حتما بارها و بارها این جمله را به ویژه در چند سال اخیر شنیده اید که «حیوانات را در فصل زمستان فراموش نکنیم، به آنها غذا بدهیم» شنیدن این جمله در ابتدا شاید جذاب و تا حدودی دلچسب باشد اما عده ای مخالف این کار هستند در مقابل عده ای هم مواقفند و این کار را الزامی می دانند.
به نظر می رسد که نگهداری از حیوانات یا غذا دادن به آنها به مرور به یک «ژست» زندگی شهری و به اصلاح «باکلاس بودن» تبدیل شده است، باید در همه این امور حد متعادل را نگه داشت تا نه حیوان و نه هیچ گونه زیستی آسیب ببیند.
قطعا شما هم در کوچه و خیابان افرادی را دیده اید که مشغول غذا دادن به گربه ها هستند و حتی حتما دیده اید که جداگانه برای آنها از قصابی گوشت می خرند و با این کار لذت می برند، یا اینکه عده زیادی برنج پخته خود را که مثلا از ناهار یا شام شان زیاد آمده را در کنار پنجره منزل یا پشت در می ریزند تا پرندگان آن را بخورند شاید سیر کردن تعدادی پرنده یا چند گربه برای انسان لذتبخش باشد اما مساله این است که آیا کار درستی است یا نه؟ اینکه در نهایت به ضرر حیوان تمام نشود بسیار حایز اهمیت است.
برخی معتقدند که غذا دادن دستی موجب تغییر جیره غذایی حیوانات می شود و این مساله زمینه بروز انواع بیماری ها را در آنها ایجاد می کند و یا اینکه موجب می شود تا تعداد زیادی حیوان در یک جا جمع شوند و اگر یکی از آنها بیمار باشد به همه سرایت می کند، یا اینکه زمان مهاجرت مثلا پرندگان را تغییر می دهد اما در مقابل عده ای موافق غذا دادن به حیوانات هستند چون اعتقاد دارند که تخریب زیستگاه ها موجب شده تا غذای در دسترس حیوانات کم شود و آنها در تهیه غذا به سختی بیفتند آنها می گویند تاکنون بیماری و یا تغییر زمان مهاجرت به علت غذا دهی دستی به حیونات گزارش نشده است.
غذا دهی دستی به حیوانات یک مبحث علمی است
ایمان معماریان دامپزشک حیات وحش روز سه شنبه در این باره به خبرنگار محیط زیست ایرنا گفت: غذا دادن دستی یک مبحث علمی است و نمی توان در این باره نظر شخصی داد، علم روز دنیا می گوید حیوانات حیات وحش چرخه های طبیعی خود را دارند مگر اینکه یک اتفاقی مثلا مانند خشکسالی رخ دهد و حیوانات برای تهیه غذا تحت فشار قرار گیرند که در آن زمان هم باید مطالعه شود که غذا دهی دستی چگونه صورت گیرد و پراکندگی آن چقدر باشد یعنی باید شبیه پراکندگی طبیعی غذا در طبیعت باشد نه اینکه مثلا یک حجم زیاد یونجه را در یک جا بریزیم و همه حیوانات مجبور شوند یکجا جمع شوند.
وی افزود: در واقع مقوله غذادهی به حیوانات در فصل سرما دو بخش وجود دارد، یکی برای حیات وحش در زیستگاه های طبیعی و دیگری برای حیوانات بدون سرپرست و ولگرد است که هر دو تا نباید انجام شود، در مورد حیات وحش مگر اینکه تحقیقات جامعی روی یک زیستگاه انجام شود و بعد متوجه شویم که مثلا خشکسالی، دستکاری های انسان، تخریب زیستگاه و شکار بی رویه منابع غذایی و آبی آن منطقه را محدود کرده است.
معماریان ادامه داد: در این شرایط هم باید تحقیقات جامعی انجام شود که چه جیره غذایی، به چه میزان، در چه جاهایی، با چه پراکندگی و چه حجمی باید برای این حیوانات استفاده شود آنهم فقط در موارد خاص، اصلا اینطور نیست که به مردم عادی توصیه کنید فصل سرد سال به حیوانات غذا بدهید، این توصیه درستی نیست.
