به گزارش ایرنا، کمتر کسی است که شهرستان‌های کنگان و عسلویه را به شهرت میزبانی از مجتمع گازی پارس جنوبی و استقرار پالایشگاه‌ها و شرکت‌های گسترده پتروشیمی نشناسد، اما لمس آلودگی‌های آب، خاک و هوا و بایدها و نبایدهای این منطقه برای مردمانی ملموس است که ریه و مشام آنها به آن روی تلخ تجمیع غیر اصولی صنایع در نزدیکی محل سکونتشان آشنا است، همینطور برای کارشناسان و متخصصانی که هدر رفت سرمایه ملی گاز از خروجی فلرها و آسیب جبران ناپذیر آن به محیط زیست دریایی را خوب می‌فهمند.
بیش از ۲ دهه از عمر مجتمع گازی پارس جنوبی می گذرد که مسئولیت بهره‌برداری از تاسیسات خشکی میدان گازی پارس جنوبی را به عهده دارد، اکنون در ۲۴ فاز پالایشگاهی در منطقه ویژه اقتصادی انرژی پارس ۱۲ پالایشگاه درحال بهره‌برداری هستند، اما مغفول ماندن برخی از بایسته‌های زیست محیطی حفاظت از هوا، خاک و دریا و به تعبیر مدیرکل حفاظت از محیط زیست استان بوشهر، در هم تنیدگی جمعیت انسانی و صنعت، پیامدهای سنگینی به همراه آورده است که رفع آن نیازمند اراده‌ای ساختارمند و مداوم و البته صرف وقت و هزینه است.
ورود بخشی از پساب‌های صنعتی به دریا، پدیده فلرسوزی ( مشعل سوزی) و بوی نامطبوع ناشی از ذخیره میعانات گازی سه آلودگی عمده و غالب مرتبط با تمرکز صنایع در شهرستان‌های عسلویه و کنگان است که هر یک نیازمند بررسی جداگانه است و البته بارها نیز در طی سال‌های گذشته با اعتراض ساکنان این شهرستان‌ها مواجه شده است و جنبه‌های مختلف آن مورد توجه رسانه‌های مختلف محلی و سراسری قرار گرفته است.
مشعل سوزی ۲۴ ساعتی پالایشگاه‌ها؛ آلاینده‌های گران جنوب بوشهر
فلرسوزی مهمترین آلایندده هوای جنوب استان بوشهر است که بیش از ۹۰ درصد آن از سوی پالایشگاه‌ها است و چاره کردن آن سال‌ها به عنوان ضرورتی مغفول از سوی این صنایع، در رسانه‌ها و محافل مطرح است. چاره کردن فلرسوزی این پالایشگاه‌های به معنای آن است که تعداد روزها و ساعت‌های فلرینگ به میزان قابل توجهی نسبت به آنچه هست کاهش یابد زیرا فلر به عنوان سوپاپ اطمینانی در مواقع احتراق و انفجار است و در بسیاری از فرآیندها نمی‌توان فلر سوزی رابه صفر رساند، اما می‌شود آن را به شمار انگشت‌های دست رساند.
فلر سوزی پالایشگاه‌های فرآوری و تولید میعانات گازی و البته برخی از شرکت‌های پتروشیمی- بزرگترین و گسترده‌ترین عامل آلودگی هوای جنوب بوشهر است که تبعات تکان‌دهنده آن چندین بار از زبان کارشناسان سلامت و مسئولان حفاظت از محیط زیست به گوش رسید، تاثیر این آلودگی‌ها روی سقط جنین و فراوانی ابتلا به بیماری‌های آسم و آلرژی در عسلویه از این شمار است، حتی عیسی کلانتری رئیس سازمان حفاظت محیط زیست کشور در بهمن ماه سال ۹۷ گفت: "عمر مردم عسلویه ۹ سال کمتر شده و هر کسی در آن ورود کند نمی‌تواند ۲۴ ساعت دوام بیاورد".
مدیرکل حفاظت از محیط زیست استان بوشهر معتقد است که شکل‌گیری این منطقه از روز اول بدون رعایت مسائل زیست محیطی بوده، این مسائل در کنترل خروجی‌ها مورد توجه قرار نگرفته و فاصله استاندارد استقرار صنعت از جمعیت رعایت نشده است که اینها سبب ایجاد مشکلات بسیاری شده است.
فرهاد قلی‌نژاد اذعان کرد که فلرسوزی‌های پالایشگاهی با انتشار گازهای آلاینده مانند سولفور، ساکسفات و همینطور کربن دی اکسید هوای عسلویه و کنگان را بسیار آلوده کرده است و وزارت نفت در همه این سال‌ها اقدامی جدی برای جمع‌آوری این فلرها و بازیابی گازهای همراه فلرها انجام نداده است.
