کسری، فخرالذاکرین شمیران بود

همشهری آنلاین _ شهره کیانوش راد:   خبرکوتاه بود: «حجت کسری در آستانه اربعین حسینی‌دار فانی را دواع گفت.» او که فخرالذاکرین، لقب گرفته بود، سالیان بسیاری در هیئت‌های قدیمی شمیران با نوحه‌خوانی و قصیده‌سرایی دل‌های عاشقان حسین(ع) را روانه کربلا کرده بود. پیرغلام حجت‌الله کسری روضه‌خوانی برای اهل‌بیت(ع) را از ۸ سالگی و در روضه‌های خانگی شروع کرد. او در ۱۰ سالگی از سوی جامعه مداحان شمیرانات ردای مداحی را به تن کرد و همزمان در محضر استادانی از جمله مرحوم عرفانی، مؤسس هیئت احباب الحجه شمیرانات شاگردی کرد. اخلاق و مردمداری او موجب گرایش جوانان به سمت او برای شرکت در مجالس روضه‌خوانی و آموزش مداحی بود. فعالیت‌های انقلابی کسری و حضور در جبهه‌ها در طول ۸ سال جنگ تحمیلی چهره‌ای متفاوت از او نزد دوستدارانش ساخت. برای آشنایی بیشتر با مرحوم کسری سراغ چند مداح قدیمی شمیران، همرزمان سال‌های دفاع‌مقدس و شاگردانش رفتیم تا با او بیشتر آشنا می‌شویم.

افراد بسیاری وارد عرصه مداحی می‌شوند. اما کم هستند کسانی که صدایشان بر دل بنشیند و مستمعان خود را پای منبر او برسانند تا فقط برای ساعتی با نوای مداح در غم اهل‌بیت امام حسین(ع) اشک ماتم بریزند و در عزای سیدالشهدا(ع) سوگواری کنند. «مصطفی مشایخی» رئیس جامعه مداحان شمیرانات خلوص را یکی از ویژگی‌هایی می‌داند که مداح اهل‌بیت(ع) باید داشته باشد. او می‌گوید: «این خلوص نه فقط در گفتار بلکه باید در رفتار و کردار مداح نمایان باشد. همه می‌دانیم که مرحوم حجت کسری مداحی را از سن کم شروع کرد. علاقه به مداحی داشت و از جان و دل برای این کار مایه می‌گذاشت، اهل مطالعه بود و در انتخاب اشعار آیینی دقت به خرج می‌داد. مرحوم حاج محمدتقی فارسی از مداحان قدر، قوی و بامعلومات بود که حجت کسری نزد او آموزش دید. حجت کسری از نوجوانی در هیئت‌های احباب الحجه و نزد مرحوم حاج محمود عرفانی آموزش دید. حاج آقا عرفانی شاعر و مرد بسیار خوب و محترمی بود که شعر می‌سرود و به مداحان می‌داد.»

جامعه مداحان شمیرانات قدمت طولانی در شمیران دارد. مشایخی می‌گوید: «جامعه مداحان اتوبوس قدیمی شورلت خریده بود. مرحوم آقای کارآور، مرحوم سید حسن مرتضایی از درکه، سید کمال مرتضوی از درکه و مداحان دیگری عضو جامعه مداحان شمیرانات بودند که هر هفته با این اتوبوس به محله‌های مختلف می‌رفتند و جلسه روضه‌خوانی داشتند. بعدها حجت کسری در اکثر هیئت‌های شمیران مانند هیئت حضرت سکینه(س) تجریش، بنی‌الزهرا(س) در خیابان اسدی، تکیه تجریش و... مداحی می‌کرد. من آن زمان هیئت به مشهد می‌بردم. در صحن امام رضا(ع) با شاعر خبره‌ای آشنا شدم به نام محمد منتظر؛ شاعر انقلابی با نوحه‌هایی که برگرفته از اشعاری درباره ظلم و ستم شاهنشاهی بود. آقای منتظر را در شمیران به هیئت حضرت سکینه(س) بردم و آنجا باب آشنایی او با اعضای هیئت باز شد.

