همشهری- یکتا فراهانی: بیش از ۱۸ ماه از شیوع کرونا می‌گذرد، در این مدت بر اساس اعلام رسمی وزارت بهداشت، بیش از ۱۱۸ هزار نفر جانشان را از دست داده‌اند و میلیون‌ها نفر هم مبتلا شده‌اند. هر چند که حالا روند ابتلا و مرگ، نزولی شده، اما همچنان روزانه هزاران نفر به این ویروس که حالا نوع غالب آن دلتاست، گرفتار می‌شوند. در این میان اما در کنار عوارض جسمی کرونا، عوارض روحی ابتلا به کرونا، گریبان مبتلایان را گرفته است. بستری‌های طولانی در مراکز درمانی، قرنطینه‌های چند هفته‌ای، تاثیرات بیماری بر روان و ... حالا روانپزشکان و روانشناسان را نگران کرده است.
وزارت بهداشت به عنوان متولی نظام سلامت، بیش از سایر ارگان‌ها در این زمینه نقش دارد، با این حال انتقادات زیادی به عملکرد آن در این زمینه می‌شود. متخصصان حوزه روان می‌گویند باید برای حمایت روانی از بیماران آسیب‌دیده از کرونا و خانواده‌هایی که عزیزانشان را از دست داده‌اند، برنامه مدون و مستمری داشت که در حال حاضر چنین برنامه‌ای وجود ندارد. از آن طرف اما وزارت بهداشت معتقد است که در این زمینه اقداماتی انجام شده و همچنان هم ادامه دارد.
علی اسدی، روانشناس بالینی و معاون دفتر سلامت روان اجتماعی و اعتیاد وزارت بهداشت در گفت‌وگو با همشهری درباره برنامه‌های سلامت روان قبل و بعد از کرونا توضیح می‌دهد. به‌گفته او، وزارت بهداشت برای ارتقای سلامت روان قبل و بعد از کرونا خدماتی ارائه داده است و حتی برنامه‌هایی را هم برای بعد از کرونا درنظر دارد؛ «این وزارتخانه به‌عنوان یک دستگاه حاکمیتی متولی کل نظام سلامت از نظر جسمی و روانی است. دفتر سلامت روان وزارت بهداشت، چندین سال است که پس از اجرای طرح تحول نظام سلامت (سال ۹۲) پروتکل‌ها و بسته‌های خدماتی را طراحی و در نظام شبکه ادغام کرده است. این بخش با جذب بیش از ۲ هزار کارشناس سلامت روان و وارد کردن آنها به مراکز خدمات جامع سلامت در مراکز شهری به دسترسی بیشتر مردم به خدمات پایه سلامت روان و تحت پوشش قرار دادن جمعیت بیشتری برای دریافت این خدمات کمک کرد.»
به‌گفته اسدی، تا قبل از طرح تحول نظام سلامت، هیچ خدماتی در حوزه سلامت روان در مناطق شهری وجود نداشت و تنها در حد برنامه‌ای از سال‌ها قبل یعنی حدود سال ۶۷ یا ۶۸ در مناطق روستایی خدماتی وجود داشت که محدودیت‌های خاصی هم داشتند. او به اقدامات انجام شده در این زمینه با شیوع کرونا در کشور، اشاره می‌کند: «از اسفند ۹۸ با شیوع بیماری کرونا، برای گروه‌های هدف متفاوتی ازجمله جمعیت عمومی و گروه‌هایی مانند آسیب‌دیدگان، کودکان، بیماران و خانواده‌هایشان و همچنین گروه‌هایی که در حوزه‌های مختلف خدماتی، فعالیت دارند ازجمله رانندگان، محیط‌های ورزشی و افراد آسیب‌دیده از مرگ عزیزانشان، پروتکل‌ها و بسته‌های آموزشی زیادی تهیه شد.»