از این رو آنطور که او اعلام کرد: ۹۰ درصد از پالایشگاه‌های منطقه نتوانسته‌اند استانداردهای زیست محیطی سازمان محیط زیست را رعایت کنند و پروانه بهره‌برداری آنها هنوز از سوی این سازمان صادر نشده است.
مدیرکل حفاظت از محیط زیست استان بوشهر گفت: در زمان حاضر رضایت‌مندی از پتروشیمی‌های منطقه بسیار بیشتر از پالایشگاه‌ها است، پتروشیمی‌ها بیشتر به دنبال حرکت به سمت رعایت استانداردهای زیست محیطی هستند، تا کنون ۲ پتروشیمی تجربه موفق خاموش کردن مشعل‌های خود را داشته اند و به صنعت سبز تبدیل شده‌اند، اما پالایشگاه‌های فعال در منطقه همگی فلرسوزی دارند.
در این میان پایش‌ها نشان می‌دهد که شهر بیدخون در بخش مرکزی عسلویه به عنوان نزدیک‌ترین شهر به مشعل‌های همیشه برافروخته پالایشگاه‌ها بیشترین تاثیر را از این آلاینده‌ها پذیرفته است و نزدیک به ۱۰ هزار نفر جمعیت آن قربانیان انسانی فلرها به شمار می‌روند.
فلرها بلای سلامت ساکنان عسلویه و جان‌فرسای زیستمندان خلیج فارس
علاوه بر تاثیر تلخ و غیر قابل انکار آلاینده‌های خطرناکی که فلرها به آسمان می‌فرستند بر سلامت ساکنان کنگان و عسلویه، دریا و زیستمندان دریایی نیز از این آلودگی در امان نمانده‌اند زیرا پایش‌های دریایی نیز حاکی از افزایش معنادار در برخی از عنصرهای آلاینده در این منطقه نسبت به دیگر نقاط استان بوشهر دارد.
رئیس مرکز اقیانوس شناسی استان بوشهر با بیان اینکه این مرکز در همکاری با سازمان محیط زیست در قالب پروژه‌ای پنج ساله هر ۲ ماه یکبار پارامترهای مختلف زیست محیطی را در دریا و ساحل استان بوشهر سنجش و پایش می‌کند، گفت: بر این اساس برخی از پارامترهای شیمیایی مانند نیترات، فلزات سنگین، دی اکسید کربن و میزان اکسیژن محلول در آب ناشی از فعالیت‌های صنعتی در محدوده شهرستان عسلویه آشکارا نسبت به همه نقاط استان بیشتر است.
به گفته مریم قائمی اسیدی شدن آب به دنبال افزایش دی اکسید کربن بر اسکلت کربناتی آبسنگ‌های مرجانی اثر گذار است و منجر به سفید شدن آبسنگ‌های مرجانی پارک ملی نایبند شده است.
قائمی ادامه داد: بر اساس تحقیقات پژوهشگران پژوهشگاه اقیانوس شناتسی بوشهر ورود کربن دی اکسید به خلیج فارس از زمان انقلاب صنعتی تاکنون، این آب‌ها را ۱۲ صدم واحد اسیدی‌تر کرده است و اگر تولید گازهای گلخانه‌ای با روند کنونی ادامه پیدا کند تا انتهای قرن با کاهش نیم واحدی پی اچ روبرو می‌شویم و در این صورت، اسکلت‌های مرجانی به عنوان اکوسیستم‌های ارزشمند در خلیج فارس تهدید می‌شود.
او پیشتر نیز به خبرنگار ایرنا گفته بود: تحقیقات نشان می‌دهد درصورتی که اسیدی شدن خلیج فارس با همین روند ادامه یابد تا پایان قرن ۲۱ رشد اسکلت‌های مرجانی ۴۰ درصد کاهش می‌یابد.
خواست و اراده مسئولانه لازمه حذف فلرسوزی پالایشگاه‌ها
فلرها جایگاه ویژه‌ای در فرآیندهای پالایشگاهی دارند و گاه برای کنترل بهتر فرآیند و پیشگیری از خطر احتراق و انفجار بخشی از گازها روانه فلرها می‌شوند اما فلر سوزی مداوم آسیب‌های سنگین کوتاه مدت و بلند مدت بسیاری دارد که به برخی از آنها اشاره شد.