آقای منتظر از آن به بعد با هیئت‌های شمیران ارتباط داشت. شعرهایی می‌سرود و اشعار را من، حجت کسری و برخی مداحان می‌خواندیم. حجت کسری از اشعار محمد کجانی هم استفاده می‌کرد. گاهی با حجت کسری نزد مهدی خرازی از نوحه‌سراهای قدیمی می‌رفتیم و از اشعار او نیز استفاده می‌کردیم.»
حاج آقا مشایخی بذله‌گویی و مردمداری را از خصوصیات حجت کسری عنوان می‌کند: «من همیشه به مداحان می‌گویم پیغمبر(ص) بهترین عطر را می‌خریدند و تمیز و آراسته بودند. ذاکر اهل‌بیت(ع) هم باید به آراستگی اهمیت دهد. حجت کسری تمیز و آراسته بود، جوان‌ها را دور خود جمع می‌کرد و برای آنها جلسه قرآن برپا می‌کرد. حتی زمانی که در کمیته انقلاب اسلامی و در سعدآباد فعالیت می‌کرد، به جوان‌ها قرآن آموزش می‌داد. عاشق مداحی بود و بدون اینکه توقع مادی داشته باشد وقت بسیاری برای تربیت نسل جوان می‌گذاشت.»
رئیس جامعه مداحان شمیرانات معتقد است: «اینکه کسی بگوید شاگرد حجت کسری هستم افتخار نیست؛ مهم آن است که ازمنش و رفتاری که حجت کسری داشت پیروی کند. اهل مطالعه باشد، با عشق و علاقه و از جان و دل مداحی کند. متأسفانه عده‌ای آنقدر به دنبال ظواهر می‌روند و برایشان بلندگو، سیستم ضبط و پخش و محل برگزاری مراسم مهم است که از اصل روضه‌خوانی دور می‌شوند. حجت کسری احتیاجی به این چیزها نداشت. نداشتن مطالعه و سواد کافی موضوعی است که مداحان قدیمی را ناراحت می‌کند. گاهی می‌بینیم مداح کلمه‌ای را اشتباه تلفظ می‌کند یا روایتی را نادرست می‌خواند.

به یاد دارم یکبار همراه حجت کسری در مجلسی بودیم. مداح کلمه‌ای را اشتباه تلفظ کرد. مرحوم کسری بعد از پایان مداحی و به‌صورت خصوصی به او تذکر داد. دستگاه سیدالشهدا(ع) خیلی احترام دارد و در شأن اهل‌بیت(ع) نیست که بخواهیم از سبک خوانندگان الگوبرداری کنیم. مداح باید با صدای خوش و خوب بخواند. قدیم مداحانی داشته‌ایم که بدون بلندگو می‌خواندند و صدای رسایی داشتند. شیخ محمد رستم‌آبادی از این مداحان و قصیده‌خوان‌ها بود که مرحوم بروجردی به او لقب صدرالمداحین داده بود. مداح باید محفوظات داشته باشد. مطالعه کند. از کتاب‌های معتبر بهره‌ببرد و مقتل‌خوانی را بلد باشد. حجت کسری این موارد رعایت می‌کرد.»

