تیغه آفتاب، آفتابگردان‌های منتهی به جاده را به وجد آورده، همان‌گونه که کمی آن سوتر خورشید صحنه‌گردان ماجراست. جایی که رنگ دفتر نقاشی جاده را کامل می‌کند و آبی نیلگونی را به دشت و دمن هدیه می‌دهد؛ رنگی که یا باید در آسمان باشد یا در دریا، اما این بار انیس خاک‌های خشک و تفتیده‌ای شده که چشم امیدشان مثل آفتاب‌گردان‌ها به بالاست. پنل‌های خورشیدی و مستطیلی شکل امتداد جاده، هم جلوه‌ای زیبا به مسیر مسافران داده است و هم هدفی متفاوت دارد. نام و نشان مزرعه را که جویا می‌شوی به تابلویی برمی‌خوری که حکایت از موقوفه بودن آن دارد. موقوفه‌ای متفاوت که هم در راستای بهره‌وری و زنده نگاه داشتن نیت واقف ساخته شده و هم به دلیل نیازهای روز جامعه به انرژی، باب جدیدی برای به‌کارگیری سنت وقف در حوزه‌های جدید و مدرن به حساب می‌آید. کاری که دو، سه سالی می شود اداره‌کل اوقاف و امور خیریه خراسان رضوی را در کنار عمل به وظایف محوله مرسوم در صدر دستگاه‌هایی قرار داده است که در بهره‌گیری از انرژی‌های نو و تجدیدپذیر پیشرو هستند.
به گفته معاون بهره‌وری اقتصادی اداره‌کل اوقاف‌و‌امور خیریه خراسان‌رضوی، 48 نیروگاه خورشیدی در بقاع متبرکه و اماکن مقدس زیر نظر این مجموعه احداث شده و چند نیروگاه نیز در حال ساخت است؛ حالا از مشهد گرفته تا کاشمر و از داورزن تا گناباد، روی بام یا زمین اطراف بسیاری از بقاع امام‌زادگان، پنل‌های خورشیدی آبی رنگی نصب شده تا صدقه جاریه‌ای باشد برای واقفان نیک‌اندیشی که در سالیان دور و نزدیک به این سنت حسنه اهتمام ورزیده‌اند.
سعید رضایی در گفت‌وگو با برنا به پیشینه ورود اداره‌کل اوقاف استان به حوزه انرژی‌های تجدیدپذیر از سال 1397 اشاره می‌کند و ادامه می‌دهد: از آن زمان تاکنون میزان تولید برق نیروگاه‌های نصب شده این مجموعه از مرز 2100 کیلووات ساعت نیز گذشته است.
«وقف برای روشنایی» از دیرباز به عنوان یکی از سرفصل‌های مهم برای واقفان به شمار می‌آمده و نمونه‌های وقف‌نامه‌های موجود به ویژه در حرم مطهر رضوی و همچنین امام‌زادگان و بقاع متبرکه از توجهی خبر می‌دهد که اجداد و نیاکانمان در این باب داشته‌اند. موضوعی که رضایی نیز بر آن صحه می‌گذارد و می‌گوید: پیشینیان‌مان وقف‌های جالبی برای تأمین هزینه‌های انرژی نظیر وقف روشنایی، وقف برای تأمین سوخت حمام و در همین چند دهه قبل، وقف برای تأمین گاز داشته‌اند و حرکت در مسیر انرژی‌های تجدیدپذیر نیز می‌تواند الگویی برای واقفان جدید در این حوزه باشد. با این حال هنوز وقفی که منحصر به انرژی‌های تجدیدپذیر و به طور خاص احداث نیروگاه‌های خورشیدی باشد، در این مجموعه به ثبت نرسیده است و اقدامات این چنینی که در راستای امور توسعه‌ای بقاع متبرکه صورت می‌گیرد، از محل عایدات و منابع عمرانی این اماکن مقدس در راستای حفظ و بهره‌وری موقوفات انجام می‌شود.
البته رضایی این را هم می‌گوید که به تازگی در حوزه وقف علم و فناوری اقدامات خوبی در موضوعات جدید صورت گرفته که این امور یا با تعریف پروژه‌هایی مشخص معنا پیدا می‌کند یا در قالب سهام عرضه می‌شود.
