ آثار فارسی‌زبانان هستند و بارها از من خواستند که از جهان شعر فارسی، شاعران دیگری غیر از احمد شاملو، فروغ و سهراب را به آنها معرفی کنم. 

*تسنیم: انقلاب اسلامی یک انقلاب فرهنگی بود که همین موضوع ماهیت آن را با دیگر انقلاب‌های جهان متفاوت و متمایز می‌کند. از ابتدای پیروزی انقلاب تا به امروز، ملت‌های مختلفی در سراسر جهان با انقلاب اسلامی همدل شده‌اند. طی 40 سال گذشته تا چه اندازه توانسته‌ایم از این ظرفیت برای عرضه محصولات فرهنگی خود به ویژه در حوزه کتاب بهره ببریم؟

من با توجه به اطلاعی که در حوزه شعر مقاومت و پایداری دارم و حضور در چند کشور عربی، متوجه شدم که کارهای انجام شده بیشتر جنبه نمایشی داشته‌اند Ùˆ عمدتاً آثاری بوده‌اند که ÛŒÚ© نهاد بخواهد با آن گزارشی ارائه دهد. البته کارهای خوبی نیز در این میان انجام شده است، مثلاً چند کتاب Ø®ÙˆØ¨ در سوریه ترجمه شده است، Ø§Ù…ا در کشوری مانند عراق کاری انجام ندادیم؛ این در حالی است که عراق رفته‌رفته فرهنگ نزدیک به ما پیدا می‌کند و به فرهنگ، هنر و موسیقی ما علاقه‌مند است؛ ولی ما به جز در فضای مجازی، در حوزه کتاب توفیق خاصی برای ایجاد ارتباط با فضای فرهنگی عراق کسب نکرده‌ایم.

از سوی دیگر، در کشوری مانند Ù„بنان می‌توان کارهای بیشتری Ø§Ù†Ø¬Ø§Ù… داد. حتی در کشوری مانند عربستان که نخبگان آنها دید مثبتی نسبت به فرهنگ و اسطوره زبان فارسی دارند و علاقه‌مندند از این فرهنگ اطلاع بیشتری به دست بیاورند، این ظرفیت وجود دارد. Ø¨Ù‡ هر حال، کشورهایی که در محور مقاومت هستند، به دلیل مشکلات اقتصادی که دارند، در حوزه فرهنگ به آن شکل فعال نشده‌اند که بتوانیم بهره کافی را ببریم.

دلایل دیگری هم دارد، مثلاً اینکه در میان اکثر نخبگان فرهنگی و هنری Ù‡Ù†ÙˆØ² آن همدلی و همگرایی در میان آنها رخ نداده است که سینماگران، ادیبان و اهالی فرهنگ ما در کشورهایی که با ما همدل هستند، حضور داشته باشند. این مشکلات در دولت آقای روحانی متأسفانه Ù¾Ø±Ø±Ù†Ú¯â€ŒØªØ± شد. اتفاقاتی که مخالف و موافق زیادی دارد، سبب شده که بر نحوه کار فرهنگ ما تأثیرگذار بگذارد. Ø¯Ø± این میان، وزارت ارشاد نقش تعیین‌کننده‌ای دارد و می‌تواند نقش مؤثری در ایجاد همگرایی داشته باشد. ارشاد می‌تواند Ø¨Ø§ طبقه‌ای که متأسفانه از فضای فرهنگ و هنری کشور جدا شده و Ø¨ÛŒØ´ØªØ± به دنبال مستقل بودن هستند، وارد تعامل شود. این اتفاقاتی است که باید رقم بخورد. Ø¨Ø±Ù‚راری ØªØ¹Ø§Ù…Ù„ و ایجاد همدلی می‌تواند به نفع جامعه فرهنگی کشور باشد.

*تسنیم: شما سال‌ها است که در حوزه شعر مقاومت فعالیت می‌کنید. از سوی دیگر، با مجامع ادبی کشورهای منطقه نیز در ارتباط هستید، شناخت این جوامع از ادبیات امروز ایران در چه حد است؟ آیا ادبیات انقلاب اسلامی، دفاع مقدس و مقاومت توانسته مخاطبان خود را در این کشورها بیابد؟

فکر می‌کنم اگر آشنایی هم بوده، در حد حضور چند شاعر از ایران در این کشورها است. در حد معرفی چند شاعر مانند شاملو، سهراب و فروغ و شاعرانی از سبک نیمایی است که نماینده یک گونه ادبی ما هستند. ما گونه‌ها و نحله‌های ادبی دیگری هم داریم که بعد از پیروزی انقلاب ظهور کردند؛ به ویژه پتانسیل عظیمی Ø¯Ø± شعر جوان ما در حوزه شعر کلاسیک و سپید وجود دارد که در حوزه شعر مقاومت فعالیت قابل توجهی انجام داده‌اند. نمونه‌ای از آن توجه به موضوع فلسطین و قدس در شعر است. Ø§ÛŒÙ†Ú©Ù‡ ایران خیلی در دفاع از قدس هزینه داده، ولی متأسفانه این بازنمایی در کشورهای عربی ضعیف است. نیامدیم کتاب‌ها و آثاری را تولید کنیم که نخبه کشورهای عربی را جذب کند و آن نخبگان بتوانند دیپلماسی عمومی را فعال کنند. باید از کارهای نمایشی و روتین Ø®Ø§Ø±Ø¬ شویم و کار را به دست خود هنرمندان بسپاریم. در این زمینه هزینه کنیم، آثار خوبی تولید شود تا بتوان بخشی از Ø§ÛŒÙ† قدرت عظیمی که در ادبیات مقاومت ما وجود دارد، ترجمه و عرضه شود.