براساس اعلام اسدی، در دوران کرونا، ۳ پروتکل در نظام سلامت روان تعریف شد که توانست به مردم کمک کند، ازجمله پروتکل مدیریت سلامت روان یا کاهش اضطراب‌ها، استرس‌ها و ترس‌های ناشی از شیوع کرونا، پروتکل‌هایی ارائه خدمات آموزشی آنلاین در قالب سامانه ۴۰۳۰ با همکاری بنیاد برکت و دانشگاه‌ها و سازمان نظام روانشناسی. به‌گفته اسدی، نیروهای داوطلب زیادی از سوی سازمان نظام روانشناسی و کارشناسان سلامت روان در سراسر کشور، به سامانه ۴۰۳۰ پیوستند و خدمات سلامت روان ارائه دادند. براساس اعلام معاون دفتر سلامت روان اجتماعی و اعتیاد وزارت بهداشت، تقریبا تا خرداد سال گذشته حدود ۶۰۰ کارشناس در گروه‌های مختلف به‌صورت آنلاین، از ۸ صبح تا ۱۲ شب پاسخگوی سؤالات مردم بودند. این سؤالات براساس بسته‌های تعریف شده و نیاز مردم درنظر گرفته شد و ارائه آنها تا امروز هم ادامه دارد؛ البته با تعداد کمتری از روانشناسان. اسدی می‌گوید: «سامانه ۴۰۳۰ تاکنون بیش از یک میلیون و ۸۰۰ تا ۲ میلیون تماس داشته است که هر نفر به‌طور میانگین بین ۳ تا ۴ دقیقه مشاوره آنلاین دریافت کرده است.»
شناسایی بیش از ۸۰ هزار نفر داغدار کرونا و حمایت روانی از آنها
براساس اعلام او، از دیگر خدمات سامانه ۴۰۳۰، تهیه ۵ بسته صوتی با پنج عنوان مختلف و مرتبط با حوزه سلامت روان و کروناست؛ «مردم از طریق این بسته‌ها هم می‌توانند پاسخ‌های خود را دریافت کنند. ازجمله اقدامات این سامانه، ارائه خدمات مشاوره‌ای درباره سوگ برای خانواده‌های داغ‌دیده کروناست. در این مورد با کمک انجمن‌های علمی، پروتکلی برای شناسایی افراد و خانواده‌های سوگوار طراحی شده تا به این خانواده‌ها از نظر روحی کمک شود. با توجه به کامل نشدن دایره سوگ این خانواده و پیچیدگی‌های دوران کرونا، این پروتکل با شناسایی بیش از ۸۰ هزار نفر از افراد خانواده‌های سوگوار، خدماتی را شامل تماس حضوری و تلفنی کارشناسان حوزه سلامت روان برای آنها درنظر گرفته است. طبق این پروتکل، هر فرد آسیب‌دیده برای مواجهه با سوگ‌های حل نشده دوران کرونا نیاز به دریافت چنین خدماتی در ۴ یا ۵ جلسه دارد که این افراد تاکنون چنین خدماتی را به‌طور میانگین در ۲ تا ۳ جلسه دریافت کرده‌اند. این خدمات توسط کارشناسان علوم پزشکی زیرنظر وزارت بهداشت همچنان ارائه می‌شود.»
این مسئول در وزارت بهداشت می‌گوید: «بخش دیگری از خدمات این سامانه به پروتکلی در مورد سلامت روان بیماران بهبود یافته از کرونا اختصاص دارد. با توجه به این که بسیاری از بیماران به‌واسطه بستری شدن در بیمارستان و همچنین قرار گرفتن در مواجهه مستقیم با مرگ‌ومیرهای فراوان در مراکز درمانی، از نظر روانی، دچار مشکل می‌شوند، این مسئله می‌تواندن منجر به ایجاد ترس شدید از دست دادن یا هراس از ابتلای مجدد به بیماری در آنها شود. مجموعه این ترس‌ها، افسردگی، اضطراب و مشکلات دیگری برای افراد می‌تواند ایجاد کند.» اسدی می‌گوید: «سامانه ۴۰۳۰، درخصوص پیگیری حال روحی این افراد هم اقداماتی انجام داده و تا بعد از کرونا هم ادامه خواهد داشت. علاوه بر این پروتکل‌ها، بیش از ۲۰ تا ۲۵ بسته خدماتی و آموزشی کوتاه هم با توصیه‌هایی مختصر و قابل اجرا برای تمام اعضای خانواده از کودک تا بزرگسال درنظر گرفته شده است. در این بسته‌ها درباره چگونگی مقابله با ترس‌ها یا وسواس‌های ناشی از بیماری کرونا توضیحاتی داده شده و از روش‌های مختلف توسط صدا و سیما و فضای مجازی برای دانشگاه‌ها یا مکان‌های مختلف در اختیار گروه‌های هدف قرار می‌گیرد.»