احمد آذر عضو هیات علمی دانشکده مهندسی نفت، گاز و پتروشیمی دانشگاه خلیج فارس معتقد است راهکارهایی عملیاتی برای جایگزین فلرینگ در کنترل فرآیندی پالایشگاه‌ها وجود دارد، همینطور می‌توان با جدا سازی ترکیبات مفید آنها را در همان فرآیند مورد استفاده مجدد قرار داد و هر چند نمی‌توان برای فرآیندهای مختلف نسخه‌ای واحد پیچید اما در برخی فرآیندها می‌توان فلرسوزی را به صفر نیز رساند.
البته لازمه تحقق این امر از نظر او خواست و اراده است زیرا هرگاه در زمینه‌ای تمرکز وعزم ملی صورت گرفته است موفق به رفع مشکل شده‌ایم. آذر گفت: من علت اصلی تداوم این فلر سوزی‌ها را جدی نگرفتن مساله می‌دانم.
این استاد دانشکده مهندسی گاز، نفت و پتروشیمی ادامه داد: شاید به طور بالفعل در برخی از فرآیندها زیرساخت و تکنولوژی لازم فراهم نباشد اما به صورت بالقوه وجود دارد، می‌توان با تعریف پروژه‌هایی برای خالص سازی و جداسازی قبل از هدایت گازها به سمت فلر، علاوه بر به حداقل رساندن فلرسوزی اشتغال نیز آفرید.
او تاکید کرد: توانایی و پتانسیل انجام این گونه پروژه‌ها در کشور وجود دارد به شرط اینکه ما احساس کنیم که تحقق این هدف لازم است.
این در حالی است که به بیان دکتر آذری این فلر سوزی‌های مداوم علاوه بر اینکه اتلاف حجم بالایی از انرژی که به واسطه احتراق ترکیبات سوختی رخ می‌دهد و ارزش آن به طور نسبتا دقیق قابل محاسبه است، آلاینده‌های متعدد اتمسفری را ایجاد می‌کند و انتشار دی اکسید کربن، پدیده گلخانه‌ای و گرمایش جو زمین تاثیر بالایی در پدیده‌های طبیعی و نابسامانی‌های جوی دارد.
عضو هیات علمی دانشگاه خلیج فارس در ارتباط با تاثیر این آلاینده‌ها بر سلامت مردمان همجوار این پالایشگاه‌ها نیز گفت: این تاثیر بسیار واضح است و زمانی که این ترکیبات سوختی در کنار اکسیژه اتمسفر قرار می‌گیرد و از طریق ریه استنشاق می‌شود، اثر مستقیم آن بر فیزیولوژی بدن حتمی است و از این رو سن بازنشستگی برای کارکنان و کارمندان این بخش‌ها کمتر است.
آیا " برنامه جامع کاهش آلودگی‌های زیست محیطی منطقه پارس" فلرها را خاموش می‌کند؟
پس از تداوم بیش از ۲ دهه‌ای آلودگی‌ها در منطقه پارس جنوبی ، سازمان محیط زیست با رویکرد لزوم نگاهی ویژه به این منطقه پرتراکم صنعتی، پیشنهاد تشکیل کارگروهی ملی ویژه رسیدگی به این منطقه را مطرح کرد و این کارگروه در سفر هیات دولت به بوشهر در سال ۹۷ مصوب شد، این کارگروه ویژه در اسفند ۹۸ شکل گرفت و برنامه جامع کاهش آلودگی‌های زیست محیطی منطقه تدوین شد و در نهایت این برنامه آبان ماه سال گذشته به تصویب هیات دولت رسید.
در قالب این برنامه سه ساله، برای هر یک از دستگاه‌های مرتبط چون وزارتخانه‌های نفت، بهداشت، راه و شهرسازی، سازمان حفاظت از محیط زیست، سازمان برنامه و بودجه تکالیفی تعریف شده است و گزارش‌های دوره‌ای عملکرد این دستگاه‌ها مورد نظارت استانداری بوشهر قرار می‌گیرد.
مدیرکل حفاظت محیط زیست استان بوشهر این برنامه را " گامی بزرگ" در راستای حل مسائل زیست محیطی جنوب بوشهر دانست که همه جوانب آلوده کننده منطقه اعم از برنامه پایش هوا و فاضلاب‌های صنعتی، پسماندها، ساحل و فراساحل و سایر موارد را در نظر گرفته و تکالیفی را برای وزارت نفت و دیگر دستگاه‌ها با پشتوانه حقوقی در نظر گرفته است.
