به گزارش خبرنگار مهر، نشست تخصصی بررسی دستاوردهای مطبوعاتی نهضت آزادیستان شیخ محمد خیابانی دیشب به همت خانه مطبوعات و رسانه‌های آذربایجان شرقی برگزار شد.
مرتضی شفیعی مدیرعامل خانه مطبوعات و رسانه‌های آذربایجان شرقی در ابتدای این نشست با تأکید بر توجه حوادث و جریان‌های مختلف سیاسی کشور به ویژه منطقه آذربایجان و تبریز که خاستگاه مشروطه‌خواهی بوده است، اظهار داشت: با اینکه قیام شیخ محمد خیابانی و قیام جنگل میرزا کوچک خان در یک عصر اتفاق افتاده است، اما متأسفانه توجه و پژوهش لازم به نهضت آزادیستان در طول سالیان متمادی را شاهد نیستیم.
وی با بیان اینکه شهید شیخ محمد خیابانی علیرغم قرائت‌های متفاوت تاریخی؛ یک آزادی‌خواه قائل به تمامیت ارضی و ایران واحد بوده است، خاطرنشان کرد: به عبارتی نهضت آزادیستان نیز به دنبال ایران آزاد و مستقل و همچنین نفی استبداد و مشروطه حقیقی بوده است.
شفیعی با تأکید بر اینکه مطالعه نسخ و شمارگان نشریه تجدد و آزادیستان ما را بسیاری از حقایق تاریخی و حتی شخصیت شیخ محمد خیابانی آشنا خواهد کرد، افزود: جریان مغرضی که به دنبال تحریف تاریخ معاصر است؛ در طول ادوار مختلف کوشید تا قتل شیخ شهید را با عناوین غلطی چون خودکشی و یا تجزیه‌طلبی لاپوشانی کند.
مدیرعامل خانه مطبوعات آذربایجان‌شرقی در بخش دیگری از سخنان خود با اشاره به اینکه نگاه تک بعدی به شخصیت مفاخر آذربایجان هیچ‌گاه نخواهد توانست راهگشای امور و چراغی برای مسیر پیش‌رو باشد، افزود: یکی از اهداف برگزاری این نشست؛ نگاهی تخصصی به دیدگاه‌های شیخ محمد خیابانی و نهضت آزادیستان در حوزه مطبوعات بوده است.
وی با بیان اینکه نهضت آزادیستان شیخ محمد خیابانی دستاوردهای مهمی در حوزه مطبوعات داشته است، تصریح کرد: مطالعه اسناد و روایت‌های مختلف تاریخی نشان می‌دهد که آن دوران شاهد سانسور و خفقان رژیم حاکم بر مطبوعات و جراید بوده‌ایم، اما نهضت آزادیستان و انتشار نشریه تجدد در ایجاد فضای آزادی بیان و جرأت فعالان مطبوعاتی در انتشار برخی حقایق اثرگذار بوده است، هر چند این فضا مدت زیادی دوام نیاورد.
شیخ محمد خیابانی عالمی آگاه به زمان بود
حجت الاسلام محمدرضا میرتاج‌الدینی نماینده مردم تبریز نیز در این جلسه گفت: شیخ محمد خیابانی عالمی آگاه به زمان و مسائل روزگار بود و هیچ شبهه‌ای او را از مسیر صحیح خارج نمی‌کرد.
وی اظهار داشت: شخصیت شیخ محمدخیابانی ابعاد گسترده‌ای دارد که از بین آن‌ها می‌توان به شخصیت او در حوزه‌ی مطبوعات و روزنامه نگاری اشاره کرد.
رئیس همایش ملی بزرگداشت شیخ محمد خیابانی و نماینده مردم تبریز، آذرشهر و اسکو با بیان اینکه روزنامه تجدد در دوره‌ی شیخ محمد خیابانی محل انتشار افکار مبارزان تبریز و شیخ خیابانی بود، گفت: ساختمان روزنامه‌ی تجدد نیز محلی برای تجمع مبارزان تبریز بود.
وی افزود: زمانی مردم تبریز در ساختمان روزنامه تجدد با رهبری شیخ خیابانی در مقابل رویداد ننگین ۱۹ قیام کردند، وثوق الدوله صدر اعظم خائن می‌دانست این قرارداد خائنانه است و در مقابل آن از دولت انگلیس ضمانت درخواست کرده بود.
