به گزارش خبرنگار اقتصادی خبرگزاری فارس، الکتروموتورها یکی از 10 قلم کالای اساسی نفت هستند که در جای جای صنعت نفت و حتی سایر صنایع کوچک و بزرگ مثل فولادسازی، نیروگاهی، سیمان‌سازی و ... مورد استفاده قرار می‌گیرند. با توجه به سهولت ساخت موتورهای توان پایین و تکنولوژی ساده‌تر آن، توانمندی شرکت‌های داخلی در بومی‌سازی، ساخت و تامین نیاز کشور ایجاد شده است، اما ساخت الکتروموتورهای سنگین سنکرون یا آسنکرون با توان چند مگاوات به خصوص از نوع ضدانفجار موضوعی است که نیازمند حمایت‌های جدی دولت می‌باشد.
یکی از حمایت‌هایی که وزارت نفتمی‌تواند از شرکت‌های سازنده الکتروموتورهای سنگین انجام دهد اجرای سیاست خرید تضمین است. بدین صورت حداقل بازار داخلی برای شرکت‌های تولید‌کننده‌ای که محصولاتشان کیفیت لازم را دارند تضمین می‌شود و این شرکت‌ها می‌توانند با ارتقای فناوری به سطوح اول تولید الکتروموتور در دنیا دست یابند.
در دو دهه گذشته نخبه‌ترین دانشجویان ایرانی در رشته مهندسی برق دانشگاه شریف، تهران، امیرکبیر و ... مشغول به تحصیل شده و فارغ التحصیل می‌شوند، لذا در صورت حمایت از شرکت‌های الکتروموتورساز و توسعه آنها، ظرفیت بدنه نخبگانی و دانشگاهی قابل توجهی برای توسعه تکنولوژی الکتروموتورهای ایرانی وجود دارد.
در این راستا برای بررسی چالش‌های شرکت‌های الکتروموتورساز در کشور و توانمندی آنها در حوزه ساخت موتور به خصوص با توان بالا با محمد رستمی مدیرعامل شرکت صنایع ماشین‌های الکتریکی جوین (جمکو) به گفتگو نشستیم. شرکت جمکو یکی از شرکت‌های فعال در حوزه ساخت الکتروموتور توان بالا در کشور است. این مصاحبه در دو بخش منتشر می‌شود.
مشروح بخش اول مصاحبه به شرح زیر است:
*غفلت از بومی‌سازی الکتروموتورها، تمامی صنایع کشور را به خارج وابسته می‌کند
فارس: درباره پیشینه شرکت جمکو توضیح دهید. این شرکت از چه سالی و با چه هدفی تاسیس شد؟
رستمی: شرکت جمکو بزرگترین شرکت تولید‌کننده‌ی الکتروموتورهای فوق سنگین هست. تقریباً 30 سال پیش کلنگ‌زنی این کارخانه انجام شد. 24 سال هم هست که شرکت فعال است. نگاه اولیه‌ای که باعث تأسیس این کارخانه شده، این بود که کشور ایران در زمینه‌ی موتورهای فوق سنگین خودکفا شود.
مستحضر هستید که در دوران سازندگی شرکت‌های بزرگ صنعتی در کشور راه‌اندازی شدند که تعدادشان هم زیاد بود. کارخانه‌های سیمان، کارخانه‌های فولاد، نیروگاه‌ها، پتروشیمی‌ها و مراکز بزرگ صنعتی متعددی ایجاد شدند. این مراکز بزرگ صنعتی که ایجاد آنها در یک برهه‌ای از زمان خیلی زیاد شد و رشد بزرگی داشت ایجاب می‌کرد که یک تولید‌کننده‌ای هم در داخل باشد تا بتواند موتور الکتریکی را برای اینها تأمین بکند.
هر کارخانه‌ای قطعاً از الکتروموتور استفاده می‌کند چون بدون الکتروموتور واقعاً هیچ کاری انجام نمی‌شود. یکی از شغل‌ها و اصطلاحاً بیزنس‌های خیلی خوب در دنیا همین تولید الکتروموتور هست. در نتیجه اگر این کارخانه‌ها قرار بود که در کشور باشند و توسعه پیدا کنند، باید حتماً الکتروموتور هم تهیه می‌شد. وابسته بودن به خارج در تامین الکتروموتور یعنی اینکه شما کل کارخانه‌های کشور را وابسته کنی به الکتروموتوری که می‌خواهد از بیرون از کشور وارد شود. لذا استراتژی تاسیس این شرکت برای تامین نیاز صنایع داخلی به الکتروموتورهای توان بالا، استراتژی درستی بوده است.
