فضای مجازی با شیوع کرونا بیش از پیش مورد توجه افراد علی الخصوص کودکان و نوجوانان قرار گرفته است. اگرچه ترغیب استفاده از فضای مجازی با آموزش های آنلاین برای آموزان بی تاثیر نبوده است. بهرحال باید در نظر داشت که سواد فضای مجازی یکی از مهمترین ملزومات عصر امروز به حساب می آید. دکتر مهدی اسماعیل تبار در رابطه با وضعیت ارتباط کودکان با فضای مجازی تحلیل هایی شنیدنی ارائه کرد.
به گزارش خبرنگار اجتماعی رکنا، از همه گیر شدن اینترنت و پرسه زدن در فضای مجازی کمتر از دو دهه می گذرد. امروز کمتر کسی را سراغ داریم که تلفن همراه آن هم از نوع اندروید، آی او اس و امثالهم نداشته باشد. گویی جدا شدن از موبایل، جدا شدن یک قطعه از بدن برخی انسان ها شده است! اعتیاد به اینترنت امروزه در برخی مراکز درمانی روان شناسی تحت پیگیری و درمان قرار می گیرد. از نظر سن و سال هم کودکان و افراد سالخورده صاحب موبایل، اینترنت پرسرعت و دارای یک یا چند صفحه شخصی و کاری در شبکه های اجتماعی هستند.
استفاده از فضای مجازی که بیشتر شامل حضور در شبکه های اجتماعی می شود را می توان به مثابه تهدید و یا فرصت نگریست. با این حال با وجود فواید بی نهایتی که این فضا برای مردم در اختیار گذاشته است، آسیب های جبران ناپذیری همچون اتلاف وقت و بعضاً آسیب های روانی و جسمی نیز همراه داشته است. یکی از موضوعاتی که مورد توجه این گزارش قرار گرفته است، تحت تاثیر قرار گرفتن کودکان در فضای مجازی و پرت شدن آنان بدین واسطه به دنیای بزرگسالان است. با دکتر مهدی اسماعیل تبار، روان شناس و نویسنده کتاب روان شناسی موبایل در این رابطه گفت و گو کردیم.
دکتر مهدی اسماعیل تبار، متخصص روان شناسی و مهارت های زندگی در رابطه با وضعیت ارتباط کودکان با فضای مجازی و پرت شدن به دنیای بزرگسالان به خبرنگار رکنا اظهار داشت: موضوع فضای مجازی موضوعی بسیار چند بعدی است. بعد از شیوع کرونا، خانواده، تلویزیون، روابط خانوادگی و گروه همسالان بیشتر درگیر فضای مجازی شدند. فضای مجازی در واقع هم فرصت و هم تهدید است. اکنون خطرناک ترین نوع اعتیاد، اعتیاد به بازی های آنلاین است که خطر آن را می توان از هروئین و شیشه بیشتر دانست. یکی از نکاتی که در این زمینه حائز اهمیت است این است که اکنون کاربری فضای مجازی پدرومادر ها مشکل دارد.
وی ادامه داد: بازی های آنلاین، روابط فضای مجازی، پایین آمدن سن بلوغ، ذهنی شدن روابط زناشویی و نوعی کم تحرکی در بین افراد از تبعات اعتیاد به فضای مجازی است. اکنون ویدیوی کودک 14 ساله که به خانمی بیان می کرد با فیلم های مستهجن تحریک نمی شود و با لایو او تحریک می شود از ذهن ها فراموش نشده است، نکته اینجاست که رویکرد جامعه ما نباید فیلتر کردن باشد. باید در حوزه فضای مجازی فرصت ها و چالش ها را مشاهده کرد. فضای مجازی وابستگی دارد و مانند آدامس سایبری است، در واقع آدامس انسان را سیر نمی کند ولی دهان افراد بواسطه آن می جنبد.
