طرح‌های تامین منابع جدید آب کلات خراسان رضوی فقط روی کاغذ

منابع آب و سیلابهای فصلی شهرستان مرزی و کوهستانی کلات و رودخانه های متعدد دائمی و فصلی آن با استفاده از سه سد زاوین، قره تیکان و چهچهه با مجموع ۴۳ میلیون مترمکعب ظرفیت ذخیره سازی مدیریت می شود.

بنا بر اعلام منابع مردمی و مسوولان فرمانداری، این شهرستان در تامین آب شرب پایدار روستاهای مرتفع با مشکل مواجه است و در سال جاری خشکسالی و کاهش بارندگی تامین آب پایدار روستایی و شهری این شهرستان را با چالش روبرو کرده است.

طی هفته های گذشته توزیع آب شرب با تانکر در روستاهای پرجمعیت کلات و فوت یک بانوی کهنسال در صف دریافت آب، رسانه ها را متوجه مساله کم آبی در روستاهای این شهرستان کم برخوردار کرد اما بررسی های بیشتر نشان داد با وجود وعده های متعدد برای اجرای طرح های تامین آب، امسال مساله کمبود آب علاوه بر روستاها، زندگی در شهر کلات نادر و سیراب سازی دهها هزار راس دام را نیز تحت تاثیر قرار داده است.

فرماندار شهرستان کلات در این زمینه گفت: در حال حاضر آب شرب ۲ روستای نزدیک به شهر کلات نادر از جمله پرجمعیت ترین روستای این شهرستان از طریق تانکر تامین می شود.

مهدی ناصری افزود: وقوع خشکسالی و کاهش آب های سطحی و از طرفی توجه صرف این شهرستان به منابع سطحی موجب شده تامین آب شرب روستایی و شهری در کلات با مشکل مواجه شود.

وی ادامه داد: خشکسالی اخیر موجب کاهش سطح آب در چاه های شهرستان شده به گونه ای که از پنج چاه که آب شرب شهر کلات و ۲ روستای "گرو" و "خشت" را تامین می کرد، تنها یک چاه  فعال است و آب گیری از یک چاه دیگر نیز به صورت نصفه و نیمه و محدود انجام می شود.

فرماندار کلات جمعیت شهر کلات را هشت هزار نفر عنوان کرد و گفت: در حال حاضر تامین آب شرب بخشی از روستای "گرو"، به عنوان پرجمعیت ترین روستای شهرستان با ۵۰۰ خانوار معادل ۲ هزار و ۵۰ نفر جمعیت و روستای "خشت" با ۹۰۰ نفر جمعیت با تانکر انجام می‌شود.

وی به برنامه های میان مدت و بلند مدت تامین آب شرب پایدار در کلات اشاره کرد و افزود: احداث چاه عمیق به عنوان یکی از مصوبات سفر استاندار در دستور کار قرار دارد اما از آنجایی که هزینه آن بالغ بر ۴۰۰ میلیارد ریال می‌باشد لازم است ابتدا مطالعات دقیق برای حفر این چاه ها صورت گیرد که در صورت تکمیل این مطالعات و تامین اعتبار حفر چاه های عمیق آغاز خواهد شد.

ناصری به منابع آب سطحی فراوان در این شهرستان اشاره کرد و ادامه داد: به دلیل غفلت از اجرای طرح های آبخیزداری و آبخوانداری و عدم برنامه ریزی برای تامین آب شرب پایدار و همچنین خروج منابع آب سطحی از این شهرستان به کشور همسایه، در دوره خشکسالی فعلی بیش از شهرستانهای کویری استان در تنش کم آبی قرار داریم.

وی به فوت یک بانوی کهنسال در روستای "گرو" نیز اشاره و بیان کرد: فوت این شهروند در صف دریافت آب در اثر سکته و کهولت سن بوده و مطالب مطرح شده مبنی بر فوت ایشان بر اثر ازدحام و شلوغی و افتادن زیر دست و پای مردم حین دریافت آب شرب از تانکر صحت ندارد.

سنگینی و املاح و مشکلات احتمالی میکروبی در آب شرب کلات 

با این حال برخی شهروندان کلات دامنه کمبود آب شرب روستایی را بیش از موارد ذکر شده عنوان کرده اند، احمد فرودی یکی از این شهروندان به خبرنگار ایرنا گفت: روستاهای گرو، خشت، قله زو، آغداش  و سیرزار در یک شبکه آبرسانی قرار دارند که اخیرا دچار مشکلات متعدد برای دریافت آب شرب شده اند.

وی افزود: سنگ بستر در این منطقه بالاست لذا عمق چاه ها اغلب ۳۰ تا ۴۰ متر است از طرفی چاه های کنونی برای تامین آب شرب کلات و مناطق اطراف در محدوده شهری حفر شده است با توجه به عمق کم چاهها این آبها سنگین و دارای املاح گچی هستند.

