بررسی ریشه‌های تاریخی کتابخانه های عمومی و سرشت اجتماعی بودن آنها و همچنین پژوهش‌های صورت گرفته در حوزه کارکرد فرهنگی و اجتماعی این کتابخانه‌ها در دنیای امروز، ضرورت باز تعریف وظایف و ماموریت‌های این پایگاه‌های اجتماعی را بیش از پیش نمایان کرده است. به طوریکه در دوره اخیر مدیریت نهاد کتابخانه‌های عمومی کشور، موضوع تبدیل کتابخانه‌های عمومی به پایگاه‌های چند منظوره فرهنگی و اجتماعی در دستور کار قرار گرفت که با دستاوردهای قابل ملاحظه‌ای نیز همراه شد.
به گزارش رکنا از پایگاه اطلاع رسانی نهاد کتابخانه های عمومی کشور، این رویکرد جدید که با درخواست دبیرکل نهاد کتابخانه‌های عمومی کشور و تاکید وزیر وقت فرهنگ و ارشاد اسلامی مطرح شد، پس از انجام سلسله پژوهش‌ها، تحقیقات علمی، همایش‌ها و سمینارهای ملی و بین‌المللی، در حوزه‌های مختلف به صورت پایلوت به اجرا درآمد که از آن جمله می‌توان به طرح پیشگیری از آسیب‌های اجتماعی در مناطق کم برخوردار کشور، امدادرسانی فرهنگی در حوادث طبیعی رخ داده مانند سیل و زلزله در سال‌های اخیر، مشارکت در برگزاری انتخابات، اطلاع‌رسانی پزشکی و بهداشتی در دوران کرونا، تجلیل از چهره‌های شاخص و فعالان فرهنگی استانی و بسیاری از اقدامات دیگر اشاره کرد.
یکی از مصادیق بارز این رویکرد که با همراهی جمعی از استادان عرصه شعر و ادب به انجام رسید، راه‌اندازی محافل ادبی با محوریت کتابخانه‌های عمومی استان‌های مختلف و هدایت شاعران و پژوهشگران مطرح هر استان بوده که با اجرای برنامه‌های مختلف طی یک سال گذشته گام های موثری در جهت نهادینه کردن فرهنگ مشارکت عمومی برای انجام فعالیت‌های ادبی در کتابخانه‌ها و ایجاد انگیزه نسبت به شعر و ادبیات فارسی و همچنین ساماندهی نیروهای متعهد و متخصص ادبی به منظور ایجاد تحول فرهنگی در خدمات کتابخانه‌ها برداشته است.
در دورانی که فعالیت‌های فرهنگی کشور تحت تاثیر پاندمی کرونا و تبعات آن با رکودی شدید و بی سابقه همراه بوده، تشکیل و راه‌اندازی ۲۶۳ محفل ادبی در استان‌های مختلف و برگزاری ۸۷۲ برنامه بر بستر فضای مجازی طی یکسال گذشته از جمله اقدامات و ماموریت‌های ارزشمندی بوده که در پی رویکرد جدید نهاد کتابخانه‌های عمومی کشور از سوی محافل ادبی نهاد به انجام رسیده است.
برگزاری برنامه‌هایی چون «لاله‌های دشت برچی»، «راویان بالندگی»، «نهضت خوانش آثار سعدی»، «سوگواره ده شب ده محفل»، «شب شعر فرستاده مهربانی»، «شب شعر جوانه‌ها»، «عصر شعر سرباز ایران، سردار آسمانی»، «برنامه ملی از کریمه تا رضا»، «ویژه برنامه فراملی عصاره عصر»، «آیین راویان بالندگی»، «از تبار قلم»، «حماسه سرایان»، محافل افغانستان‌ها، محافل گروه‌های خاص(نابینایان) و چند پویش از جمله «بهار موعود»، «دوست من کتاب»، «مسابقه آوای کتابخانه» و «پویش اقتراح ماسک» تنها اقدامات بوده که باعث شده مسئولان، چهره‌ها و فعالان فرهنگی و ادبی لب به تمجید از این اقدام نهاد بگشایند.
محمدعلی مجاهدی درباره شکل‌گیری و رویش انجمن‌های ادبی جدید با محوریت کتابخانه‌های عمومی را نهایت خوش فکری و آینده‌نگری دانست و گفت: مسلما بهترین عامل دخیل در گسترش دایره واژگانی شاعران «کتاب» و به خصوص کتاب‌های مرجع است که آن را در کتابخانه‌های عمومی می‌توان یافت. نقش کتابخانه‌های عمومی در رشد و بالندگی استعدادهای جوان بی بدیل است و ورود نهاد کتابخانه‌ها و انتخاب کتابخانه‌های عمومی به عنوان پایگاه و زادگاه محافل ادبی، نهایت خوش سلیقه‌گی و آینده‌نگری تصمیم گیران این حرکت بوده است.
علیرضا قزوه نیز با اشاره به دغدغه‌های مقام معظم رهبری در حوزه شعر و ادب، عنوان کرد: این خیلی خوب است که تمام نهادهای فرهنگی کشور کار ادبی می کنند، آن هم با هزینه های کم و تاثیرگذاری وسیع؛ چنین اقداماتی در شرح وظایف ما برای شاعرپروری و جوانان با آینده کشور قرار دارد و به قول رهبر عزیزمان «شعر یک ثروت ملی ست و هر کس در حد وسع باید تلاش کند»؛ بر همین اساس نهاد کتابخانه‌های عمومی کشور به درستی به این حوزه شعر و ادب که سرمایه ملی ما است، ورود پیدا کرد. این اقدام ارزشمند نهاد در پاسداری از فرهنگ و ادب کشور باید حمایت شود. چرا که معتقدم نهاد در حوزه شعر راهی را می‌رود که دیگران نرفته‌اند.