اسماعیل تبار با بیان اینکه نیازمند سم زدایی ذهنی در فضای مجازی هستیم و این فضا نیاز به پاکسازی از درماندگی ها و وابستگی ها دارد، افزود: در زندگی انسان ها 3 گانه جسم، فکر و روان وجود دارد. خداوند در کتب ادیان به نفس انسان سوگند خورده است و نفس همواره مهمتر و جسم مردنی است، اگر انسان 100 ها کتاب بنویسد ممکن است افرادی مانند مغول حمله کنند و آن ها را نابود کنند، اما نفس یا روح باقی می ماند. باید دانست که در فضای مجازی وابستگی ایجاد می شود، در کتاب روان شناسی موبایل اشاره شده است که در اعتیاد به فضای مجازی، کار دستی، حرفه و فن، گروه همسالان واقعی، مهارت های ورزشی، تحرک جسمی کنار می رود و زندگی به تمدن دکمه ای تبدیل شده است.
نویسنده کتاب روان شناسی موبایل گفت: اشکال در پول مردم نیست، اشکال در کیفیت هزینه کردن مردم است. مردم پول موبایل، تبلت، کامپیوتر و اینترنت را دارند، اما هزینه پژوهش در مورد اعتیاد به بازی های آنلاین موجود نیست. سازمان نظام روان شناسی و مشاوره کشور باید رشته روان شناسی سایبر ایجاد کند. باید دانشکده های روان شناسی ، روان شناسی فضای مجازی را جدی بگیرند. باید چله نشینی موبایلی را به چله نشینی خانوادگی تبدیل کرد.
وی در تقبیح استفاده بیش از حد از فضای مجازی در برهه زمانی کنونی در بین کودکان و بزرگسالان افزود: اجداد انسان ها که در غار بودند، روی دیوار استیکر می کشیدند، همان استیکر در هزاره سوم به استیکر های ارتباطی و مجازی تبدیل شده است. فضای مجازی حریم شکنانه شده و محیط خانواده را بی حیا کرده است. اکنون به 8 سال جنگ توسط آدمی مانند صدام نیاز نیست، چرا که فضای مجازی از او نیز خطرناک تر است. باید توجه داشت به هر اندازه ای که به پهباد و موشک نیاز داریم، به همان اندازه به مرزهای دیجیتالی نیازمندیم. در جمهوری اسلامی ایران تنها مرزی که توسط نیروهای نظامی کنترل نمی شود مرز دیجیتالی است. ایران تنها کشور در دنیاست که مرزهای دیجیتالی اش به دست نیروهای ارتشی و نظامی نیافتاده است. اگرچه این موضوع به معنای فیلترکردن فضای مجازی نیست.
مهدی اسماعیل تبار به لزوم افزایش سواد رسانه ای و فضای مجازی در بین کودکان و سایر اعضای خانواده گفت: در ماجرای قتل رومینا، همه اعضای پرونده موبایل داشتند، اما از روان شناسی موبایل اطلاعی نداشتند. متاسفانه دانشکده های روان شناسی جهت استفاده از روان شناسان مطرح و تاثیرگذار بر مردم کاری نمی کنند. متاسفانه همواره راه فیلتر کردن را انتخاب کرده ایم، گویی کسی منطق ندارد. در 50 میلیون کشته های جنگ جهانی ایرانیان و آسیایی ها و ساکنان جهان اسلام در آن نقشی نداشتند، اما چرا ایرانیان همواره در موضع ضعف قرار دارند.
این متخصص روان شناسی تاکید کرد: یکی از قوانین فیسبوک و اینستاگرام این است که بچه های زیر 13 یا 16 سال نباید هویت داشته باشند، حال آن که تعداد قابل توجهی از کودکان در اینستاگرام صاحب صفحه شخصی هستند، این کودکان در واقع پدر و مادر های بد سرپرست دارند، پدر و مادرهایی که از کودکان شان درآمدزایی می کنند. کودکان به واسطه داشتن صفحه شخصی در فضای مجازی در معرض اختلال شخصیت نمایشی قرار می گیرند. بنابراین هم پدر و مادر ها و هم سازمان نظام روان شناسی در وضع موجود نقش دارند. متاسفانه همکاران اینجانب از نظر بیمه روان شناسی مشکل دارند و سازمان روان شناسی توجهی به آن نمی کند.
