حافظه تصویری سینما و تلویزیون ایران همواره با حضور عروسک های مختلف خاطره انگیز شده و کودکان نسل های مختلف هویت بخشی از کودکی شان را با عروسک هایی به یاد می آورند که در قالب قهرمان فیلم ها و سریال ها خلق شدند. این شاید بزرگترین احساس مشترک میان کودکان است که می توانند تمامی خیال و رویاهای خودشان را در عروسک های دوست داشتنی و متفاوتی پیدا کنند که قادر به انجام کارهای عجیب و غریب هستند. از جمله این عروسک ها می توان به آثار بسیاری نظیر «زی زی گولو»، «سنجد»، «هادی هدا»، «خونه مادربزرگه» و «سنجد» تا «چرا» و «بستنی ها» و ... اشاره کرد که در تلویزیون توانستند در مقاطعی در قلب مخاطبان کودک نفوذ کنند.
در سینما نیز کاراکترهای خاطره انگیزی همچون «کلاه قرمزی»، «پسرخاله»، «گربه آوازه خوان» و... همگی توانسته اند مخاطبان را با خود همراه کنند و جزو شخصیت های محبوب کودکان قرار بگیرند.
کلاه قرمزی از سریال تا سینما
کلاه‌قرمزی و پسرخاله به کارگردانی ایرج طهماسب اول سر و کله شان در تلویزیون پیدا شد. عروسک های محبوبی که مخاطبان بسیاری دست و پا کردند و بعد هم سر از سینما درآوردند.
فیلم کلاه قرمزی محصول سال ۱۳۷۳ است. در این سال فیلم کلاه‌قرمزی و پسرخاله در عرض حدود سه ماه با قیمت بلیت میانگین۸۰ تومان توانست در اکران تهران به رقم ۱۷۱ میلیون تومان دست یابد. صداپیشگی اصلی این فیلم را حمید جبلی بر عهده داشت و عروسک‌گردان ارشد آن نیز زنده یاد دنیا فنی زاده بود.
«کلاه‌قرمزی و سروناز» چهارمین فیلم ایرج طهماسب بعد از «کلاه قرمزی و پسرخاله»، «یکی بود یکی نبود» و «دختر شیرینی فروش»، با میانگین بهای بلیط۵۵۰ تومان موفق شد نزدیک به ۵۵۰ میلیون تومان به‌عنوان پرفروش‌ترین فیلم سال هم دست یابد.
زی زی گولو
این سریال از جمله سریال های متفاوت تلویزیون در طراحی عروسک بود. تا جایی که نام و قیافه آن و حتی نوع حرف زدنش برای کودکان تا مدتها جذاب بود و خیلی ها تلاش می کردند نام او را کامل بگویند. حتی کارهایش را تکرار کنند و مانند او هرکاری دلشان می خواهد انجام بدهند.
قصه‌های «تابه‌تا» که با نام شخصیت اصلی آن زی‌زی گولو نیز شناخته می‌شود، یک سریال تلویزیونی کودکانه به کارگردانی مرضیه برومند که نخستین بار شبکه دو سیمای جمهوری اسلامی ایران در سال ۱۳۷۳ در ۳۰ قسمت، صبح‌های جمعه اقدام به پخش آن کرد. مخاطب این سریال را عمدتاً رده سنی کودک و نوجوان تشکیل می‌داد.
شخصیت محوری سریال عروسکی است به نام «زی‌زی گولو آسی پاسی دراز کوتاه تابه‌تا» که از یک سیاره ناشناخته توسط فردی به نام آرمان فولاد پنجه به زمین آمده و مهمترین توانایی او این است که با خواندن وِرد «زی‌زی گولو آسی پاسی دراکوتا تابه‌تا»، کارهای خارق‌العاده انجام می‌دهد.
در این سریال مریم سعادت، رضا فیاضی، لیلی رشیدی، امیرحسین صدیق و ... ایفای نقش کرده اند.
خونه مادربزرگه
خونهٔ مادربزرگه مجموعه تلویزیونی عروسکی بود که از سال ۱۳۶۶ و به کارگردانی مرضیه برومند و تهیه کنندگی سید حسن بنی‌طبا و عکاسی سر صحنه رحیم جلودار ساخته شد. این مجموعه در ۲۴ قسمت ۱۵ تا ۲۵ دقیقه‌ای ساخته شد و از مهمترین آثار عروسکی تلویزیون به شمار می رود که هنوز در خاطرات باقی مانده است.