وی اظهار داشت: در مورد حیوانات بدون صاحب هم جریان کاملا متفاوت است، درباره آنها اصل اولیه کنترل جمعیت است که حتما باید انجام شود، اینها حیوانات اهلی هستند و اصلا جایشان در زیستگاه های طبیعی نیست، حیواناتی هستند که انسان همواره برای مقاصد خود مانند تهیه شیر، گوشت، پشم، سواری، بارکشی و یا حفاظت از خود آنها را به حیوانات اهلی تبدیل کرده و جای اینها اصلا در طبیعت نیست و نباید به صورت رها شده یا بدون صاحب باشند، جمعیتشان باید مدیریت شود.
دامپزشک حیات وحش ادامه داد: در این راستا مهمترین اصل برای مدیریت جمعیت این حیوانات، مدیریت پسماند است یعنی باید زباله ها حتما مدیریت شود که در اختیار این حیوانات قرار نگیرد چیزی که در کشورهای پیشرفته اتفاق می افتد اما ما در مدیریت پسماند ضعف هستیم از این رو همواره در کوچه و خیایان غذای زیادی در اختیار این حیوانات قرار می گیرد این مساله علاوه بر آسیب رسانی به آنان موجب می شود تا جمعیت این حیوانات بدون صاحب مثلا سگ و گربه و بعضا در برخی موارد انواع حشرات بی رویه افزایش یابد.
وی درباره اینکه چرا نباید به حیوانات دستی غذا داده شود، گفت: در مورد حیات وحش مشکلات متعددی برایشان ایجاد می شود اول اینکه نوع جیره غذایی آنها ممکن است کاملا متفاوت باشد مثلا در مورد پرندگان مهاجر عده ای به آنها در حجم بالا غذا می دهند که شامل گندم ، ذرت و نان خشک است که این مواد کربوهیدرات خیلی بالا دارند در حالی که این ماده علاوه بر اینکه در جیره طبیعی این حیوانات وجود ندارد بلکه می تواند سم هایی مانند آفلوتوکسین را همراه خود به میزان بالا داشته باشد.
معماریان افزود: گزارش های متعددی از نقاط مختلف ایران شنیده ایم که مثلا پرندگان زیادی در حجم زیادی تلف شدند و علت آن وجود سم در مکان زندگی آنها اعلام شد، در ضمن این مسائل باعث می شود که مهاجرت آنها کمتر شود یا کلونی آنها کاهش یابد مثلا اگر قرار بود ۱۰ کلونی در جاهای مختلف باشد همه در مکانی جمع می شوند که در آنجا غذا ریخته می شود که اگر بیماری وجود داشته باشد تعداد تلفات افزایش می یابد، همچنین وزن آنها زیاد می شود و این مساله موجب کاهش قابلیت مهاجرتشان می شود، پرندگان مهاجر به صورت طبیعی در دوره هایی از مهاجرت نباید غذا بخورند یا غذاهایی با انرژی بسیار پایین بخورند.
وی تاکید کرد: درباره گونه های دیگر حیات وحش هم دقیقا همین است اگر بدون مطالعه اقدام به این کار شود، علاوه بر اینکه ممکن است غذا غذای مناسبی برای آنها نباشد و متابولیک شدید برایشان ایجاد کند می تواند چرخه طبیعی زندگی آنها را کاملا از بین ببرد و باعث می شود حیوانات به جوامع انسانی نزدیک تر شوند، خطرات برای شکار شدن و بیمار شدنشان افزایش یابد و سیستم ایمنی آنها ضعیف تر شود و مشکلات عدیده دیگری برای آنها پیش آید.
دامپزشک حیات وحش درباره غذادهی به حیوانات اهلی گفت: حیوانات اهلی هم که اصلا نباید ولگرد و رها باشند اگر یک سگ یا گربه تحت مدیریت انسان است یعنی صاحب دارد که در این شرایط مسلما باید به حیوان غذا داده شود و باید بهترین غذا هم فراهم شود اما اگر بدون مدیریت و رها هستند در این شرایط اگر غذا یا زباله در اختیارشان قرار گیرد و مدیریت نشوند فقط باعث می شود که جمعیت آنها به شدت و بی رویه افزایش یابد که این روند به مرور بر روی رفاه خودشان هم به شدت تاثیر می گذارد چون وقتی که جمعیتشان زیاد می شود دیگر همدیگر را نمی پذیرند و به هم آسیب می رسانند، بیماری های متعددی پیدا می کنند که برای آنها هم به شدت مشکل ساز می شود.