در همین رابطه مصطفی محدثی خراسانی این اقدام نهاد را یک حرکت اصولی، راهبردی و بلندمدت با یک هدف گذاری درست و مشخص عنوان کرد و گفت: هیچ یک از نهادها و سازمان‌هایی که مدعی حوزه شعر بوده‌اند، هیچ اقدام اساسی راهبردی و با برنامه ریزی طولانی مدت در این حوزه انجام نداده‌اند و اقدامات پراکنده‌ای که در گذشته انجام شده در نهایت پس از مدتی به تعطیلی کشیده شدند. اما این حرکت اصولی که تاکنون جای آن در نظام فرهنگی ما خالی بوده، قطعا می‌تواند برکات فراوانی درپی داشته باشد. استفاده از ظرفیت شبکه گسترده کتابخانه های عمومی به عنوان کانون های ارتباطی محافل با مردم منجر به حفظ و تقویت جریان‌های اصیل ادبی خواهد شد.
محمود اکرامی‌فر نیز درباره مسئولیت و وظایف نهاد کتابخانه‌های عمومی کشور گفت: در واقع نهاد واسطه میان تولید کننده محتوا و مصرف کننده آن است. اما نکته قابل توجه این است که نهاد توانسته خودش را به روز کند و متناسب با شرایط مخاطب و شرایط اقتصادی و اجتمااسعی موجود ارتباط موثر و معطوف به هدفی برقرار کند. یعنی بجای اینکه مخاطب در رویکرد سنتی برای دریافت پیام و محتوا به کتابخانه مراجعه کند، نهاد در رویکرد جدید پیام را با سرعت بیشتر و هزینه کمتر به مخاطب می‌رساند و این نقطه قوت فعالیت‌های نهاد است که بسیار درست عمل می کند.
سعید بیابانکی نیز کتابخانه‌ها را زادگاه محافل ادبی دانست و گفت: به اعتقاد من جای انجمن‌های ادبی در کتابخانه‌هاست و تا جایی که به یاد دارم، محافل و انجمن‌های ادبی در کتابخانه‌ها تشکیل می‌شده است. شاعر باید با کتاب، کتاب خواندن و استشمام عطر و شمیم کتاب، زندگی کند و به همین دلیل، بهترین مکان برای گردهمایی شاعران کتابخانه است. از این جهت اقدام نهاد در احیاء مجدد محافل ادبی با محوریت کتابخانه‌های عمومی و استمرار فعالیت آنها به صورت مجازی در شرایط حاکم بر کشور نیز حرکتی خجسته است؛ به خصوص در این روزها که تقریبا اغلب مجامع فرهنگی و ادبی و هنری ما تعطیل است.
اسماعیل امینی نیز در گفتگویی اقدام نهاد کتابخانه‌های عمومی کشور در راه‌اندازی محافل ادبی با محوریت کتابخانه‌های عمومی سراسر کشور را در گسترش عدالت فرهنگی موثر دانست و گفت: کتابخانه‌های عمومی به دلیل اینکه محل رفت و آمد دوستداران فرهنگ و ادب بوده، از گذشته تاکنون چه به صورت محافل رسمی ادبی و چه به صورت محافل غیررسمی، محل دیدار مولفان با علاقه‌مندان مطالعه، دانش‌آموزان و دانشجویان و سایر مخاطبان بوده است. ظرفیت ویژه نهاد کتابخانه‌های عمومی کشور در میان دیگر دستگاه‌های فرهنگی باعث می‌شود که اقدامات و ابتکارات این چنینی در گستره جغرافیای وسیع‌تری به وسعت تمام ایران ارائه و اجرا شود.
بدون شک در شرایط سخت حاکم بر کشور بواسطه شیوع بیماری کرونا، ارائه چنین طرح‌های نوآورانه که بر پایه نیازسنجی و تحقیقات علمی شکل گرفته، می‌تواند چراغی برای حرکت در این مسیر پرپیچ و تاب روشن کند. خوشبختانه همراهی گسترده جامعه ادبی و شاعران کشور با این اقدام نهاد کتابخانه‌های عمومی کشور به بار گرفتن درختی با ریشه‌های گسترده در سراسر کشور منجر شده؛ درختی که شاعران جوان و آیندگان از ثمرات آن نیز بهره خواهند برد.
گرچه ممکن است به روز نبودن اطلاعات و عدم آشنایی تعداد معدودی نسبت به کارکردهای اجتماعی کتابخانه‌های عمومی و رویکردهای نوین آن در طراحی ماموریت برای خدمت‌رسانی، باعث ایجاد سوالات و گاها انتقاداتی غیر منصفانه در حیطه وظایف و فعالیت‌های کتابخانه‌های عمومی شود، اما یک بررسی اجمالی از کارکرد اجتماعی کتابخانه‌های عمومی در جهان و همچنین رویکرد سال‌های اخیر نهاد کتابخانه‌های عمومی کشور در تبدیل کتابخانه‌ها به پایگاه‌های فرهنگی اجتماعی چند منظوره و اقدامات پژوهشی و اجرایی انجام شده در این حوزه، می‌تواند به پاسخگویی سوالات و برطرف شدن ابهامات این افراد کمک کند.