داستان سریال درباره یک پیرزن است که با حیوانات خود زندگی مسالمت آمیزی دارد اما با ورود خانواده آقا حنایی و گل باقالی خانم به همراه دو جوجه فرزندشان، آرامش خونه مادر بزرگه برای مخمل (گربه یکی یکدانه مادر بزرگه) به هم میریزد...
محمدرضا هنرمند با ساختنِ «دزد عروسک ها» دست به تجربه تکنیکی جدیدی در سینمای ایران زد. تلفیقی که او میان فیلم زنده و انیمیشن انجام داد، حتی هنوز هم با گذشت حدود 25 سال از اکران فیلم، جذاب و دیدنی است. فیلم همان فرمول آشنای ترانه و موسیقی برای کودکان را به کار می‌گیرد، و موفق می‌شود در قالب داستانی جذاب و براساس مضمون ازلی و ابدی تقابلِ خیر بر شر، به فیلمی دیدنی بدل شود.
لوکیشن فیلم، یک شهر بازسازی شده و فانتزی است و در این فضای جذاب برای کودکان است که حکایت دزدی‌های پسرک و صحنه های کمیک و موزیکال فیلم شکل می‌گیرند. ترانه‌ای که اکبر عبدی در نقش پسرک می‌خواند: «آهای آهای، ننه من گشنمه» مدتها ورد زبان کودکان بود. «دزد عروسک‌ها» با فروش 24 میلیونی تومانی‌اش مقام اول جدول فروش را در سال 1369 به خود اختصاص داد.
نخودی
«نخودی» یک فانتزی خلاقانه و پر ظرافت برای مخاطب کودک است؛ که بار دیگر اهمیت عنصر کلیدی تخیل را در سینمای کودک به ما یادآوری می کند. فیلم با جلوه های ویژه ای ساده و البته خوب و درست اجرا شده اش، مراحل تدریجی کوچک شدن شخصیت اصلی را به شکلِ ملموس و مناسبی به تصویر کشیده است.
کوچک شدن گام به گامی که در حقیقت نشان دهنده تحقیر شدن تدریجی شخصیت اصلی فیلم از جانب اطرافیان و محیط پیرامونش است.
شهر موش ها
تا وقتی مدرسه وجود داشته باشد، احتمالاً والدین باید با فرزندان خود برای پا گذاشتن به کلاس و درس خواندن کلنجار بروند. در اوایل دهه شصت، تلویزیون به مرضیه برومند پیشنهاد ساخت مجموعه‌ای را داد تا بچه‌ها را برای مدرسه رفتن تشویق کند.
یک نمایش عروسکی 10 قسمتی که در سال 60 از شبکه یک پخش می شد. در ادامه در سال 64 فیلم سینمایی «شهر موش‌ها» به کارگردانی مرضیه برومند و محمدعلی طالبی پا به گیشه سینماها گذاشت و به فروش قابل توجهی نیز دست یافت. این فیلم که با بودجه یک میلیون و 200 هزار تومانی ساخته شده بود، توانست با فروش 10 میلیون تومانی، عنوان دومین فیلم پرفروش سال را به خود اختصاص دهد.
مرضیه برومند که سال‌ها تجربه در زمینه برنامه‌های کودکان را در کارنامه خود داشت و تجربه‌های موفقی مثل مجموعه تلویزیونی و عروسکی «مدرسه موش‌ها» و «خونه مادربزرگه» را از سر گذرانده بود. در «الو الو من جوجوام» هم تلفیقی از دو مجموعه «خونه مادربزرگه» و «آرایشگاه زیبا» را با تلفیقِ جذاب‌ترین عناصر و شخصیت‌های هر کدام ارائه کرد.
یکی بود یکی نبود
کاراکتر جذابِ بَره که در حقیقت تجسمِ مادیِ عنصرِ معصومیت و مظلومیت در فیلم است، در فراق خاله قصه گو دچار افسردگی همدلی برانگیزی می شود؛ و این اشاره ای غیرمستقیم و هوشمندانه است به برخی از مناسبات حاکم بر جامعه،که به عواطف کودکان آسیب می رسانند.
«یکی بود یکی نبود» با فروش 177 میلیون تومانی در رتبه هفتم جدول فروش سال 1379 قرار گرفت.
سفر جادویی
ابوالحسن داوودی در یک سفر متافیزیکی و فانتزی، کاراکتر پدر را به گذشته بازمی‌گرداند و پدر با بازی اکبر عبدی بدل به همان کودک دوست‌داشتنی می‌شود که از اکبر عبدی سراغ داشتیم. مضمونِ مذموم بودن تنبیه بدنی کودکان در فیلم بهانه‌ای است که دو ساعت بچه‌ها به همراه والدینشان با دیدن فیلم سرگرم شوند و کلی بخندند. تمهید پرتاب شدن به تونل زمان توسط ماشین لباسشویی جالب است و از نظر فنی در ابعاد سینمای ایران در آن زمان قابل قبول به نظر می رسد.