• نخستین آشنایی ما در سربازی بود

«دوره خدمت سربازی هر دو ما در عجب‌شیر سپری شد. آنجا برای نخستین بار حجت کسری را دیدم و با هم آشنا شدیم.» «محمدعلی فروتن» از مداحان قدیمی شمیران و از هم‌نسلان حجت کسری است. حاج آقا فروتن متولد سال ۱۳۲۵ است. او در ادامه صحبت‌هایش از زمانی می‌گوید که بار دیگر حجت کسری را بعد از سربازی دید: «وقتی از سربازی برگشتم در کلاس‌های آموزش مداحی حاج محمود عرفانی شرکت می‌کردم. آنجا بود که دوباره حجت کسری را دیدم. البته او قبل از من مداحی را شروع کرده بود. در حفظ اشعار بسیار آدم باهوشی بود و پشتکار زیادی برای تمرین و یادگیری داشت. از او پرسیدم که از کی مداحی را شروع کرده ای؟ او پاسخ داد: از وقتی ۷، ۸ ساله بودم مادرم مرا به مجلس روضه خانگی می‌برد، چادرش را نگه می‌داشت و من پشت چادر مادرم می‌ایستادم و روضه‌خوانی می‌کردم.»

حاج «محمود عرفانی» مؤسس هیئت احباب الحجه شمیرانات بود و توصیه بسیاری به رعایت اخلاق و حفظ شعر داشت. حاج آقا فروتن می‌گوید: «مرحوم عرفانی علاوه بر سرودن اشعار برای مداحان، درس اخلاق به ما می‌دادند. می‌گفتند که رفتارمان با مردم باید سنجیده باشد. مجلس را طوری بگردانیم که آبروی اهل‌بیت(ع) حفظ شود. اشعاری بخوانیم که در شأن اهل‌بیت(ع) باشد. و الحق که حجت کسری همه این موارد را رعایت می‌کرد. مردم هم به مداحی او علاقه داشتند. صدای خوبی داشت و از همه مهم‌تر خوشرفتار بود و مردم و به‌خصوص جوان‌ها به خاطر اخلاقش دوستش داشتند. اهل مزاح بود و با روی باز و خوش با مردم برخورد می‌کرد. خدا رحمتش کند، شاگردان بسیاری هم تربیت کرد.»

• اول قرآن، بعد مداحی

«محمد ابراهیم دشتی» ۴۳ ساله آن‌طور که می‌گوید افتخار شاگردی حجت کسری را برای مدت کوتاهی داشته است. وقتی ۱۶ ساله بود آوازه کلاس‌های آموزش مداحی حجت کسری را شنیده است. اما قبل از شروع کلاس‌های آموزش مداحی، متوجه می‌شود بی‌مقدمه نمی‌تواند سراغ نوحه‌خوانی برود. استاد برای او توضیح می‌دهد که اول باید چند جلسه برود و در کلاس بنشیند تا او بگوید از کجا شروع کند: «حجت کسری همان روز اول به من گفت: در کلاس‌ها شرکت کن و فعلاً هم جایی نخوان. من هم که از بچگی به اهل‌بیت(ع) ارادت داشتم قبول کردم. چندین جلسه در کلاس‌ها شرکت کردم. او به هر شاگردی با توجه به استعدادی که داشت، آموزش‌های متفاوت می‌داد. اما همه باید روانخوانی قرآن را می‌دانستند. می‌گفت: روضه‌خوان باید قرآن را صحیح بخواند.

بعد از آن تأکید می‌کرد: باید بتوانید زیارت عاشورا و حدیث شریف کساء و... را با صوت و لحن بخوانید. قبل از اینکه بخواهید خواندن شعر را یاد بگیرید باید قرآن و زیارت را بدون غلط بخوانید. منزل ما سوهانک بود اما هر جمعه برای شرکت در کلاس‌ها به تجریش می‌آمدم. رفتم سربازی و بعد از آن دوباره چند جلسه در کلاس‌ها شرکت کردم تا اینکه دوره آموزش مداحی حاج آقا کسری به دلیل بیماری تعطیل شد.»