اسدی در همین جا به موضوع دیگری اشاره می‌کند. به‌گفته او، پیگیری حال بیماران مبتلا به کرونا، حتی از طریق تماس‌های تلفنی در بهبود حال روحی آنها مؤثر است. داشتن مجوز رسمی و قانونی از مراجع قضایی و حقوقی برای پیگیری تلفنی یا حضوری حال بیماران مبتلا به اختلالات روانپزشکی یا آنها که درگیر اعتیادند یا سابقه خودکشی داشته‌اند، از دیگر موضوعاتی است که می‌تواند به‌عنوان گام‌های اولیه ارتقا و توجه به سلامت روان افراد شناخته شود. به‌گفته این مسئول در وزارت بهداشت، با توجه به این که سلامت روان ابعاد مختلفی دارد برای بحرانی نشدن وضعیت سلامت روان جامعه، نیاز به عزم مشترک و هم‌افزایی از طرف تمام سازمان‌هایی است که به نوعی با مسائل اجتماعی و فرهنگی جامعه در ارتباطند. بنابراین اگر بسترهای مناسب برای مواجهه با مشکلات ناشی از سلامت روان در دوران کرونا ایجاد شود، این موضوع تبدیل به بحران نخواهد شد. در غیراین صورت و با وجود خلأهایی در این زمینه و بی‌توجهی به نیازهای اصلی مردم، موضوع سلامت روان ناشی از مشکلات کووید-۱۹ می‌تواند، بحران‌آفرین شود. مسئولیت رسیدگی مستقیم این موضوع هم برعهده دولت و دستگاه‌های ذیربط آن است.
معاون دفتر سلامت روان اجتماعی و اعتیاد وزارت بهداشت چندعامل را برای ارتقای سلامت روان مردم مؤثر می‌داند؛ ازجمله تداوم و استمرار اقداماتی که در این خصوص انجام شده است: «اطلاع‌رسانی شفاف و دقیق از جانب رسانه‌های ملی و سیستم حاکمیتی هم می‌تواند به مردم کمک زیادی کند و باعث جلب اعتماد آنها شود.» اسدی می‌گوید ارتقای سواد سلامت روان مردم هم یکی از نیازهای اساسی در این خصوص است که آموزش جمعیت عمومی باعث ارتقا و دانش سلامت روان جامعه خواهد شد. وظیفه آن هم بر عهده رسانه‌های جمعی، صدا و سیما، وزارت بهداشت، آموزش و پرورش و بسیاری از سازمان‌های دیگراست. ایجاد دسترسی مردم به خدمات سلامت روان در بخش‌های دولتی و دانشگاهی یا در بخش‌های غیردولتی هم می‌تواند به سلامت روان جامعه کمک کند.
ضرورت پوشش بیمه‌ای خدمات سلامت روان
اسدی می‌گوید که استفاده ازخدمات سلامت روان، هزینه‌بر است، درحالی‌که استفاده از این خدمات از نظر پرداخت هزینه به‌ویژه در شرایط کرونا، باید آسان‌تر باشد، یعنی بخش مهمی از خدمات مربوط به سلامت روان می‌تواند تحت پوشش بیمه‌های تکمیلی قرار گیرد که اجرایی شدن آن هم موضوع بسیار مهمی است. به‌گفته او، هر قدر پوشش بیمه‌ای در این مورد گسترش پیدا کنند و دولت هم بتواند به‌نحوی بیمه‌ها را موظف کند تا خدمات مربوط به سلامت روان را بیمه کنند، قطعا به موفقیت‌های بیشتری می‌توان دست پیدا کرد. یعنی بیمه‌ها باید تعریف درستی از بیماری برای اختصاص خدمات بیمه‌ای به آن داشته باشند و بیماری را محدود به جسم افراد نکنند.
معاون دفتر سلامت روان اجتماعی و اعتیاد وزارت بهداشت، نقش خدمات بیمه را درارتقای سطح سلامت روان جامعه بسیار مهم می‌داند و می‌گوید: «در این میان دولت هم باید از بیمه‌ها برای همکاری در کاهش آسیب‌های اجتماعی حمایت کند. در کنار همه اینها، دسترسی به خدمات مربوط به سلامت روان آنلاین موضوع مهمی به‌خصوص در دوران کروناست که باید آسان‌تر شود. حتی سازمان‌های مردم‌نهاد و بخش خصوصی هم می‌توانند کمک زیادی در این موارد داشته باشند.»
