به گزارش همشهری ولادیمیر پوتین و رجب طیب اردوغان، روسای جمهور روسیه و ترکیه روز گذشته برای نخستین‌بار پس از شیوع ویروس کرونا با یکدیگر در شهر سوچی در کرانه دریای سیاه ملاقات کردند. این ملاقات همزمان با افزایش تنش‌ها میان دولت جو بایدن با ترکیه از اهمیت بالایی برای رسانه‌های بین‌المللی برخودار بوده است. پوتین پس از ملاقات غیرعلنی با اردوغان، با حضور در جمع خبرنگاران گفت: گاهی اوقات مذاکرات به‌سختی پیش می‌رود، اما در نهایت به نتایج خوب و مثبتی دست می‌یابیم؛ تجربه مذاکرات روسیه و ترکیه این حقیقت را به ما نشان می‌دهد.
در مقابل اردوغان نیز با اشاره به این مذاکرات گفت: جمهوری ترکیه از ابتدای تاسیس، اهمیت ویژه‌ای برای روابط استراتژیک خود با روسیه قائل بوده است. او همچنین تأکید کرد: بدون تفاهم مسکو و آنکارا، صلح به سوریه بازنمی‌گردد.
این اظهارات در حالی بیان می‌شود که طی ماه‌های گذشته تنش‌های میان 2کشور در پرونده سوریه تشدید شده است. به گزارش شبکه الجزیره، بر اثر حملات هوایی جنگنده‌های روسی به مناطق تحت کنترل ارتش ترکیه در شمال سوریه، دست‌کم 3سرباز ترک جان خود را از دست داده‌اند.
از سوی دیگر پیشروی‌های تدریجی نیروی زمینی ارتش سوریه به‌سوی ادلب با چراغ سبز مسکو، امکان تکرار درگیری‌های نظامی میان 2کشور در سال 2019را افزایش داده است. پیش از این، پوتین و اردوغان در تمامی گفت‌وگوهای مستقیم خود به توافق‌های مهمی دست یافته و مانع از تشدید تنش‌های میدانی میان نیروهای 2کشور در سوریه و لیبی شده‌اند. حال باید دید نتایج آخرین مذاکرات رهبران 2کشور در سوچی، چگونه در معادلات سوریه و لیبی ترجمه خواهد شد.
جزئیات نشست و پیام‌های مثبت آنکارا
اولین نکته حائز اهمیت در نشست روز گذشته سوچی، مربوط به هیأت همراه رئیس‌جمهور ترکیه است. او همواره همراه با هیأتی بزرگ از شخصیت‌های نظامی، دیپلماتیک، امنیتی و البته تجار سفرهای خود را انجام می‌دهد. از سوی دیگر حضور چشمگیر نمایندگان رسانه‌ها در تمامی سفرهای خارجی رجب طیب اردوغان امری شناخته شده است. اما روز گذشته، رئیس‌جمهور ترکیه همراه با هیأتی بسیار کم‌تعداد وارد سوچی شد؛ به‌گونه‌ای که غیر از هاکان فیدان، رئیس سازمان اطلاعات ترکیه، هیچ شخصیت تراز اول دیگری او را در سفر به روسیه همراهی نمی‌کرد.
در این میان، عدم‌دعوت از خبرنگاران (به استثنای چند رسانه نزدیک به دولت) برای پوشش چنین سفر بااهمیتی نیز از دیگر نقاط قابل توجه در هیأت همراه اردوغان بوده است.
اگرچه سران 2کشور پس از پایان نشست دوجانبه، جزئیاتی درباره گفت‌وگوهای خود را اعلام نکرده و صرفا به بیان مطالبی کلی بسنده کردند، اما به‌نظر می‌رسد بخشی از جزئیات این نشست در اختیار رسانه‌های نزدیک به دولت روسیه قرار گرفته است.
خبرگزاری اسپوتنیک در این‌باره گزارش می‌دهد: اردوغان در این ملاقات برای نخستین‌بار خواستار انعقاد توافقنامه‌های بلندمدت با کشور روسیه شده و چشم‌اندازی گسترده‌تر از پرونده‌های سوریه یا لیبی را روی میز مذاکره قرار داده است. او همچنین تلاش کرده اعتماد آسیب‌دیده میان 2کشور در برخی پرونده‌های مشترک را از طریق پیشنهاد سازوکارهایی جدید برای همکاری‌های مشترک، ترمیم کند.
پیام‌های مثبت ترکیه برای روسیه تنها محدود به گزارش‌هایی از این دست نیست؛ برای مثال خلوصی آکار، وزیر دفاع ترکیه تنها ساعاتی پیش از برگزاری نشست سوچی اعلام کرد آنکارا به تمامی توافقنامه‌های امضا شده با روسیه پایبند است و به آن احترام می‌گذارد. وی همچنین تأکید کرد مشکلات میان روسیه با غرب در پرونده شبه‌جزیره کریمه باید بدون استفاده از ابرازهای فشار و با تکیه بر دیپلماسی حل شود. این در حالی است که طی ماه‌های گذشته و به موازات تشدید فشارهای میدانی روسیه بر ترکیه در ادلب، مواضع آنکارا در حمایت از اوکراین و مخالفت با سیاست‌های روسیه در شبه‌جزیره کریمه شدت گرفته بود.