*تسنیم: اگر فرهنگ را یک جاده دو طرفه در نظر بگیریم، آنچه در کشورمان شاهدش هستیم، ورود پی در پی و مستمر کتاب‌های خارجی و ترجمه شده است. به نظر شما به عنوان یک کارشناس حوزه ادبیات و فعال فرهنگی، چرا جاده فرهنگ در کشور ما یک سویه است و نابسامانی و عدم نظارت در عرضه کتاب‌های ترجمه‌ شده چه تأثیری بر ادبیات ایرانی گذاشته است؟

بله، متأسفانه وقتی نگاه کلی به ویترین انتشارات برجسته و برند ادبیات می‌اندازیم، می‌بینیم که حجم کتاب‌های ترجمه شده به ویژه در حوزه رمان، داستان و حتی شعر بسیار زیاد است. به نظر می‌رسد هر کسی از هر کتابی خوشش آمد، ترجمه می‌کند و برنامه خاصی در این زمینه وجود ندارد. این سبب می‌شود که ما جوهره فرهنگ خودمان را به فراموشی بسپاریم. اینطور تصور می‌شود که هرچه شاعر و داستان‌نویس ما بیشتر این کتاب‌ها را بخوانند، بیشتر تحویل گرفته می‌شوند و Ù…درن‌تر به نظر می‌آیند. این در حالی است که ما طلای خودمان را با زغال دیگران معاوضه کردیم و خودمان خبر نداریم. Ø§Ø¯Ø¨ÛŒØ§Øª ایرانی Ø¨Ù‡ ویژه شعر و آثار شاعرانی چون سعدی، مولوی، حافظ و .... که  Ú¯ÙˆÙ†Ù‡â€ŒØ§ÛŒ نگاه اشراقی و Ù…تافیزیکی داشتند و انسان را به خدا می‌رسانند Ùˆ از زمین جدا می‌کند را فراموش کردیم و داریم پیوسته آثار متعددی را ترجمه می‌کنیم. ما داریم با این حجم از ترجمه، ادبیات خودمان را استحاله می‌کنیم. فکر می‌کنم در حوزه شعر این اتفاق Ø±Ø® داده است.

ما چه در حوزه شعر کلاسیک و چه در شعر مدرن، شاعران میانه‌رویی داریم که جوهره فرهنگ خود را در شعر حفظ کرده‌اند. ØºÛŒØ± از اینکه زبان شعر ÙØ§Ø±Ø³ÛŒ است، محتوایش نیز برای انسان شرقی ایرانی است. در کنار این آثار، سروده‌هایی هم داریم که در آن انسان ایرانی امروز را نمی‌بینیم، انگار شاعر دارد از آثار آن Ø·Ø±ÙÛŒ تقلید می‌کند. این اتفاق رخ داده است، ما هنوز نتوانسته‌ایم جوهره فرهنگ خودمان و اتفاقاتی را که پس از انقلاب رخ داده، ترجمه کنیم Ùˆ بیش از حد داریم به ترجمه آثار دیگران می‌پردازیم؛ Ø§ÛŒÙ† در حالی است که معتقدم شاعر و هنرمند ایرانی باید بیش از این بر آثار گذشتگان خود تکیه کند.

ظرفیت ادبیات ایرانی در این امر را چطور ارزیابی می‌کنید؟ ادبیات پس از انقلاب(به ویژه در حوزه ادبیات مقاومت و دفاع مقدس) چه جذابیت‌هایی برای مخاطبان منطقه خواهد داشت؟

شاعران برجسته جهان عرب مانند عبدالوهاب البیاتی، نزار قبانی، محمود درویش و اکثر شاعران بزرگ 40 سال اخیر جهان عرب، خود شاعران بزرگ حوزه مقاومت هستند و این اتفاق خوب و جالبی است. شعر مقاومت در جهان عرب بر خلاف ایران درگیر مسائل سیاسی نشده است. در ایران نیز شاعران بزرگی مانند Ù‚یصر امین‌پور، علی معلم، یوسفعلی میرشکاک و بسیاری Ø§Ø² شاعران جوان در حوزه شعر مقاومت آثار متعددی منتشر کرده‌اند و سروده‌هایی در حال و هوای شعر پایداری و دفاع مقدس دارند. حتی شاعران آوانگارد و روشنفکر ما نیز با فضای قدس، ملت‌های مظلوم مانند افغانستان، عراق و ... بیگانه نیستند. اگر کسی این اشعار را جمع‌آوری کند، میراث گرانبهایی است که می‌تواند اخوت و برادری را با زبان هنر در میان مردم منظقه ایجاد کند. همانطور که فیلم‌هایی مانند یوسف پیامبر(ع)، مریم مقدس و سریالی چون مختار می‌تواند دل برادران ما در کشورهای عربی را به دست بیاورد، قطعاً ادبیات ما نیز می‌تواند دل نخبگان منطقه را به دست بیاورد و پل خوبی باشد برای نزدیک‌تر شدن به کشورهای اسلامی.

انتهای پیام/