همشهری آنلاین_سارا جعفرزاده : از گذشته اهالی محله مدائن این چهارراه را با نام تلفنخانه می‌شناسند و تاکنون هم این نام حفظ شده و در میان اهالی رایج است. درست در ضلع شمال خیابان شهید ثانی در سمت راست مرکز تلفن نبوت قرار داد که تأسیس آن به سال ۱۳۳۰ شمسی یعنی همان زمان که محله نارمک برای سکونت فرهنگیان آموزش و پرورش ساخته شد برمی‌گردد.
با توجه به اینکه تا قبل از آن اهالی دسترسی به تلفن نداشتند، از ایجاد چنین مکانی خوشحال بودند و در نهایت به دلیل وجود این مخابرات در این چهارراه، نام آن را چهارراه تلفنخانه گذاشتند. نام اولیه ساختمانی که در این چهارراه ساخته شد تلفنخانه بود و به مرور زمان به مخابرات و امروزه به مرکز تلفن نبوت تغییر نام داده است. به محله مدائن رفتیم تا بیشتر در خصوص تاریخچه این محله بدانیم.
تا قبل از اینکه مخابرات یا به قول قدیمی‌ترها تلفنخانه در محله مدائن ساخته شود، اهالی چهارراه تلفنخانه فعلی را به نام چهارراه پاسگاه می‌شناختند.
«اسماعیل حجت» یکی از ساکنان خیابان مدائن که حدود ۴۰ سال است در این محله سکونت دارد، در خصوص نام قبلی چهارراه تلفنخانه می‌گوید: «از پدر خود شنیده بودم که چهارراه تلفنخانه از ابتدا به همین نام نبوده و چون پاسگاه نارمک در میدان هفت‌حوض قرار داشت و نخستین چهارراه بعد از میدان به سمت جنوب همین چهارراه فعلی(تلفنخانه) بوده میان اهالی به چهارراه پاسگاه معروف بوده و اگر کسی مهمانی از شهرستان یا نقاط مختلف تهران داشت، نشانی چهارراه پاسگاه را به او می‌داد و در نهایت آن مهمان در چهارراه پاسگاه به انتظار میزبان می‌ایستاد تا در نهایت میزبان او را به خانه می‌برد. به گفته اهالی قدیمی، بعد از اینکه مخابرات در این چهارراه ساخته شد، نام تلفنخانه بر سر زبان‌ها افتاد.»
او ادامه می‌دهد: «تا جایی که خاطرم هست تا همین ۴۰ سال پیش نارمک و خیابان‌های اطراف آن خاکی بود و اکثر خانه‌ها یک طبقه یا دو طبقه به‌صورت ویلایی بود اما حالا دیگر خبری از آن خانه‌های یک طبقه نیست و جایش را ساختمان‌های بلند و مجتمع‌های مسکونی گرفته است.»
- جویای حال فرزندان مسافر
امکانات شهری در ۵۰ سال گذشته به گونه‌ای نبود که هر خانه و خانواده‌ای دسترسی به تلفن داشته باشند. در واقع فقط در برخی محله‌های کوچک یک یا دو خانواده تلفن داشتند و در محله‌های مدائن و نارمک هم شرایط به همین صورت بود. بیشتر خانواده‌ها دسترسی به تلفن نداشتند و برای برقراری ارتباط با اقوام و آشنایان به تلفنخانه مراجعه می‌کردند.
«پروین صادقی» یکی از ساکنان محله که حدود ۵۰ سال است در محله مدائن سکونت دارد، معتقد است تلفنخانه روزگاری پاتوق پدر و مادرهای نگران بود. او در توضیح این گفته خود می‌افزاید: «آن قدیم‌ها طوری نبود که همه در خانه خودشان تلفن داشته باشند. خاطرم هست یکی از همسایه‌های ما فرزندش را برای ادامه تحصیل به خارج فرستاده بود و در طول هفته از من درخواست می‌کرد با او به تلفنخانه بروم. به تلفنخانه که می‌رفتیم باید مدتی منتظر می‌ماندیم تا اپراتور خط را بگیرد و بعد وارد کابینی برای مکالمه با تلفن می‌شدیم. تمام این مواردی که تعریف می‌کنم انگار یک فیلم سینمایی است که دیگر هیچ‌وقت برایمان تکرار نشد. چه پدر و مادرهایی که برای خبر گرفتن از حال فرزندشان هر روز به این تلفنخانه می‌آمدند. برخی از آنها دیگر در قید حیات نیستند. ساختمان تلفنخانه نمای سیمانی داشت و بعدها تغییراتی در شکل ظاهری آن به وجود آمد.»