این شهروند کلات که پارسال نماینده این شهرستان در شورای اسلامی خراسان رضوی بود ادامه داد: از وضعیت انباشت فاضلاب شهر کلات اطلاع دقیقی نداریم اما با توجه به عمق کم چاه ها نمی توان از نظر شاخصه های میکروبی نسبت به بهداشتی بودن یا نبودن آب شهر و روستاهای کلات با اطمینان سخن گفت.

ابهام در احداث سد بر روی "ژرف رود"

وی به وعده های استانداران خراسان رضوی و نمایندگان مردم کلات در مجلس شورای اسلامی برای اجرای طرح های تامین آب شرب پایدار در این شهرستان اشاره کرد و گفت: یکی از این وعده‌ها حفر چاههای عمیق بود که بررسی های مقدماتی در زمینه حفر آنها انجام شد اما بررسی ها نتیجه بخش نبوده است.

فرودی افزود: یکی دیگر از وعده‌ها احداث سد بر روی رودخانه کلات یا همان "ژرف رود" که از میان شهر کلات می گذرد بود که مطالعاتی نیز در این راستا انجام شد اما در این اواخر طرح تعطیل شد.

وی ادامه داد: مساله مهم دیگر تامین آب شرب دهها هزار راس دام سبک و سنگین در روستاهای خشت، گرو و دیگر آبادی های منطقه است، اگر مساله فقط آب شرب روستائیان بود کم آبی رفع می شد اما با وجود استفاده از آب شرب برای دام ها اکنون مساله سخت تر شده است.

مسوول نظام مهندسی کشاورزی شهرستان کلات گفت: استفاده دام ها از آب شرب موجب شده است سرانه مصرف آب در این روستاها یکی از بالاترین سرانه های مصرف آب شرب استان اعلام گردد.

وی در تشریح راه های انتقال آب به شهر کلات و روستاهای بخش مرکزی آن افزود: سد قره تیکان در شهر کلات و روستای آغداش که در انتهای شبکه آبرسانی منطقه قرار دارد، واقع شده است و می توان با ایجاد شبکه انتقال، آب دائمی به این مناطق فرستاد.

الزام برای یافتن منابع پایدار آب 

معاون برنامه ریزی و امور عمرانی فرماندار کلات نیز با اشاره به طرح های متوقف شده تامین و انتقال آب به این شهرستان گفت: به سبب اینکه سنگ کف در کلات در سطح بالا قرار دارد کف شکنی و ترمیم چاهها دبی و خروجی آب آنها را افزایش نخواهد داد لذا شهر کلات و روستاهای وابسته باید از منابع پایدار آب بهره مند شوند.

ابوالفتح لشکری افزود: شرکت آب و فاضلاب استان باید پیرو مطالعات اولیه انجام شده برای ایجاد خط انتقال آب از روستاهای "ایدلیک" و" چرم" اقدام کند چرا که با توجه به پیش بینی هواشناسی مبنی بر بارش کمتر از نرمال در فصل پاییز امسال تا یک ماه بعد شهر کلات با قطع آب مواجه خواهد شد لذا آب باید منطقه به منطقه در کلات توزیع شود.

وی ادامه داد: به رغم اینکه سیلابهای بزرگی در رودخانه کلات داریم به موضوع آبخیزداری در این رودخانه توجه نشده است.

معاون فرماندار کلات گفت: با توجه نکردن به آبخیزداری در این رودخانه و عدم نگهداری آبهای سطحی در این شهرستان مرزی، اکنون شهر کلات در جوار یک رودخانه با کم آبی مواجه است.

وی افزود: منابع آب کلات در سالهای بارندگی و پرآبی به ترکمنستان می رود حال آنکه علاوه بر باغات، فضای سبز شهر کلات نیز در حال خشک شدن است.

لشکری دلیل مخالفت شرکت آب منطقه ای خراسان رضوی با احداث سد بر روی رودخانه کلات را شیب تند رودخانه عنوان کرد و ادامه داد: برای تامین آب پایدار در کلات می توان با احداث کف بندها در فاصله های ۲ کیلومتری آب را در این رودخانه بالا آورده و زمین را نیز سیراب نمود و در واقع آب را از یک کاسه به کاسه دیگر منتقل کرد.

خلف وعده استانداران 

وی به طرح های مصوب آبخیزداری و مهار سیلابهای رودخانه کلات اشاره کرد و گفت: این طرح ها دو مصوبه سفر استانداران خراسان رضوی را داشته و بارها با حضور نمایندگان مجلس و شرکت آب منطقه ای برای اجرای آن قول مساعد داده شده است.

معاون فرماندار کلات، تامین آب را در حوزه فعالیت شرکت آب منطقه ای و توزیع منابع را وظیفه شرکت آب و فاضلاب دانست و افزود: مدیر عامل آب منطقه ای می گوید این طرح ها در اجرا با نظر کارشناسان متوقف می شوند.