*دانش فنی شرکت جمکو بر اساس دانش زیمنس است
فارس: شرکت جمکو دانش فنی و نیروهای متخصص خود را چگونه تامین کرد؟
رستمی: شرکت جمکو از زمانی که می‌خواست کار را شروع کند باید یک دانش فنی را می‌خرید. بهتر بود دانش فنی از کشورهای صنعتی دنیا خریداری می‌شد، مثلاً از اروپا. حالا اروپایی‌ها در آن مقطع از اینکه دانش فنی را به ما بفروشند خودداری کردند. لاجرم گزینه‌ی بعدی کشور چین بود. کشور چین هم الکتروموتورساز هست، ولی ما شرکتی را پیدا کردیم که دانش آن شرکت بر اساس دانش زیمنس است. در نتیجه الان پایه‌ی دانش فنی شرکت جمکو یک دانش اروپایی است.
خلاصه در کشور چین شرکت لانچر را پیدا می‌کنیم و دانش فنی لانچر که دانش فنی شرکت زیمنس است خریداری می‌شود. اگر دقت بفرمایید موتورهایی که ما الآن داریم تولید می‌کنیم، قیافه‌ی این موتورها شبیه موتورهای زیمنس است. بعد از کسب دانش فنی، نیروهای انسانی نیز باید آموزش ببینند تا شرکت جمکو مجهز شود. این اتفاق هم می‌افتد. این نیروهای انسانی را به شرکت لانچر می‌فرستند تا آنجا آموزش بینند و برگردند.
*تولید انواع مختلف موتورهای سفارشی و روتین در شرکت جمکو
وقتی نیروی انسانی، ماشین‌آلات و دانش فنی وجود دارد، یعنی آماده‌ی حرکت و آماده‌ی کار کردن هستید. در نتیجه شرکت جمکو شروع به کار کردن می‌کند و موتورهایی را تولید می‌کند از 5.5 کیلووات تا 450 کیلووات به صورت موتورهای روتین. موتورهای روتین یعنی موتوری است که شما همینطور تولید می‌کنی و می‌توانی در انبار خود بگذاری، ابعاد آن مشخص است، مصرف‌کننده آن ابعاد را می‌داند، می‌آید و آن موتور خودش را برمی‌دارد.
حالا من اینطوری مثال بزنم، مثل یک شرکت تولید‌کننده‌ی کفش که می‌آید مثلاً شماره‌های مختلف کفش را تولید می‌کند، در انبار می‌گذارد، هر کس که مراجعه می‌کند، هر چه که می‌خواهد برمی‌دارد. همین موتورهایی که در بازار هست، بسیاری از آنها تولید شرکت جمکو است.
البته در خانه‌های مردم از موتورهای تولیدی جمکو استفاده نمی‌شود زیرا در خانه‌ها مثلاً موتور کولر کارکردشان پایین‌تر از توان 5.5 کیلووات است، در نتیجه تولیدی برندهای دیگر هستند نه جمکو. پس شرکت جمکو از 5.5 کیلووات تا 450 کیلووات که به صورت موتورهای روتین هستند را به وفور تولید می‌کند.
موتورهای 450 کیلووات به بالا، موتورهای سفارشی می‌شوند. یعنی موتورهایی که یک نفر یا یک شرکتی می‌آید مراجعه می‌کند و سفارش می‌دهد که با این مشخصات، این موتور را برای من بسازید. این موتور هم قاعدتاً بر اساس استاندارد است، ولی چون این موتورها، موتورهایی هستند که براساس سفارش باید تولید شوند، شرکت در این حوزه باید بازاریابی کند. در این راستا شرکت‌های مختلف را می‌بیند و با آنها مذاکره می‌کند، اگر موتور می‌خواهید بیایید سفارش دهید.
*شرکت‌های ایرانی در ساخت الکتروموتورهای توان بالا چه توانمندی‌هایی دارند؟
فارس: تا الان عملکرد شرکت جمکو در حوزه ساخت الکتروموتورهای چه سفارشی چگونه بوده است؟ یعنی چه موتورهایی را تولید کرده‌اید؟
رستمی: الآن تعداد زیادی موتور این مدلی تولید شده است. مثلاً در پروژه‌ی آبرسانی غدیر که اهمیت بالایی برای استان خوزستان دارد و آب موردنیاز مردم اهواز و خرمشهر و آبادان را از رودخانه‌ی کرخه تامین می‌کند، یک ایستگاهی به نام ام الدبس ایجاد شده است که در آنجا الکتروموتورهای جمکو در ایستگاه پمپاژ قرار دارد. برای این پروژه 8 تا الکتروموتور 2.5 مگاواتی توسط شرکت جمکو ساخته شده و چندین سال هم هست که آنجا نصب شده و در حال کار است.