وی تاکید کرد: متاسفانه کاری را که فکر می کنیم فرهنگ مثبت است مانند دادن پسماندها یا ته مانده غذایمان به حیوانات بدون اینکه بدانیم غذای آنها چیست؛ نه تنها کمکی به طبیعت و حیوانات نمی کند بلکه به شدت می تواند به آنها آسیب هم برساند.
معماریان گفت: مثلا گاهی در سطح شهر تهران هم دیده می شود که به پرندگان غذا می دهند حالا اینکه اصلا غذای پرندگان چیست، حشره خوارند، نباید یک جا جمع شوند، اینکه چقدر بیماری ایجاد می کنند؟ اینها مسائلی است که اصلا به آنها توجه نمی شود فقط آن صحنه ای که به حیوان غذا می دهیم و فکر می کنیم که داریم سیرش می کنیم لذتبخش است بدون اینکه عواقبش را در نظر بگیریم.
وی تاکید کرد: یک کار بسیار بدی که می کنیم این است که زباله ها به ویژه زباله های تر که بدترین نوع زباله هستند را در سطح شهر رها می کنیم این کار هم با غذا دهی دستی فرقی نمی کند چون به عنوان غذا به راحتی در اختیار حیوان قرار می گیرد ، بنابراین باید پسماندهای خود را به خوبی مدیریت کنیم.
دامپزشک حیات وحش اظهار داشت: مقوله غذا دهی به حیوانات در دنیا یک علم است و اجرای آن نیاز به مطالعه و تحقیق بسیار دارد اینطور نیست که هر وقت دلمان خواست به حیوانات غذا بدهیم، این کار چرخه طبیعی زندگی آنها را مختل می کند، مگر در موارد بسیار خاص که جمعیت خاصی از حیوانات برای تامین غذا تحت فشار باشند که در این صورت هم نباید بدون مطالعه پیش رفت.
با توجه به شرایط زیستگاه ها، تغذیه دستی حیوانات یک «باید» است
کارشناس حیات وحش و عضو کمپین پرواز در این باره به خبرنگار محیط زیست ایرنا گفت: با تغذیه دستی به حیات وحش طبیعتا داریم به نوعی در نظام طبیعی دست می بریم اما باید ببینیم که آیا لازم است این کار را انجام دهیم یا اساسا نیازی نیست و از سر دلسوزی و شاید نیت کمک می خواهیم این کار را انجادم دهیم که من فکر می کنم به دلیل دوم یعنی برای دلسوزی و به نیت کمک کردن به صورت صرف نباید این کار را انجام دهیم اما وقتی که شرایط به نحوی می شود که به علت تغییراتی ما که در اکوسیستم و زیستگاه جانوران ایجاد کردیم باید این کار را انجام دهیم چون در این حالت شرایط فرق می کند.
محمدعلی یکتانیک افزود: شرایطی که در کشور داریم در واقع تغذیه دستی را به یک «باید» تبدیل کرده است به این معنا که ما باید برای جبران مافاتی که در گذشته کردیم، یعنی عوامل انسانی که باعث شد زیستگاه ها تغییر کنند و بعضا به طور کامل از بین بروند؛ حالا باید بتوانیم این شرایط را تا حدی مدیریت کنیم تا بقای این حیوانات بیش از این به خطر نیفتد، این کار در نقاط مختلفی از دنیا انجام می شود یعنی تغذیه دستی پرندگان و به طور کلی حیات وحش و وقتی که طبق اصول و ضوابط خودش دارد انجام می شود نامش می شود «مدیریت حیات وحش» و کارکرد حفاظتی دارد حتی برای احیای برخی از گونه های در خطر انقراض مثلا مانند «کورکور حنایی» در بریتانیا اکنون بیش از یک دهه است که این اتفاق می افتد و توانستند به وسیله تغذیه دستی چند جفت از این پرنده در خطر انقراض را به ۸۰۰ جفت افزایش دهند.
وی ادامه داد: در دنیا نمونه های مختلفی وجود دارد برای پلیکان، درنا، فلامینگو، عقاب ها و کرکس ها در نقاط مختلف آسیا، اروپا و امریکا به صورت دستی تغذیه می شوند، در بسیاری از تالاب های دنیا، فروشگاه هایی وجود دارد که غذایی را می فروشند که شما مجاز هستید وقتی وارد تالاب می شوید آنرا برای پرندگان پخش کنید چون این نکته خیلی مهم است اینکه غذایی که به پرندگان داده می شود غذایی باشد که هم ارزش غذایی خوبی داشته باشد و هم اینکه مناسب آن پرنده باشد.
