دکتر سید محمود ابراهیمی، متخصص حوزه ویروس شناسی در گفت‌وگو با ایسنا گفت: از بدو شیوع کووید ۱۹، ساخت واکسن علیه این ویروس جزء اولویت‌ها و دستور کار وزارت بهداشت قرار گرفت و در این راستا، بنا به گفته دکتر قانعی دبیر ستاد توسعه زیست فناوری، ۲۱ واحد فناور اعم از موسسات مختلف و شرکت‌های دانش‌بنیان، موضوع خودکفایی در تولید واکسن کووید-۱۹را در دستور کار خود قرار دادند و از این تعداد فقط ۱۴ شرکت در پلتفرم‌های مختلف تولیدی توانسته‌اند به سطحی از تولید برسند که متقاضی صدور پروانه تولید واکسن از سازمان غذا و دارو شوند.
وی ادامه داد: غیر از خط تولید واکسن روسی در ایران، از این شرکت‌های متقاضی داخلی، تاکنون ۶ شرکت تولیدی مبتنی بر ویروس کشته (فخرا و برکت) و پروتئین نوترکیب (رازی، پاستور، سیناژن و بقیه الله) موفق به اخذ مجوز بالینی شده‌اند که اکنون در فاز مختلف مطالعات بالینی قرار دارند.
ابراهیمی با بیان اینکه از بین الگوهای مختلف واکسن‌های نوترکیب که عموماً منشاء یوکاریوتی دارد، فقط دانشگاه بقیه الله بوده است که از الگوی غیر متعارف پروکاریوتی (باکتریایی) برای تولید پروتئین نوترکیب شدیدا قندی اسپایک کرونا استفاده کرده است، اظهار کرد: مضافاً اینکه هر دوز مصرفی واکسن نورا با غلظت ۱۲۰ میکروگرم در مطالعات فاز بالینی آن گزارش شده است که این مقدار نامتعارف و عجیب از پروتئین نوترکیب در همراهی با ادجوانت که عموماً هم در ایران آلوم است، علی‌رغم غیر رقابتی و غیر اقتصادی بودن آن می تواند با عارضه تحمل ایمنی همراه باشد.
وی با اشاره به برخی از گفته‌ها در زمینه اثربخشی واکسن نورا با چنین غلظتی برای گروه‌های سنی کودکان، خاطر نشان کرد: این ادعاها در حالی عنوان شده است که واکسن نورا هنوز مجوز فاز بالینی دوم و سوم که معطوف به ارزیابی ایمنی‌زایی و اثربخشی واکسن است را اخذ نکرده است.
این محقق حوزه ویروس شناسی، تولید را یک اقدامی صرفاً علمی و اقتصادی توصیف کرد و یادآور شد: از سوی دیگر صدور مجوزهای "اضطراری"، قاعده و شرایط خاص خود را دارد و لازم است تا در صدور مجوز اضطراری، جوانب کار سنجیده شود.
ابراهیمی با اشاره به سابقه طولانی واکسن سازی در موسسه سرم سازی رازی و انستیتو پاستور، افزود: سابقه تولید واکسن در موسسه سرم سازی رازی به حدود ۱۰۰ سال می رسد که بالغ بر ۶۰ نوع مواد بیولوژی مختلف را تولید کرده است و سایر شرکت‌های مدعی تولید واکسن کاملا نوپا و فاقد تجربه کافی و حتی فاقد زیرساختهای لازم هستند و این در حالی است که انستیتو پاستور با سابقه طولانی در تولید واکسن تاکنون تعداد محدودی واکسن را در سبد تولیدی خود دارد.
به گفته وی موسسه سرم سازی رازی بالغ بر ۳۰ سال است که حدود ۳ میلیارد دوز واکسن کشته شده "آنفلوانزا"، "نیوکاسل"، "تب برفکی" و "سرخک" را وارد بازارهای داخلی و خارجی کرده است.
وی یادآور شد: این پراکنده کاری در تولید واکسن کرونا و بی توجهی به سرمایه گذاری و تمرکز بر دو انستیتوی با سابقه واکسن سازی "پاستور" و به ویژه "رازی" موردی است که انتقادات زیادی را به همراه داشته است.
این متخصص حوزه ویروس شناسی تاکید کرد: موازی کاری‌ها و تقویت شرکت‌های نوظهور و بی تجربه در امر واکسن سازی نه تنها سبب هدر رفت میلیاردها بودجه می‌شود، بلکه این اقدام منجر به تولید صنعتی و خودکفایی در امر تولید نخواهد شد.
ابراهیمی ساخت واکسن را تلفیقی از تجربه، فناوری، دانش و به کارگیری علوم مختلف و پتانسیل‌های صنعتی کشور در تولید تجهیزات آزمایشگاهی و زیر ساخت‌ها دانست و گفت: تجمیع این شرایط از عهده شرکت‌های دانش بنیان و سازمان‌ها خارج است و اعتبار و شناسنامه موسسات واکسن سازی مبتنی بر تجارب و زیرساختهای دانشی و صنعتی آنها است و این امتیازات مهم موردی نیست که یکساله و با یکسری شعار تجمیع شده باشد. در علم تولید واکسن، فرمولاسیون، پایدارسازی آنتی ژن، فعالیت بیولوژی آنتی ژن، دینامیک آنتی بادی، استفاده صحیح از ادجوانت‌های مناسب و بررسی اثربخشی واکسن حاکم است که هر کدام از این موارد بسیار هزینه بر و زمان‌بر است.
وی با بیان اینکه در ایران تحقیقات آن چنانی در زمینه ادجوانت وجود ندارد و تنها ادجوانتی که در ایران همراه با واکسن‌های کشته شده یا نوترکیب استفاده می‌شود، ادجوانت آلوم است، افزود: به عنوان نمونه کلیه واکسن‌های کرونای تولیدی داخل از جمله برکت، فخرا و نورا و .... از ادجوانت آلوم استفاده کرده‌اند و این در صورتی است که ادجوانت آلوم برای تولید واکسن‌های باکتریایی یا سمومی که خنثی سازی آنها مبتنی بر مکانیسم آگلوتینشین یا خنثی سازی از طریق کمپلکس‌های آنتی ژن چند ظرفیتی- آنتی بادی پلی کلونال است کاربرد دارد، نه ویروس‌هایی ناپایدار که خنثی سازی آن مبتنی بر آنتی بادی مختص یک اپی توپ با افنیتی بالا و تحریک سیستم ایمنی سلولی است.
وی اضافه کرد: در این باره مقالات تحلیلی معتبری وجود دارد که ثابت می‌کند کاربرد آلوم در واکسن‌های ویروسی باعث می‌شود که تنها تیتر آنتی بادی افزایش یابد و به خاطر بلاک کردن سیستم ایمنی سلولی (Th۱) از میزان اثربخشی واکسن‌ها می‌کاهد. برای نمونه در این گزارش دو مقاله تحلیلی که در دو ژورنال بسیار معتبر به چاپ رسیده است، همین ادعا را به اثبات می رساند و در یکی از این مقالات واکسن کشته شده آنفلوانزا در همراهی با آلوم و بدون آلوم در تست چالشی در حیوان مدل مورد بررسی قرار گرفته است که نتیجتاً اثبات شده است که آلوم فقط تیتر آنتی بادی را بدون اینکه خاصیتی داشته باشد، بالا برده است و در عمل اثربخشی واکسن را نیز به شدت پایین آورده است.