راز چرخش به سمت شرق
بسیاری گمان می‌کردند با روی کار آمدن دولت بایدن، روند رو به توسعه روابط آنکارا-مسکو متوقف می‌شود؛ روندی که معمولا علت آن را سیاست‌های غلط ترامپ می‌دانستند. اما حالا با گذشت 9ماه از تشکیل دولت جدید آمریکا، رفتارهای ترکیه نشان می‌دهد این پیش‌بینی چندان دقیق نبوده است.
روزنامه العربی‌الجدید در این‌باره می‌نویسد: آنکارا از کاهش نقش آمریکا در منطقه و تمرکز مطلق این کشور بر شرق آسیا نگران است؛ چراکه در نتیجه این روند، مقابل روسیه تنها خواهد ماند. بر این اساس ترکیه ترجیح می‌دهد به جای پیروی از استراتژی‌های تعیین شده توسط آمریکا، به استقلال بیشتری در سیاست خارجی دست یافته و مستقیما پرونده‌های تنش‌زا با روسیه را مدیریت کند. همزمان، به‌نظر می‌رسد مواضع بسیار منفی بایدن نسبت به اردوغان در تشدید تمایل ترکیه برای همکاری با روسیه نیز مؤثر بوده است.
بایدن در جریان رقابت‌های انتخابات ریاست‌جمهوری گفته بود از همکاری با اپوزیسیون ترکیه برای سقوط دولت اردوغان حمایت می‌کند؛ چراکه او خطوط قرمز را زیر پا گذاشته است. با توجه به چنین مواضعی می‌توان انتظار داشت آمریکا، دست‌کم تا پیش از موعد انتخابات ترکیه در سال 2023امتیاز مهمی در اختیار دولت اردوغان قرار ندهد.
به‌رغم تمام موارد ذکر شده، اجرای سیاست چرخش به شرق برای ترکیه چندان آسان نیست. روسیه و ترکیه در پرونده‌های مختلف به‌ویژه سوریه، با مشکلاتی عمیق روبه‌رو شده‌اند که حل آنها نیازمند عقب‌نشینی‌های اساسی یکی از طرفین است. از سوی دیگر، افزایش تماس‌های روسیه و ترکیه ممکن است واکنش منفی غرب را به‌دنبال داشته باشد؛ امری که به‌معنای اعمال تحریم‌های بیشتر علیه ترکیه خواهد بود؛ آن هم در شرایطی که بانک مرکزی این کشور با چالش‌های متعددی برای حفظ ثبات لیر مقابل دلار روبه‌رو است. پرونده‌های سوریه، لیبی، شبه‌جزیره کریمه، نبرد میان آذربایجان-ارمنستان و البته شبه‌نظامیان چچنی ازجمله مهم‌ترین محورهای تنش در روابط روسیه و ترکیه به‌حساب می‌آیند. در مقابل اما نمی‌توان از حجم بالای همکاری‌ها و منافع اقتصادی مشترک میان 2کشور به‌سادگی چشم‌پوشید؛ صادرات گاز، مبادلات گسترده تجاری، تعداد چشمگیر گردشگران و البته قرارداد ساخت یک نیروگاه هسته‌ای توسط روس‌ها در ترکیه.
با وجود تمام آنچه گذشت، عزم آنکارا برای تقویت روابط با مسکو جدی به‌نظر می‌رسد. البته چرخش‌های سیاسی ترکیه محدود به روسیه نبوده و بازیگران دیگری را هم در سطح منطقه شامل می‌شود؛ برای مثال این کشور طی یک سال گذشته مذاکرات فشرده‌ای را برای کاهش تنش‌ها با عربستان سعودی، امارات و مصر آغاز و در مواضع منفی خود نسبت به رژیم صهیونیستی نیز تجدیدنظر کرده است.
این تلاش‌ها تاکنون به استثنای عربستان سعودی با واکنش‌های مثبتی از سوی طرف‌های مقابل روبه‌رو شده است؛ تا جایی که 3صندوق سرمایه‌گذاری امارات برای ورود 5میلیارد دلاری به اقتصاد ترکیه اعلام آمادگی کرده‌اند. از سوی دیگر منابع خبری مدعی شده‌اند ترکیه تماس‌های محرمانه‌ای را برای عادی‌سازی روابط خود با ارمنستان نیز آغاز کرده است. این درحالی است که ترکیه، مهم‌ترین حامی بین‌المللی جمهوری آذربایجان در جنگ اخیر قره‌باغ علیه ارمنستان به شمار می‌رود. شبکه الجزیره گزارش داده که مذاکراتی در سطوح امنیتی و سیاسی میان نمایندگان 2کشور با هدف عادی‌سازی روابط و بازگشایی مرزها در جریان است.