یکتانیک افزود: مثلا به پرندگان ماهی خوار مانند مرغ دریایی دادن نان کمکی نمی کند هر چند که استقبال می کنند یا چیپس و پفک با توجه به مزه ای که دارد ممکن است خیلی از حیوانات به ویژه پرندگان از آنها خوششان بیاید اما باید بدانیم که وقتی این نوع مواد غذایی را به حیوانات می دهیم در واقع آنها را سیر می کنیم و آنها دیگر غذای طبیعی خود را نمی خورند در حالی که غذایی که به آنها دادیم ارزش غذایی کمی دارند بنابراین ادامه این روند آنها را ضعیف می کند و ممکن است دچار مشکلاتی شوند از این رو وقتی تغذیه دستی اتفاق می افتد باید بدانیم که با چه گونه ای مواجه هستیم، چطور باید این غذا را بدهیم و ارزش غذایی آن باید به چه صورتی باشد.
کارشناس حیات وحش گفت: یک نکته بسیار بسیار مهم این است زمانی که ما به حیات وحش غذا رسانی می کنیم باید بدانیم که شعاع خطر آنها را با این کار کم می کنیم یعنی با این کار ترسشان از انسان کاسته می شود که این مساله می تواند ارتقاع پرواز پرندگان را کم کند؛ می تواند باعث شود که بیش از حد به انسان نزدیک شوند برای همین باید با تمهیداتی این کار را انجام شود تا شعاع خطر طبیعی بین انسان و حیوان کم نشود بلکه بیشتر هم شود و هدف از غذا رسانی هرگز نباید نزدیک کردن حیوانات به انسان باشد اما متاسفانه در بسیاری مواقع این اتفاق می افتد.
وی تاکید کرد: اما به طور کلی با توجه به تغییراتی که در زیستگاه های ما اتفاق افتاده است غذادهی دستی کاری است که باید انجام شود البته با در نظر گرفتن اصول و ضوابط آن تا آسیبی به حیوان وارد نشود.
یکتا نیک درباره تغذیه دستی پرندگان مهاجر گفت: کار تغذیه دستی پرندگان مهاجر چند سال است در کشور انجام می شود و افتخار دارم این کار را ۱۳ سال است در مازندران انجام می دهم و در انجام آن تمام نکات مهم را در نظر گرفتیم.
وی افزود: بنا به اعلام سازمان حفاظت محیط زیست حدود ۹۰ درصد زیستگاه های تالابی خود را کاملا از دست داده ایم یعنی به بیابان و ریگزار تبدیل و منشا گرد و غبار شده اند آن ۱۰ درصد باقیمانده هم بین ۲۰ تا ۸۰ درصد آسیب دیده اند در حالی که پرندگان مهاجر فقط جذب نقاطی می شوند که منشاء آبی مناسب باشد که با این وضعیت تالاب های ما به نظر پیدا کردن چنین زیستگاهی بسیار دشوار شده است.
این کارشناس محیط زیست اظهار داشت: درباره پرندگان مهاجر یک قانون وجود دارد اینکه پرنده مهاجر آبزی و کنار آبزی باید یک عرصه و پهنه آبی پنج هزار متر مربعی ببند تا فرود بیاید حالا این عرصه ها عمدتا در کشور ما زمین های کشاورزی هستند که در نیمه دوم سال به وسیله بارش باران آبگیری می شوند که این مساله در شمال کشور عمدتا رخ می دهد و این زمین های تک محصولی عمدتا شالیکاری در این شرایط دیگر حکم تالاب و سیستم طبیعی را ندارند که مقدار محدودی غذا در آنها وجود دارد که بازمانده برنج هایی است که برداشت شده اند و مقداری هم ممکن است از گونه های سخت پوستان و جانوران ریز آبزی باشد، این میزان غذا هم خیلی سریع توسط پرندگان خورده می شود.
یکتا نیک ادامه داد: این در حالی است که دیگر زیستگاه طبیعی چندانی باقی نمانده تا پرندگان غذای مورد نیاز خود را تامین کنند ، باید با رعایت اصول به آنها کمک کنیم، در این میان برخی مسائلی که در ارتباط با غذادعی دستی مطرح می شود این است که این کار شرایط را برای حیوانات بدتر می کند، چاق می شوند، سیستم ایمنی بدنشان پایین می آید، مسیر مهاجرت آنها تغییر می کند و عادتشان نیز تغییر می کند.