وی با اشاره به اهمیت توجه به سلامت روانی در جامعه ادامه داد: هیچ راهی جز باور به اهمیت و نقش بسزای سلامت روان وجود ندارد. باید توجه داشت که اهتمام به نقش مهم سلامت روان، مختص اروپا و غربی ها نیست، کل روان شناسی دنیا 140 سال، APA در آمریکا 128 سال اما ابوعلی سینا در ایران 1100 سال قبل در مورد امراض نفسانیه صحبت کرده است. در کتاب روان شناسی موبایل، موضوعاتی همچون زندگی دانشجویی، روابط زن و شوهری، دنیای بچه ها و چرایی علاقمندی دانش آموزان به موبایل پرداخته شده است. وقتی دانش آموزی در مدرسه شاهد سخت گیری است و تحت فشار است، تنها راهی که از دشواری ها دور می زند، بواسطه همین فضای مجازی است، ضمناً ممکن است پدر و مادر کودک مذکور، خودشان نیز روش استفاده صحیح از فضای مجازی را بلد نباشند. پدر و مادر برای فضای مجازی هزینه می کنند اما برای سواد فضای مجازی هزینه ای صرف نمی کنند، اینجاست که پلیس فتا باید این هزینه ها را پرداخت نماید.
اسماعیل تبار به معضلات فضای مجازی در ایران اشاره کرد و گفت: باید توجه داشت که آمار خودکشی و آسیب های اجتماعی در ایران یک چهارم دنیاست، اما معلوم نیست چرا در کشور به این موارد به صورت علنی برخورد نمی کنیم؟ شاید یکی از این عوامل آن باشد که رسانه های خارج از کشور بیش از اندازه روی این موضوعات اجتماعی سیاه نمایی می کنند. اکنون 5 درصد جمعیت دنیا در آمریکا زندگی می کنند اما 80 درصد قرص های آرامبخش دنیا را آمریکایی ها مصرف می کنند. با این حال اگر در مواردی مثل آمار آسیب های فضای مجازی برای کودکان در ایران نسبت به سایر کشورها با وضع خوبی روبرو باشیم اما این وضعیت برای خودمان خوب نیست.
این نویسنده ادامه داد: در کتاب روان شناسی موبایل به سرقت احساس، بلوغ زودرس، ویژگی های دنیای موبایلی، بچه هایی که بخاطر پدر و مادر درگیر فضای مجازی می شوند اشاره شده است. من به عنوان یک روان شناس وظیفه خود دانستم که کتاب روان شناسی موبایل را به وزیر سابق ارتباطات، آقای آذری جهرمی هدیه بدهم، حال سایر مسئولین و کسانی که در سمتی در کشور دارند باید به نوبه خود در زمینه کاهش آسیب های اجتماعی توجه و به سهم خود عمل کنند. ما اعتقادی به فیلتر کردن نداریم، بلکه انتظار داریم خانواده ها سواد خود را در این زمینه افزایش دهند.
مهدی اسماعیل تبار در پایان اظهار داشت: از زمانی که موبایل های نسل اول وارد ایران شد و استفاده از اینترنت در کشورمان پیشرفته و همه گیر شد فقط دو دهه می گذرد. اکنون مانند سرعت در واکسیناسیون که یکباره صورت گرفت، باید سرعت سواد رسانه و فضای مجازی هم در فاصله ای اندک انجام شود. در پایان به پدر و مادرها توصیه می شود به جای غر زدن، مهارت های فرزند پروری، سواد رسانه ای و والدگری خود را افزایش دهند.