• ۳ ماه نباید بخوانی! «حمید فارسی» فرزند مرحوم حاج

«تقی فارسی» است. پدرش از مداحان قدیمی و بنام محله قلهک و از هم‌نسلان حجت کسری بود. حمید فارسی می‌گوید: «مرحوم حجت کسری برای مداحی و رسیدن به این جایگاه خیلی زحمت کشید. در گذشته جامعه مداحان تهران و جامعه مداحان شمیرانات تربیت مداحان را برعهده داشتند. آقای حسن مرتضایی، آقای عرب، مرحوم حاج محمود عرفانی، مرحوم طایی شمیرانی، مرحوم فانی و پدر من در جامعه مداحان شمیرانات بودند. آدم‌های خبره و باسواد و شاعر در جامعه مداحان شمیرانات بودند که شعرهای مداحان را می‌سرودند. آن زمان شعرهایی آیینی خیلی کم بود و مثل الان دامنه کار وسیع نبود. شمار شاعران آیینی هم کم بود. جامعه مداحان شمیرانات جمعه‌ها بعدازظهر در خانه‌های اعضا تشکیل می‌شد.

من خاطره‌ای از حجت کسری شنیدم که می‌گفت: آن زمان روز دوشنبه‌ای بود که به من قصیده‌ای دادند که حفظ کنم و جمعه آن را بخوانم. من حفظ کردم و جمعه در جامعه مداحان شمیرانات خواندم. اما یک بیت را فراموش کردم و از قلم افتاد. جریمه من این شد که تا ۳ ماه اجازه نداشتم بخوانم. در این حد سختگیری می‌کردند.» فارسی در ادامه می‌گوید: «در گذشته رسم بود که مداحان باید برای پیدا کردن شعر نزد استاد می‌رفتند و تأیید می‌گرفتند که آیا این شعر از نظر معنی و مفهوم مناسب و مستند است؟ حجت کسری و نسلی که با او همدوره بودند برای مداحی خیلی زحمت کشیدند. یکی از ویژگی‌های بارز مرحوم کسری این بود که به هر محله‌ای می‌رفت متناسب با مخاطبان و مستمعانش روضه‌خوانی می‌کرد. مجلس‌شناس و مجلس‌دار بود. در روز تشییع او دوستانش می‌گفتند: وقتی به محله چیذر، تجریش یا درکه می‌رفت، مردم احساس می‌کردند که مداحی از خودشان و از همان محله است.

او سبک‌های متفاوت می‌خواند و می‌دانست چه شعری را کجا و چه موقع بخواند. در شمیران مداح زیاد بود. اما مردم نسبت به حجت کسری علاقه بیشتری نشان می‌دادند. او در دوران جنگ تحمیلی در مراسم تشییع شهدا شرکت می‌کرد، به فکر پول و دعوت نبود. اسم شهید که می‌آمد خودش را به مراسم می‌رساند و روضه می‌خواند. پدرم، مرحوم حاج محمدتقی فارسی نقل می‌کرد در گذشته که روضه‌خوانی در تکیه بالای تجریش و تکیه پایین برگزار می‌شد مرحوم شاه حسین بهاری در تکیه پایین می‌خواند و پدرم در تکیه بالا. سینه‌زنی شمیرانی‌ها طولانی‌تر از جاهای دیگر بود. به همین دلیل یک مداح نمی‌توانست در تمام مدت مجلس گردانی کند. تصمیم گرفتند از مداحان دیگر هم دعوت کنند. حاج شاه حسین بهاری، مرحوم حاج احمد صالح را برای تکیه پایین همراه خود آورد و مرحوم پدرم هم حجت کسری را می‌آورد. چند سالی پدرم و حجت کسری با هم می‌خواندند. کم‌کم حجت کسری در دل مردم شمیران جا باز کرد و بعدها مداح ثابت آنجا شد.»
«نوای خیمه گاه» نام هیئتی بود که حجت کسری در آن به شاگردان آموزش مداحی می‌داد. حمید فارسی می‌گوید: «در این هیئت مداحان و شاگردان بسیاری آموزش دیدند. فعالیت نوای خیمه‌گاه بعد از بیماری حجت کسری تا مدتی ادامه داشت و بعد هم به حالت تعطیل درآمد. البته شاگردانش مجمعی را تشکیل دادند به نام مجمع الذاکرین که اکنون در زمینه آموزش مداحان فعالیت می‌کند.»

