عضویت ایران در پیمان شانگهای در اخبار و در سایه تحولات سیاسی انتخاب دولت جدید تقریبا گم و کم فروغ شد. در حالی که ایران به عنوان ناظر قریب چندین سال تقاضای عضویت در آن را ارائه داده بود و بنابراین عضویت را باید تصمیم کلان کشور در مقطع درازمدت تلقی کرد. ما باید از حضور ایران در هر ساختار منطقه ای که بتواند به هرشکل ممکن از منافع ملی کشور دفاع کند، با شرط مهمی استقبال کنیم. پیمان شانگهای از زمان تولد از درون ترتیبات مرزی ۱۹۹۷ شاهد انتقادهای جدی از سمت غرب و یا منتقدان داخلی بوده است. امتیاز حسین استاد روابط بین الملل دانشگاه مکزیکوسیتی در مقاله ای پژوهشی با عنوان ساختار شانگهای و حکمرانی آسیای مرکزی معتقد است :"منافع دولتی یا رهیافت میان دولتی انگیزه اصلی پشت پرده رشد و توسعه سازمان شانگهای بوده است و ممکن است سازمان شانگهای به خانه پوشالی و آماده ریزش تبدیل شود، مگر آنکه نهادهای سازمان بتوانند در مقابل چین و روسیه قد علم کنند، سازمان شانگهای بر اساس سه تهدید عمده گسترش ناتو به سمت شرق و حضور ایالات متحده در سرتاسر آسیای مرکزی، احیای اتحاد امنیتی ایالات متحده و ژاپن تهدیدات فراملی ناشی از رقابت قومیت، تروریسم و بنیادگرایی، قاچاق مواد مخدر و پولشویی بنا نهاده شود که در سازمان از تروریسم،افراط گرایی و جدایی طلبی تحت عنوان سه اهریمن نام برده می شود .اصول فکری شانگهای بر مشارکت و نه اتحاد، اعتماد، ارتباط، همکاری، همزیستی، منافع مشترک، احترام به تمدن های مختلف و تبعیت از منشور سازمان ملل در تعبیرضدتروریسم و ایجاد ساختار منطقه‌ای ضد تروریسم، عدم مداخله، منطقه‌گرایی و چندجانبه‌گرایی مبتنی است، بر این مبنا غربی ها از پیمان شانگهای به عنوان ناتوی شرق، وحشی شرق، نگهبان محله در یک منطقه ی ناامن محلی ،سازمان روسیه و امنیت همکاری در اروپا بر مبنای اتحاد اقتدارگرایان در ساختار کلان ضدآمریکایی تعریف می کنند."
البته بدیهی است دیدگاه این پژوهشگر و یا سایر دیدگاه های منتشر شده در دانشگاه های آمریکا، اروپا و یا رسانه ها ناشی از رویکرد تقابل گرایانه و یا ضدشرق ناشی از رقابت های قدرت های جهانی است.اما چند نکته برای کشور ما باید مورد توجه جدی باشد:
۱- همانگونه که روند برجام، روحی بر مبنای کاهش تخاصم و منازعه تاریخی و پذیرش صلح در روابط ایران داشت که باید از همه طرف ها رعایت می شد، پیمان شانگهای با وجود میان دولتی بودن و گسترش روزافزون رقابت های جهانی بین چین و روسیه با ایالات متحده، روحی بر مبنای اعتماد و عدم مداخله در امور کشورها دارد که کشورهای دارای روابط خوب در آسیای مرکزی با ایالات متحده را کنار روسیه و چین می نشاند.
۲- برای ورود به هر ساختار منطقه ای، ناچاریم برخی تغییرات در جهت گیری های داخلی را برای انطباق با این نوع سازمان ها بپذیریم.به عنوان پیمان شانگهای تعبیر رایج سازمان ملل درباره ضدتروریسم را پذیرفته است.
۳- سازمان شانگهای از زمان تشکیل به عنوان سازمان امنیتی، اکنون به سمت مشارکت های اقتصادی در حال پیشرفت است، لازم است تاکید کشور بیش از اینکه بر استفاده ابزاری در رقابت قدرت های جهانی به عنوان ماهیت ناتوگونه این سازمان باشد، بیشتر بر منافع اقتصادی متمرکز شود.
۴- لازمه و مقدمه حضور قدرتمند ایران، حل مشکلات مختلف با ایالات متحده و اروپا در حوزه های مختلف است، بدون مدیریت منازعات تاریخی قدرت مانور ایران دراین سازمان و یا سازمان های مشابه تاثیرگذار نخواهد بود.
۵- آنچه من از تمایل و عضویت ایران در این سازمان برداشت میکنم، تمایل به حضور در ساختار است، برای حضور و با قدرت عمل کردن در ساختار، ما باید برخی قواعد ساختار را پذیرفته و به آن عمل کنیم. در شرایطی که بیشتر کشورهای توسعه یافته و یا در حال توسعه در حال مشارکت و کارگروهی با یکدیگر برای تامین منافع اقتصادی و زیست بهتر شهروندان هستند، تکروی، بی اعتنایی و بی توجهی به کار گروهی با دولت های مستقر، معنایی جز انزوا و فقر بیشتر ندارد. کارگروهی و منطقه گرایی نیاز به اعتمادسازی در رفتار دارد. ما نیاز به اعلام پارادیم صلح به جهان داریم. (در یک استدلال ساده ،حتی ما اگر ادعای پیشرفت در امت و تمدن اسلامی هم داشته باشیم، باید مشکلات و اختلافات خود را با کشورهای مسلمان، فارغ از مذهب گرایی، حل و فصل کنیم.)
۶- مهمترین وجه و شرط حضور در این سازمان کسب منافع اقتصادی و بهره مندی مردم از فواید این سازمان و یا سازمان های مشابه است، اگر قرار باشد مردم از حضور در ساختار و مزایای ناشی از تبادل اقتصادی گسترده و گردشگری ناشی ازآن بهره مند نشوند، ارزش چندانی نخواهد داشت.
۷- در خاتمه امیدواریم این پیمان نقطه عطفی برای تولد منطقه گرایی اقتصادی و فرهنگی قدرتمندی بر مبنای اعتماد بین کشورهای این منطقه شود. پیش روی ما تاریخ تولد منطقه گرایی های قدرتمندی در اروپا، آمریکا و آمریکای لاتین است که از تجربیات آن ها بیاموزیم.
311311