وی گفت: در این مدت ۱۳ سالی که داریم این کار را انجام می دهیم هرگز این اتفاق نیفتاده است که ببینیم عادت مهاجرتشان تغییر کرده باشد یعنی آمدن و رفتن پرندگان آن بخشی که ما از طبیعت می فهمیم دلایل مشخصی دارد از جمله اینکه چقدر زمستان ها سرد است ، چقدر بارش اتفاق افتاده ، چقدر اوضاع آب در زیستگاه آنها مساعد است کم یا زیاد است، عرض های شمالی چقدر سرد شده اند، این مسائل روی جمعیت پرندگان اثر می گذارد و درست به موقع هر سال می آیند و به موقع هم می روند، حالا جمعیتشان نوسان دارد و هرگز در این ۱۳ سال به این مساله برنخوردیم که غذا دهی دستی باعث شود که اینها زودتر بیایند یا دیرتر بروند.
عضو کمپین پرواز درباره اینکه سیتسم ایمنی آنها ضعیف می شود گفت: در مورد سیستم ایمنی هم درست معکوس آن چیزی که گفته می شود را تجربه کردیم، سال ۱۳۹۵ که آنفلوآنزای فوق حاد پرندگان شیوع یافته بود و جمعیت بسیار بزرگی از این پرندگان مهاجر درگیر این ویروس شدند و از بین رفتند، آن سال ما رکورد جمعیت قوها را در زیستگاه سرخرود مازندران داشتیم که عددی بین ۱۰ تا ۱۲ هزار قو بود که در طی تمام این سالها هیچ سالی اینقدر شلوغ نبود، آن سال ۴۵ تن غذا شامل گندم و ذرت مرغوب برای پرندگان ریختیم به اضافه سبزیجات که تلفات قوها بر اثر این ویروس ۵۰ قو بود آنهم از بین حدود ۱۲ هزار قو، یعنی اصلا این بیماری روی این پرندگان اثر نکرده بود من باور دارم چون اینها غذا داشتند از پا در نیامدند چون اگر غذا نداشتند ضعیف می شدند و آمار تلفات خیلی بیشتر می شد.
وی اظهار داشت: در واقع ۵۰ قوی مرده از بین ۱۲ هزار قو را می توان یک آمار طبیعی در نظر گرفت که اصلا ربطی به این بیماری ندارد با وجود اینکه آزمایشات آنفلوآنزای قوها را تایید کرده بود با این حساب حتی پایین آمدن سیستم ایمنی هم در این میان رد می شود.
یکتا نیک گفت: همچنین می گویند که با این کار پرندگان و یا حیوانات عادت می کنند به اینکه گندم و ذرت بخورند در حالی که اگر غذای طبیعی برای پرندگان در زیستگاه وجود داشته باشد پرندگان اصلا سراغ گندم و ذرت نمی روند چون اینها غذای طبیعی آنها نیست و هیچ وقت در زیستگاهشان با این دانه ها برخورد ندارند زمانی به خوردن این غذاها روی می آورند که غذای طبیعی تمام شده باشد، غذاهایی مانند جلبک ها ، بنتوزها ، نرم تنان، سخت پوستان و گیاهانی که تغذیه می کنند دیگر در زیستگاه نباشد، در این شرایط است که پرندگان به خوردن گندم و ذرت روی می آورند.
وی اظهار داشت: کره زمین هشت میلیارد جمعیت دارد و تمام زیستگاه ها چه در خشکی، چه در دریا و تالاب همه دستخوش تغییرات بسیار زیادی شدند، سالانه بیش از یک و نیم میلیون پرنده در فریدونکنار قتل و عام می شوند و تمام این پرندگان به وسیله دانه های کپک زده ای که صیادان پخش می کنند جذب دام می شوند پس غذادهی دستی باید با هوشیاری کامل صورت گیرد تا آسیبی به حیات وحش وارد نشود.
یکتا نیک تاکید کرد: باید در شرایطی مانند یخبندان غذادهی انجام شود، شرایطی که عرصه های تغذیه پرندگان از بین رفته باید غذادهای صورت گیرد، باید غذا دادن به حیات وحش با توجه به رعایت اصول و ضوابط آن و اینکه باید سخاوتمندانه انجام شود صورت گیرد نه اینکه دانه های کپک زده را به حیوان بدهیم این خیانت است، در کشور ما با توجه به شرایط زیستگاه ها غذادهی به حیات وحش از اوجب واجبات است.
از : کیمیا عبدالله پور