حجت الاسلام میرتاج الدینی با بیان اینکه افکار و اندیشه‌های شیخ محمد خیابانی که در قالب نطق و سخنرانی به مردم بیان می‌شد، گفت: تمامی نطق‌های شیخ محمد خیابانی ترجمه و در روزنامه تجدد به چاپ می‌رسید.
نماینده مردم تبریز، آذرشهر و اسکو در مجلس شورای اسلامی افزود: زمانی که شیخ محمد خیابانی در مسجد کریم خان تبریز سخنرانی می‌کرد پای سخنرانی او بیش از هزاران نفر مردم جمع می‌شدند؛ در حقیقت شیخ محمد خیابانی عالمی آگاه به زمان و مسائل روزگار بود و هیچ شبهه‌ای او را از مسیر صحیح خارج نمی‌کرد.
وی خاطرنشان کرد: کسانی که در تاریخ نتوانسته‌اند کاری انجام دهند از بی بصیرتی بوده است، بی بصیرتی باعث می‌شود فرد حرکتی نکند یا منحرف شود. بصیرت انسان را در مسیر خود به مسائل مختلف آشنا می‌کند، بارها در مورد بصیرت از مقام معظم رهبری شنیده‌ایم که این بصیرت است که در شرایط گوناگون می‌تواند مسیر درست را به ما نشان دهد.
سطح افکار شیخ محمد خیابانی بالاتراز تفکرات عام بود
ناصر صدقی عضو هیئت علمی دانشگاه تبریز نیز در این جلسه گفت: شیخ محمد خیابانی به صراحت گفته، آذربایجان و تبریز مهد آزادی خواهی و مشروطه خواهی است.
صدقی اظهار داشت: قیام شهید محمد خیابانی حلقه‌ی گمشده در تاریخ آذربایجان و تبریز است.
عضو هیئت علمی دانشگاه تبریز خاطرنشان کرد: قبل و بعد از انقلاب به جریان نهضت شیخ محمد خیابانی توجهی نشده است، آثارجریان مشروطه از تبریز و آذربایجان به سایر شهرهای ایران نیز کشیده شد، مشروطه در سه مرحله اتفاق افتاد و در هر مرحله آذربایجان جزو اولین‌ها بود، با صدور فرمان مشروطه توسط مظفرالدین شاه و با توجه به ولیعهدنشین بودن تبریز، نقش مشروطه خواهان تبریز پررنگ‌تر شد.
وی افزود: بحران‌های داخلی و خارجی و جنگ جهانی اول و اولتیماتوم روسیه همزمان با بحث مشروطه بود، مرحوم شیخ محمد خیابانی تنها شخصیتی بود که در مقابل اولتیماتوم روس‌ها مقابله کرد، سخنرانی او دراین خصوص در مطبوعات تاریخ درج شده است.
صدقی ادامه داد: از ۱۲۹۰ تا ۱۲۹۵ با تسلط روس‌ها به تبریز، تمامی آزادی خواهان بالای دار رفتند، بعد از این جریان، مشروطه را شیخ محمد خیابانی آغاز کرد. با وقوع انقلاب روسیه در سال ۱۹۱۷، روس‌ها قشون خود را از تبریز عقب کشیدند، شیخ محمد خیابانی از تبریز و آذربایجان جریان مشروطه را آغاز کرد و در مقابل مخالفانی که با لباس مشروطه در تهران بودند، ایستاد و در نتیجه سومین جریان مشروطه خواهی را به راه انداخت.
عضو هیئت علمی دانشگاه تبریز در ادامه اظهار کرد: زمانی که از نهضت آزادیستان سخن گفته می‌شود، دو نظر متفاوت مطرح می‌شود که چرا شیخ محمد خیابانی نام ایالت آذربایجان را به آزادیستان تغییر داد.
وی افزود: دولت مشیر الدوله، مخبر الدوله را به عنوان والی به آذربایجان فرستاد با فرستادن او، افراد زیادی در این دوره ضرباتی را به آذربایجان وارد کردند، وحتی مخبرالسلطنه ادعا کرد که شیخ محمد خیابانی تجزیه طلبی می‌طلبد و آزادیستان را به این مفهوم تعبیر کردند. در حالی که شیخ محمد خیابانی به صراحت گفته، آذربایجان و تبریز مهد آزادی خواهی و مشروطه خواهی است.