• مبارزات انقلابی

حاج حجت‌الله کسری معروف به حجت کسری بهمن سال ۱۳۲۵ متولد شد. دوران دبستان را در مدرسه محتشم و دبیرستان را در مدرسه بهمن قلهک گذراند. او از ۸ سالگی شروع به مداحی کرد و از ۱۰ سالگی توسط جامعه مداحان شمیران به کسوت ستایشگری اهل‌بیت(ع) درآمد. نام حجت کسری با مبارزات انقلابی او گره خورده است. مرحوم حجت کسری درباره دوران قبل از انقلاب اسلامی نقل کرده است: «بعد از سربازی در قلهک کتابفروشی داشتم. به دلیل فروش کتاب‌های مذهبی و رساله احکام، چندین بار از سوی ساواک تهدید شدم. مأموران ساواک کتاب‌ها را جمع می‌کردند و اجازه فروش نمی‌دادند. اما این مسائل باعث نشد تا از ادامه مبارزات دست بردارم. در مساجد و مجالس مذهبی شعرهای انقلابی را می‌خواندم. عمده‌ مجالسی که حضور داشتم در مساجد همت‌ تجریش، امامزاده‌ قاسم(ع) ‌ شمیران‌ و چیذر بود. این‌ مساجد اجازه می‌دادند نوحه‌های انقلابی را بخوانیم.»

• رزمنده بی‌ادعا

«رزمنده بی‌ادعایی بود و بارها در جبهه‌های نبرد حاضر شد.» آشنایی حاج «حمید چیذری» مسئول بسیج پیشکسوتان شمیران با حجت کسری به دوران نوجوانی و پیش از انقلاب اسلامی برمی‌گردد. او در ادامه صحبت‌هایش می‌گوید: «پیش از انقلاب اسلامی حجت کسری برای روضه‌خوانی به چیذر می‌آمد و از همان دوره با او آشنا شدم. بعدها هیئت عشاق‌الحسین را راه‌اندازی کرد. هیئت‌ها هر جمعه در یک محله شمیران برگزار می‌شد. به یاد دارم در زمانی که جبهه بودم برنامه مرخصی‌ام را طوری تنظیم می‌کردم تا جمعه در تهران باشم و در هیئت شرکت کنم. محله چیذر در سال‌های دفاع‌مقدس شهدای بسیاری را تقدیم کرد و به جرئت می‌توانم بگویم که همه جوانان چیذر پای منبر کسری نشسته بودند. حجت کسری به دنبال ثبت سابقه جبهه نبود و حتی بعد از پایان جنگ تحمیلی به دنبال ثبت اسمش در فهرست رزمندگان نرفت. او تا قبل از بیماری با موتور هوندایش به مجالس عزاداری می‌رفت و دنبال جمع کردن مال نبود.»

• همراه خانواده‌های شهدا

«بعد از اذان صبح بود که خبر عروج ملکوتی‌اش را شنیدم و حزن و اندوه همه وجودم را گرفت.» «امین چیذری» از اهالی چیذر می‌گوید: «به نظرم حجت کسری معلمی بود که صدها شهید پرورش داد. برای ما شمیرانی‌ها حاج حجت‌الله کسری بخش بزرگی از هویت فرهنگی و تاریخی شمیران به شمار می‌آید. مرحوم کسری با علاقه و استعداد بی‌نظیرش توانست مدیریت هیئت‌های عزاداری در شمیران را با تکیه بر آموزش مداحی و جذب جوانان متحول کند. زندگی حرفه‌ای آن مرحوم با رویدادهای بزرگی مانند انقلاب اسلامی، دفاع‌مقدس و اعزام رزمندگان به جبهه‌ها همراه بود. هر گروهی که بچه‌های لشکر ۱۰ سیدالشهدا(ع) از شمیران به جبهه اعزام می‌کردند، حاج کسری را می‌دیدید که همراه مردم و خانواده‌های رزمندگان بود تا به آنها روحیه بدهد.»