وی ادامه داد: در حال حاضر آب سکنه شهر کلات نادر و چند روستای اطراف آن از یک چاه تامین می شود، اگر این چاه ریزش کند و حین عملیات کف شکنی آسیب ببیند جمعیت منطقه دچار بی آبی می شوند.

حفر چاه های آهکی وعده جدید شرکت آب و فاضلاب 

در پاسخ به انتقادات متعدد در زمینه عدم تحقق وعده ها، هفته گذشته مدیر آب و فاضلاب کلات از طرح استفاده از چاه های آهکی برای تامین درازمدت آب شرب این شهرستان خبر داد.

رضا رمضان پور از چاه های آهکی به عنوان منابع پایدار تامین آب نام برد و با بیان اینکه چاه های شهرستان در جریان خشکسالی های پی در پی با ۳۰ تا ۴۰ درصد کاهش دبی مواجه شده اند گفت: چاه های آهکی به ندرت تحت تاثیر پدیده  خشکسالی قرار می گیرند و در زمان وقوع سیلاب هم دچار کدورت نمی شوند.

وی با اشاره به پیگیری ۲ ساله برای کسب مجوز استفاده از چاه های آهکی افزود: با توجه به تعیین چند نقطه روستایی و شهری  برای حفر چاه های آهکی، کارشناسان آبفا و آب منطقه ای برای نیل به یک تصمیم واحد نشست هم اندیشی برگزار کردند.

مدیر آب و فاضلاب کلات با تاکید بر ضرورت پلمب چاه‌های غیرمجاز ادامه داد: نباید از آب چاه‌های آهکی برای مصارف غیر شرب استفاده شود.

بی توجهی چهار ساله به منابع آب آهکی (کارستی)

نکته جالب توجه در این خصوص اظهارات چهار سال قبل رییس سازمان زمین شناسی و اکتشافات معدنی کشور در خصوص منابع آب آهکی یا همان آب کارستی (karest)  است.

راضیه لک در آن زمان گفت: با استفاده از این منابع قرار نیست به منابع آب کشور اضافه کنیم بلکه باید این منابع محدود راهبردی را در زمان خاص برای نسل های آینده مورد استفاده قرار دهیم و شناسایی آن به ویژه در مناطق مرزی ضرورت دارد و می تواند آب شرب را تامین کند.

وی افزود: ایران از نظر آبهای کارستی غنی است، تاکنون مطالعات کلی درباره آب‌های کارستی در کشور انجام شده است که می‌تواند تامین کننده آب شرب باشد و در همه کشورها سازمان های زمین شناسی متولی مطالعات این آب ها محسوب می شوند.

رییس سازمان زمین شناسی و اکتشافات معدنی کشور ادامه داد: در این زمینه در آبخوان های مرزی از جمله کوه های هزار مسجد در حوضه آبریز قره قوم (خراسان شمالی) متمرکز شدیم که نتایج آن امیدبخش بوده و این آبها می‌تواند تامین‌ کننده آب مورد نیاز استان‌های خراسان شمالی و رضوی باشد و تاکنون در  ۱۸ هزار کیلومتر مربع مطالعات انجام شده و این روند در حال پیشرفت است.
وی گفت: آب به شکل زیرزمینی در این منطقه به سوی ترکمنستان جاری است و ترکمن ها در این منطقه با حفر چند حلقه چاه از آب بهره برداری می کنند.

منابع کارستی مشترک در مرز ترکمنستان آب مشهد و کلات را تامین خواهد کرد

در این راستا برخی شهروندان کلات در گفتگو با خبرنگار ایرنا به حفر چاه های متعدد در نوار مرزی توسط ترکمنستان اشاره کرده اند.

آنها خواستار صدور مجوز برای استفاده همزمان با همسایه شمالی از این منابع آب هستند.

مسوول نظام مهندسی کشاورزی شهرستان کلات نیز با تایید این مطلب گفت: علاوه بر روشهای یاد شده برای تامین آب پایدار شهرستان می توان از همین چاهها و حفره های آهکی استفاده کرد که از سایر روشهای انتقال آب ارزانتر است.

فرودی افزود: حجم آب ذخیره شده در این منابع (آب کارستی) آنقدر عظیم است که حتی می توان آب مورد نیاز مشهد را نیز از این منابع تامین کرد.

وی ادامه داد: می توان با حفر چند چاه در کوه های هزار مسجد در منطقه کلات، شبکه انتقال آب به مشهد را به مخازن زیرزمینی آهکی منطقه متصل کرد.

جمعیت شهرستان مرزی کلات بر اساس آخرین سرشماری رسمی ۳۷ هزار نفر است که ۱۲ هزار نفر از این تعداد در چهار شهر کلات نادر، حسن آباد لائین، چنار و زاوین و بقیه در ۴۷ روستای بالای ۲۰ خانوار این شهرستان سکونت داشته یا زندگی عشایری دارند.

مرکز شهرستان کلات در ۱۵۸ کیلومتری شمال مشهد واقع است.