فارس: یک انتقادی که بنده نسبت به الکتروموتور جمکو شنیدم این بود که در نواحی سرد و خشک خوب کار می‌کند، ولی در نواحی شرجی و مرطوب عملکردشان خوب نیست.
رستمی: این موضوع عمومیت ندارد. اگر بخواهید من وارد بحث‌های فنی آن می‌شوم ولی به طور کلی این موضوع ارتباط پیدا می‌کند به عایق الکتروموتورها و مکانی که از آنها استفاده می‌شود. اگر این موتورها در جایی که رطوبت داشته باشد استفاده شود ممکن است عایق مِیِّر موتور پایین می‌آید. این اتفاق مخصوص موتورهای جمکو نیست. چرا؟ چون ما عایق‌هایی که داریم استفاده می‌کنیم اتفاقاً عایق‌های اروپایی هستند. یعنی الآن عایق درجه‌ی یک اروپایی را وارد کشور می‌کنیم و از آنها استفاده می‌کنیم.
پس ما داریم یک موتوری را تولید می‌کنیم که یکی از شاخصه‌های اصلی آن، نوع عایقی است که در موتور استفاده می‌شود و این عایق، عایقی است که کیفیت آن بسیار خوب است و در ترازِ یک تولید‌کننده‌های دنیا است. پس آن ادعا، ادعای دقیق و فنی نیست.
علاوه بر پروژه آبرسانی غدیر، الکتروموتورهای سنگین جمکو در پروژه‌ی یکانات در منطقه‌ی آذربایجان غربی نیز مورد استفاده قرار گرفت و همچنین در آذربایجان شرقی. در این پروژه‌ها تعداد 14 دستگاه موتور 2.2 مگاواتی از شرکت جمکو مورداستفاده قرار گرفته است.
اتفاقاً خوب است درباره این پروژه یک نکته‌ای را عرض کنم. در پروژه مذکور وزارت نیرو اصرار داشت یکی از 14 موتور 2.2 مگاواتی در خارج از کشور تست شود تا نسبت به عملکرد آن مطمئن شده و سپس از آنها استفاده کنند. البته این خواسته درستی نبود، چون وقتی آزمایشگاه مرجع در داخل کشور وجود دارد که همین آزمایشگاه جمکو هم اتفاقا آزمایشگاه مرجع است و در منطقه‌ی خاورمیانه چنین آزمایشگاهی وجود ندارد. یک آزمایشگاهی که در کشور وجود دارد و زیرنظر اداره استاندارد دارد کار می‌کند و همه‌ی شاخص‌های یک آزمایشگاه مرجع را دارد، وقتی موتوری در هر جا ساخته شود، یا جمکو یا هر شرکت دیگری، باید در این آزمایشگاه تست شود و گواهی این آزمایشگاه معتبر است.
ولی به هر حال دوستان در وزارت نیرو وسواس داشتند و میگفتند که یک جای دیگر هم شما این موتور را تست کنید که قلب ما مطمئن شود. ما موتور را فرستادیم به کشور رومانی. یعنی اولین و نزدیک‌ترین ایستگاه تستی که بچه‌های ما در خارج از کشور پیدا کردند در کشور رومانی بود. شرکت الکتروپیوتل این موتور 2.2 مگاوات جمکو را تست کرد و موفقیت‌آمیز بود. اتفاقاً این تست برای ما تبدیل به یک گواهی (Certificate) شد. یعنی ما الآن همان را قاب گرفتیم و هر کسی می‌آید می‌گویم این موتور در خارج از کشور تست شده و هیچ مشکلی هم ندارد و این کار برای شرکت جمکو تبدیل به یک فرصت خیلی خوب برای اطمینان‌بخشی به مشتری شد.
داشتیم پروژه‌ها را می‌گفتیم. الآن در دشت سیستان تعداد زیادی الکتروموتور از شرکت جمکو مشغول کار هستند. توجه داشته باشید که ما بر اساس نیاز مشتری الکتروموتور می‌سازیم. وگرنه توان ساخت بالاتر از 2 مگاوات نیز در شرکت وجود دارد. در حال حاضر موتور 6.5 مگاوات ما ساخته شده و در گل گوهر دارد کار می‌کند. موتور 3750 کیلووات برای فراز فیروزکوه ساخته شده است. موتور 5.5 مگاوات و 4.5 مگاوات برای سیمان استهبان ساخته شده است. مورد به مورد از همه‌ی این شرکت‌ها درباره عملکرد موتورهای شرکت جمکو رضایت‌نامه گرفته شده است. تعداد زیادی الکتروموتورهای توان بالا که توسط شرکت جمکو ساخته شده است، نشان‌دهنده‌ی توانمندی این شرکت است.