وی با بیان اینکه شیخ محمد خیابانی فردی آگاه بود و مطالعات زیادی در خصوص جریان‌های مختلف داشت، گفت: شیخ محمد خیابانی به عنوان عالم دینی جوان در ۴۱ سالگی به شهادت رسید و در ۴۱ سالگی، علوم زیادی را کسب کرده بود، سخنرانی‌های زیادی از شیخ در روزنامه‌ی تجدد به چاپ رسید.
صدقی با بیان اینکه روزنامه تجدد در تمامی جنبه‌های زندگی به عنوان ارگان حزب دموکرات آذربایجان بود، افزود: بخشی از رسالت روزنامه تجدد، ترویج ارزش‌های آزادی خواهی و مشروطه خواهی بود، همچنین آگاه سازی در جامعه، آموزش و تعلیم و تربیت، حقوق اجتماعی زنان و غیره بود.
عضو هیئت علمی دانشگاه تبریز در این رابطه، با بیان اینکه تاریخ چراغی برای روشن سازی مسیر آیندگان است، گفت: قیام شیخ محمد خیابانی حرکتی حزبی و تشکیلاتی بود و اگر بخواهیم با حرکت ستارخان مقایسه کنیم، دلیل موفقیت ستارخان این بود که تمامی مردم پشتیبان ستارخان بوده و تمامی مشروطه خواهان یک دسته بودند. اما شیخ محمد خیابانی نتوانست با مردم ارتباط برقرار کند و این امر یکی از نقاط ضعف شیخ به شمار می‌رود، سطح افکار شیخ محمد خیابانی بالاتراز تفکرات عام بود.
روزنامه تجدد در تداوم روشنفکری آذربایجان بوده است
زهرا کاظمی مدرس دانشگاه تبریز نیز در نشست تخصصی بررسی دستاوردهای مطبوعاتی نهضت آزادیستان شیخ محمد خیابانی گفت: روزنامه تجدد نسبت به سایر روزنامه‌ها در تداوم روشنفکری آذربایجان قلم می‌زد.
کاظمی اظهار داشت: فضای مطبوعات ایران به دوران قبل و بعد از جریان مشروطه تقسیم می‌شود.
این مدرس دانشگاه تبریز، خاطرنشان کرد: فضای مطبوعاتی در دوران قبل از مشروطه؛ استبدادی بود و نمی‌توان ادعا کرد که مطبوعات رکن چهارم دموکراسی بود اما بعد از فضای مشروطه تحول زیادی در آذربایجان رخ داد و روزنامه‌ی تجدد در تبریز منتشر شد، در این دوره، مطبوعات منتقد شده و به راحتی می‌توانستند با نخبگان ارتباط برقرار کند.
کاظمی با اشاره به نشریات منتشر شده از سوی نهضت آزادیستان در آذربایجان و تبریز افزود: در آن دوران همزمان با انتشار روزنامه تجدد، روند تغییر یافت و رسالت یک خبرنگار و روزنامه نگار به شکل متدهای روز به تحریر درآمد.
وی با بیان اینکه روزنامه تجدد نسبت به سایر روزنامه‌ها در تداوم روشنفکری آذربایجان قلم می‌زد، گفت: شیخ محمد خیابانی همواره تاکید می‌کرد باید حق و حقوق مردم را به درستی شناخت؛ چنانکه با مطالعه نسخ نشریه تجدد می‌توان به این باور و اندیشه شیخ دست یافت.
این مدرس دانشگاه تبریز با بیان اینکه شیخ محمد خیابانی، فرزند زمان خود و دارای دیدگاهی بسیار وسیع بود، خاطرنشان کرد: مردم آمادگی فکری برای درک اندیشه‌های شیخ نداشتند علی رغم اینکه شیخ فردی روحانی بود و می‌توانست به راحتی با مردم ارتباط برقرار کند اما در مدت زمان کوتاه و با توجه به فضای التهاب دوره نتوانست این ارتباط را برقرار کند.
نهضت آزادیستان رنگ و بوی نظامی نداشت
محمد عزیزی راد این پژوهشگر تاریخ نیز با تاکید بر اینکه نهضت آزادیستان، نهضتی سیاسی، اجتماعی، ادبی غیرنظامی بود، گفت: این نهضت رنگ و بوی نظامی نداشت.
عزیزی راد با اشاره به آغاز جریان نهضت آزادیستان از فروردین سال ۱۲۹۹، اظهار داشت: ریشه‌های نهضت آزادیستان به مجلس دوم مربوط است که در آن دوران شیخ محمد خیابانی به عنوان نماینده مردم تبریز در مجلس آتشین سخنرانی می‌کرد.