برای بزرگ‌ترها فصل بازگشت به گذشته یک یادآوری خاطره‌انگیز و تحقق یک آرزوی دیرینه است و برای بچه‌ها، پسرک و بلاهایی که سر دامادِ خانواده می‌آورد، سرگرم‌کننده و کمیک است.
«گلنار» همچنان یکی از فیلم های فراموش نشدنی کودکان و نوجوانان دهه های۶۰ و ۷۰ است! شخصیت های واقعی و عروسکی این فیلم همچنان در میان مخاطبان سینمای کودک آن روزها محبوب هستند و دست اندرکاران «خاله قورباغه» نیز با آگاهی از این مسأله سعی داشتند تا با بهره گیری از شخصیت «خاله قورباغه» که به نوعی قهرمان و ناجی «گلنار» محسوب می شد، فیلم جدیدی ساخته و موجی را در سینمای کودک کشور آغاز کنند که نسل دیروز و امروز از آن استقبال کنند.
غافل از آنکه سطحی نگری، فقر فیلمنامه، آشنا نبودن با ذائقه کودکان امروزی و مواردی شبیه به این نه تنها باعث شده تا نوستالژی کودکان و نوجوانان دیروز به طور کل از بین برود که کودکان امروز هم رغبتی برای تماشای این فیلم از خود نشان نمی دهند!
گربه آوازخوان
خیلی از خاطرات دوران کودکی برای هم‌نسل‌های ما و برای خیلی از کودکان دهه شصتی با فیلم‌های نظیر «گربه آوازه خوان» تداعی می‌شود، کودکانی که شاید تنها سرگرمی آنها همین جعبه جادویی بود و حالا این خاطره‌ها از ذهن آن کودکان پاک نمی‌شود.
دنیای رنگارنگ پرده سینمابرای کودکان دهه شصت معنایی دلنشین دارد، نام سینما که می‌آید گلنار سبدی در دست همراه با کپل شهر موش‌ها با شیطنت‌های کودکانه‌شان از راه می‌رسند و گربه آوازه خوان دستش را کنار گوش گرفته و می‌خواند: " قد و قواره‌ام رو نبین، لباس پاره‌ام رو نبین، سرم بلنده تو سرا، آبرو دارم به خدا.
نارگیل
این روزها و درحالی که سینما و تلویزیون ماموریت ساخت آثار عروسکی را به فراموشی سپرده اند، سریال «نارگیل» به شبکه نمایش خانگی آمده است. این سریال به کارگردانی ابراهیم عامریان و حمزه صالحی ساخته شده است.
این سریال با خلق سه کاراکتر «نارگیل خان»، «لنگه» و «لیوه» تلاش کرده عروسک های جدیدی را به حافظه تصویری کودکان اضافه کند، البته این عروسک ها خیلی در ظاهر جدید و جذاب نیستند و صداپیشگی آنها نیز یادآور قسمتهایی از خندوانه است که با عدم حضور جناب خان روی آنتن رفت و البته نگرفت!
هرچند انتشار پوستر سریال و شباهت گریم یکی از بازیگران به یکی از فیلم های آنجلینا جولی منجر به شبهات بسیاری شد، اما پس از انتشار اولین قسمت سریال، بتوان گمانه زنی کرد که با اثری در مدیوم تلویزیون مواجه هستیم که باید دید در میان خلاء جدی چنین آثاری در تلویزیون موفق به جذب مخاطبان کودک خواهد شد یا خیر.
صداپیشگی عروسک‌ها را محمدرضا علیمردانی، هومن حاجی عبداللهی و مجید آقا کریمی برعهده دارند و مهدی فقیه، شبنم قلی خانی، بهنوش بختیاری، سام نوری، شهرزاد کمالزاده، سارا منجزی، حسین رفیعی، بهراد خرازی، تورج نصر، سارا روستاپور، احمد ایراندوست، میثم رستگاری، علی زیاری، امیرمحسن کوه گره با حضور آشا محرابی با هنرمندی سیروس همتی بازیگران این سریال نمایش خانگی هستند.
همچنین ترنم کاظمی، مانی آخشی و رهام حیدر علی به عنوان بازیگران کودک در «نارگیل» حضور دارند.