*بومی‌سازی موتور سنکرون 3 مگاواتی 34 قطب برای اولین بار در کشور
فارس: الان شرکت در حال ساخت جمکو الکتروموتور جدیدی است؟ میخواستم بدانم چه کار جدیدی را در این حوزه شروع کرده‌اید؟
رستمی: ان‌شاءالله به حول و قوه‌ی الهی ما بتوانیم در یک ماه آینده دیگر الکتروموتور دیگری را توسط آقای فاطمی وزیر صمت، رونمایی کنیم. این موتوری است که برای اولین بار در کشور ساخته می‌شود. همه‌ی موتورهای توان بالایی که از اول جلسه برای شما صحبت می‌کنم موتورهای آسنکرون هستند. اما این موتوری که قرار است توسط وزیر صمت افتتاح شود موتور سنکرون است که تاکنون با توان 3 مگاوات در کشور ایران ساخته نشده است و شرکت جمکو برای اولین بار آن را بومی‌سازی می‌کند.
نکته‌ی مهم این موتور 3 مگاواتی مربوط به تعداد قطب‌های آن هست. این موتور 34 قطب است. یعنی دور آن خیلی پایین است. شما فرض بفرمایید یک موتور معمولی که ما مثال زدیم، مثلاً چهار تا قطب دارد، یعنی موتور 2.5 مگاواتی با 4 قطب است. RPM آن 1500 دور بر دقیقه است.
ولی وقتی تعداد قطب‌ها بیشتر شود ساخت موتور سخت‌تر و پیچیده‌تر می‌شود. این موتور سنکرون است و تحریک دارد. توانایی این موتور بالا است به لحاظ اینکه قرار است جایگزین موتور آمریکایی شود. یعنی قرار است موتور جمکو جایگزین موتور شرکت GE آمریکا (جنرال الکتریک) شود که ساخت سال 2001 است یعنی خیلی قدیمی هم نیست.
فارس: این موتور قرار است در کجا مورداستفاده قرار بگیرد؟
رستمی: در معادن یعنی این موتورها را برای آسیاب‌هایشان استفاده می‌کنند، چون RPM آن هم پایین است، دیگر نیاز به جعبه دنده و تشکیلات و این حرف‌ها هم نیست. گشتاور بالایی را تولید می‌کند که آن آسیاب‌ها را شروع به چرخاندن می‌کنند. بچه‌های مس میگفتند شما با ساختن این موتور، گلوگاه تولیدات ما را برطرف می‌کنید. ضمنا اینطور هم نیست که هر شرکتی تولید‌کننده‌ی این نوع موتور باشد. حالا یک تحقیقی بچه‌ها انجام دادند و گفتند تنها چهار پنج کشور تولیدکننده این نوع موتورها هستند. یعنی در حد چهار پنج کشور هستند.
*بومی‌سازی موتورهای ضدانفجار یکی از گلوگاه‌های توسعه CNG را از بین برد
فارس: در حوزه بومی‌سازی موتورهای ضدانفجار چه اقداماتی کرده‌اید؟ چون تا اینجا درباره این نوع موتورها صحبت نکردیم.
رستمی: اشاره کردم که شرکت جمکو یک سری موتورهای روتین تولید می‌کرد که در مرحله بعد برای تبدیل این موتورها به موتورهای ضدانفجار وارد کار شدیم. نیاز بود مدل پوسته و هم‌بندی‌های این موتورهای روتین تغییر کند تا بتواند آزمایش‌های ضدانفجار را پاس کند. این کار تقریباً از 7-8 سال پیش انجام شد، ولی در این دو سه سال اخیری که بنده توفیق داشتم که در خدمت شرکت جمکو باشم این کار را با جدیت بیشتری در دستور کار قرار دادیم.
یکی از نیازهای کشور ناظر به توسعه گاز CNG بود. نبود شرکت تولیدکننده داخلی موتورهای ضدانفجار یکی از گلوگاه‌های توسعه CNG در کشور بود. با تولید این موتورهای ضد انفجار توسط شرکت جمکو این مشکل برطرف شد. در داخل ایران فقط و فقط شرکت جمکو می‌تواند با این توان موتور ضدانفجار تولید کند.
البته این خبر، خبر خوبی نیست که ما بگوییم فقط جمکو می‌تواند این موتور را بسازد و خدا کند مثل جمکو پنج شرکت دیگر در کشور باشد که همه سازنده‌ی بهترین موتورها باشند. ولی به هر حال به عنوان یک خبری که من خدمت شما می‌گویم این است که حتی رقبای ما در داخل کشور، موتور ضدانفجار که بماند از لحاظ کیفیت موتور معمولی‌ای که safe است را با توان بالاتر از 90 کیلووات را نمی‌توانند تولید کرده و با جمکو رقابت بکنند.
مصاحبه از: سیداحسان حسینی
انتهای پیام/ب