به گقته فرهاد قلی‌نژاد جمع‌آوری و بازیافت گازهای فلر از موارد بسیار مهم این برنامه است و وزارت نفت به این مهم مکلف و متعهد شده است، زیرا خسارت اقتصادی بزرگ برای کشور به همراه دارد که می‌تواند مهار شود.
او گفت: در این برنامه جامع حذف فلرها از فرآیند پالایشگاه‌ها به صورت علمی دیده شده است و راهکارهای عملی برای تحقق آن ارائه شده است.
اکنون نزدیک به یکسال از تصویب برنامه جامع کاهش آلودگی‌های زیست محیطی منطقه پارس می‌گذرد. یک سال از سه سالی که باید دید آیا می‌تواند پایان روزهای سیاه هوای جنوب بوشهر را رقم بزند یا خیر.
اینکه امروز میزان فلرسوزی در پالایشگاه‌های ۱۲ گانه بهره‌برداری شده چقدر است و چه میزان ترکیبات گازی فلر سوزی می‌شود؟، تاکنون چه اقداماتی در راستای حذف مشعل‌های آلاینده پالایشگاه‌ها از آسمان کنگان و عسلویه انجام شده است؟ آیا در نخستین سال از برنامه سه ساله پیش‌رو بهبودی حاصل شده است؟ و عوامل سد راه بهبود در این زمینه چیست؟ همه سوالاتی است که علیرغم تلاش خبرنگار ایرنا، از زبان مسئولان مجتمع گازی پارس جنوبی بی‌جواب ماند.
با این حال مدیرکل حفاظت از محیط زیست استان بوشهر آغاز برنامه را بر اساس گزارش عملکرد پالایشگاه‌ها و سایر صنایع منطقه ویژه انرژی در نخستین نشست دوره‌ای با نظارت استانداری بوشهر، خوب ارزیابی کرد و گفت: تعدادی از پروژه‌ها تامین اعتبار شده است و در مرحله مناقصه قرار دارد و انتظار می‌رود در گزارش‌های آتی به اجرای بیشتر برنامه امیدوارتر شویم.
قلی‌نژاد به ضمانت قانونی برنامه مصوب اشاره کرد و گفت: در صورتی که در جلسه‌های نظارتی هر گونه کوتاهی در روند اجرای برنامه مشاهده شود اداره کل حفاظت از محیط زیست وظیفه دارد به دولت گزارش دهد و اقدامات قضایی نیز صورت می‌گیرد.
به گفته قلی‌نژاد علاوه این اداره کل اکنون با ۲ ایستگاه، شاخص‌های کیفی هوای عسلویه و کنگان را به صورت مداوم و آنلاین پایش و گازهای آلاینده را اندازه‌گیری می‌کند.
او با برشمردن اقدامات سازمان محیط زیست در کاهش آلودگی‌های منطقه پارس در سه سال اخیر اظهار کرد: به جرات می‌توان گفت در این سال‌ها اتفاقات خوبی در منطقه افتاده است که جمع‌آوری انبارهای روباز گوگرد، کاهش آلایندگی پتروشیمی‌ها و مدیریت اصولی پسماندهای منطقه برخی از آنها است.
با همه اینها او نیز تحقق این برنامه و جمع آوری فلرهایی که بیش از ۲۰ سال است مهمان آسمان جنوب بوشهرند را نخست منوط به تداوم اهتمام سازمان حفاظت محیط زیست و سپس جدیت وزارت نفت در عمل به تعهدات، وزارت بهداشت به عنوان متولی سلامت مردم و استانداری بوشهر به عنوان ناظر دانست.
اراده و خواست برای کاهش و حذف فلر سوزی ضرورتی است که نباید به برنامه‌های چهار یا هشت ساله محدود شود بلکه لازم است به صورت ساختارمند و تعریف شده تا تحقق، تداوم یابد.
اگر چنانکه معصومه ابتکار رئیس وقت سازمان حفاظت محیط زیست در سال ۹۶ در آیین خاموشی نخستین مشعل نخستین مشعل درپالایشگاه اول مجتمع گاز پارس جنوبی گفت: با خاموش شدن مشعل‌ها و بازگرداندن گازها به مدار می‌توان سالانه تا ۱۹ هزار واحد مسکونی را گازرسانی کرد و چنانکه عیسی کلانتری اذعان کرد آلودگی هوا، عمر مردم عسلویه را نزدیک به یک دهه کاهش می‌دهد یا اینکه مرجان‌های ارزشمند خلیج نایبند را چنین در معرض خطر قرار می‌دهد، برای حذف فلر سوزی به عنوان مطالبه‌ای عمومی و ملی، همین فردا هم دیر است.