این پژوهشگر تاریخ مطبوعات فلسفه نهضت آزادیستان را نتیجه سرخوردگی ملت ایران مطرح کرد و گفت: شیخ محمد خیابانی زمانی که مشاهده کرد، کسانی که به عنوان مشروطه خواه و نماینده مردم این مسئولیت را برعهده گرفته و هیچ توجهی به اصل موضوع ندارند، نهضت را آغاز کرد.
وی در خصوص علت فراموشی نهضت شیخ محمد خیابانی و مطرح نشدن آن، تشریح کرد: مخبرالسلطنه در دوره‌ی پهلوی صاحب مسئولیت شد و این امر بعد از شهادت شیخ، باعث فراموشی نهضت شیخ محمد خیابانی شد و کسی نتوانست به دستاوردهای نهضت آزادیستان پرداخت کند.
وی تاکید کرد: گمان نبریم که نهضت آزادیستان تنها به مدت شش ماه بود بلکه بعد از ترک روس‌ها از آذربایجان، آزادی نسبی حاصل شد و از بهار ۱۲۹۶ شیخ محمد خیابانی و میرزا علی چایچی و میرزا علی پست خانه، جزو اعضای حزب دموکرات ایران شدند و از سال ۱۲۹۸، ولیعهد مجبور به بازگشت به تهران شد.
عزیزی راد با تاکید بر اینکه نهضت آزادیستان، نهضتی سیاسی، اجتماعی، ادبی غیرنظامی بود، گفت: این نهضت رنگ و بوی نظامی نداشت و حتی منتقدان شیخ را به دلیل غیرنظامی بودن این نهضت سرزنش می‌کردند.
این پژوهشگر تاریخ مطبوعات با بیان اینکه حسین فرزاد از فرهنگیان سال ۱۳۲۰، مجموعه نطق‌های شیخ محمد خیابانی را جمع آوری کرد، گفت: با توجه به مطالب جمع آوری شده از نطق‌های شیخ محمد خیابانی، نمی‌توان سخنانی مربوط به مفاهیم چپ پیدا کرد.
وی با بیان اینکه روزنامه‌ی تجدد، جایگاه فوق العاده‌ای در تاریخ ایران دارد، گفت: جریان شعر نو نیز در این نشریه مطرح شد همچنین مباحث مختلفی از جمله بحث حقوق اجتماعی و سیاسی شهروندان ایرانی جزوی از موضوعات این روزنامه بود.
پژوهشگر تاریخ مطبوعات با بیان اینکه لب کلام شیخ محمد خیابانی، ایران بود، گفت: نشریه آزادیستان با انتشار تنها چهار شماره در آن دوران، غوغایی برپا کرد، نشریه نهضت آزادیستان در عمر کوتاه خود تأثیر بسیار زیادی در حوزه آزادی بیان و فعالیت‌های مطبوعاتی ایالت آذربایجان داشت و اصول جدید نقد ادبی در آن بنیان گذاشته شد.
عزیزی راد با بیان اینکه شیخ محمد خیابانی کنش خوبی با اطرافیان خود داشت ولی برخورد خوبی با منتقدان خود نداشت، گفت: با مطالعه‌ی مطالب دوران شیخ محمد خیابانی می‌توانیم درس‌هایی از آن دوره کسب کنیم.
وی بیان کرد: شهادت شیخ محمد خیابانی بسیار غم انگیز است، شیخ اهل خشونت نبود با اینکه می‌توانست در حین ورود اسمعیل فضلی، فرمانده قزاق با تپانچه از خود دفاع کند ولی هیچ اقدامی انجام نمی‌دهد.
بنا بر این گزارش، نشست تخصصی نگاهی به دستاوردهای مطبوعاتی نهضت آزادیستان همزمان با یکصدمین سالگرد شهادت مجاهد نستوه و عالم مبارز، شیخ محمد خیابانی؛ به همت خانه مطبوعات استان و ستاد همایش بزرگداشت یکصدمین سالگرد شهادت شیخ محمد خیابانی و با همکاری اداره کل فرهنگ و ارشاد اسلامی آذربایجان شرقی؛ در تالار خاقانی خانه فرهنگ تبریز به صورت محدود و با رعایت پروتکل‌های بهداشتی برگزار شد.