- حفظ اصالت تلفنخانه
چـهارراه تلفنخانه را که حدود ۵۰۰ قدم به سمت خیابان مدائن برویم، به میوه‌فروشی قدیمی محله می‌رسیم که جزو نخستین مغازه‌های این محله است و قدمت آن به ۵۰ سال قبل می‌رسد.
«سعید جان پرازی» صاحب این میوه‌فروشی است که می‌گوید این مغازه را از پدرش به یادگار دارد. او درخصوص تغییرات چهارراه تلفنخانه می‌گوید: «از کودکی در این محله بزرگ شده‌ام و اکنون که ۴۰ سال دارم سخت است تصور کنم محله دیگری را برای زندگی انتخاب کنم. این مغازه را از پدرم به یادگار دارم و پدرم در خاطراتش اشاره می‌کرد که روزگاری خیابان ۴۶ متری ثانی که تلفنخانه در ضلع شمال آن قرار دارد، سراسر خاکی بوده و اهالی همیشه از قنات آب شرب خود را تأمین می‌کردند و در واقع کودکی پدرم هم در این خیابان‌های خاکی سپری شده بود. چهارراه تلفنخانه از زمان کودکی من تا به امروز تغییرات کوچکی کرده است.
نمای ساختمان تلفنخانه تغییر کرده و نوسازی شده و به مرور زمان نام آن از تلفنخانه به مخابرات و بعدها مرکز تلفن تغییر کرده اما نکته جالب اینکه اهالی همچنان این چهارراه را تلفنخانه می‌نامند و می‌شناسند و در واقع اصالت آن را حفظ کرده‌اند. تصور می‌کنم حتی اگر نام این چهارراه تغییر کند، باز هم اهالی آن را به همین نام می‌شناسند.»
- کوچه قنات در چند قدمی تلفنخانه
در سال‌های نه چندان دور منطقه ۸ یا بهتر است بگوییم نارمک به دلیل وجود مسیل باختر و قنات‌ها و آب‌انبارهای بسیار، به‌عنوان محله‌ای‌آباد و پربرکت در میان اهالی پایتخت معروف بوده است. در بیشتر محله‌های قدیمی نارمک از جمله لشکر، مدائن و نظام‌آباد تعدادی قنات وجود داشت. یکی از کوچه‌هایی که از آن به‌عنوان کوچه قنات یاد می‌شود، در چند قدمی چهارراه تلفنخانه قرار دارد.
«عادل خداپناه» کاسب قدیمی محله که مغازه کیف‌فروشی در چند قدمی چهارراه تلفنخانه دارد، اطلاعات زیادی از گذشته محله دارد. درست در همسایگی مغازه او کوچه‌ای قرار دارد که حدود ۵۰ سال پیش در انتهای آن آب‌انبار و قناتی وجود داشته که اهالی آب مصرفی خود را از آنجا تأمین می‌کردند. او می‌گوید: «همین کوچه‌ای که در همسایگی مغازه‌ام قرار دارد از قدیمی‌ترین کوچه‌های محله مدائن است.
روزگاری همه اهالی آب شرب خود را از قناتی که در انتهای این کوچه قرار داشت تأمین می‌کردند. به همین دلیل، به آن کوچه قنات می‌گفتند اما بعدها جای آن قنات، ساخت‌وساز صورت گرفت. اهالی قدیمی همچنان این کوچه را با عنوان قنات می‌شناسند.»
- مسجدی با حال و هوای خاص
یکی از بناهای مهم چهارراه تلفنخانه، مسجد بقیه‌الله نارمک است که توسط چند متولی ایجاد شده است. این مسجد در قلب محله مدائن واقع شده و حال و هوای معنوی خاصی دارد؛ با گلدسته‌های سر به فلک کشیده که همچون نگینی در قلب محله مدائن می‌درخشد. اهالی ارادت خاصی به این مسجد دارند و چراغ آن را همچنان روشن نگه داشته‌اند.
«محمدباقر عبدالرحیمی» یکی از اهالی محله مدائن در خصوص ایجاد مسجد بقیه‌الله می‌گوید: «مسجد بقیه‌الله حدود سال ۱۳۵۰ توسط دو متولی ساخته شد. نام آن دو متولی «سروش» و”قاسمی» بود. در واقع زمین این مسجد توسط آقای قاسمی وقف شد و توسط سروش ساخته شد. در همسایگی مسجد هم ملکی وجود داشت که توسط این دو متولی خریداری و به مسجد اضافه شد. این مسجد، بعد از مساجد جامع سمنگان و مسجد النبی(ص) از مساجد شناخته شده منطقه ۸ است و مراسم مختلف مذهبی و اعیاد در این مسجد تا پیش از همه‌گیری کرونا برگزار می‌شد.»