او درباره چگونگی اجرای پروژه نیروگاه‌های خورشیدی در بقاع متبرکه هم می‌گوید: معمولا این طرح‌ها که حالا به تعداد خوبی هم رسیده است، از سوی بخش خصوصی اجرا می‌شود؛ به این ترتیب که فضا و انشعاب آورده موقوفه است و اجرا بر عهده بخش خصوصی قرار دارد. معمولا این نوع قراردادها در بازه زمانی 20 ساله بین کارفرما و مجری طرح تعریف و برق تولید شده نیز برای تزریق در شبکه سراسری به وزارت نیرو و شرکت برق تحویل داده می‌شود. وزارت نیرو نیز بر اساس قراردادی که با مجموعه منعقد می‌کند و همچنین با توجه به نرخ تورم، مبالغ را به حساب مجموعه واریز می‌کند.
«اداره‌کل اوقاف و امور خیریه خراسان‌رضوی در بین ادارات کل اوقاف کشور، رتبه اول را در ساخت و بهره‌برداری از نیروگاه‌های خورشیدی در اختیار دارد» این هم خبری است که معاون بهره‌وری اقتصادی اداره‌کل اوقاف‌و‌امور خیریه خراسان‌رضوی اعلام و اظهارمی‌کند: حرکت این اداره کل به سمت انرژی‌های تجدیدپذیر نیز همچنان ادامه دارد و با ساخت نیروگاه‌های جدید در نقاط مختلف استان سعی می‌کنیم که در این مسیر گام‌های اثرگذاری برداریم.
صرفه‌جویی حاصل از وقف به روایت آمار
او به آمار و ارقام حاصل از صرفه‌جویی‌های نیروگاه‌های ساخته‌شده این مجموعه نیز اشاره‌ای می‌کند و می‌گوید: با برق تولید شده توسط این نیروگاه‌ها، می‌توان چراغ 1685 خانه را در سال روشن نگه‌داشت. به عبارت دیگر ظرفیت نصب شده این نیروگاه‌ها توان این را دارد که سالیانه 177 هزار و 325 لامپ 15 وات ال.ای.دی را روشنایی دهد. همچنین این ظرفیت نیروگاهی معادل کاشت 64 هزار و 349 اصله درخت در سال است و باعث جلوگیری از انتشار 2317 تن دی اکسیدکربن و 20 هزار و 218 تن انواع آلاینده‌های محلی می‌شود. از سوی دیگر با بهره‌برداری این پنل‌های خورشیدی سالانه بیش از 943 هزار مترمکعب گاز و افزون بر 741 هزار لیتر آب صرفه‌جویی می‌شود که رقم قابل توجهی است.
با این حال رضایی معتقد است که با افزایش نرخ تورم و قیمت تأسیسات مورد نیاز نیروگاه‌های فتوولتاییک، دوره بازگشت سرمایه نیز در این حوزه دچار نوسان شده است.
به گفته او اگر تا همین چند سال پیش دوره بازگشت سرمایه در حوزه ساخت پنل‌های خورشیدی چیزی حدود 4 تا5 سال بود، حالا این دوره به 6 تا 7 سال افزایش پیدا کرده است.
اوقاف، پیشرو در ساخت نیروگاه‌های خورشیدی
مجری طرح خرید تضمینی برق فتوولتاییک شرکت توزیع برق مشهد نیز در گفت‌وگو با برنا بر پیشتاز بودن اوقاف خراسان رضوی در زمینه ورود به نیروگاه‌سازی تأکید می‌کند و می‌گوید: اکنون فقط در شهر مشهد 20 نیروگاه با ظرفیت 1.8 مگاوات به همت این مجموعه ساخته شده است که اوقاف را به لحاظ ظرفیت نیروگاهی در رتبه نخست بین مجموعه‌های دولتی استان قرار می‌دهد.
احمد کرامت‌پور با اشاره به اثرگذاری حوزه وقف در این عرصه اظهار می‌کند: اداره کل اوقاف و امور خیریه استان در قالب طرح خرید برق، انرژی تولیدشده توسط نیروگاه‌هایش را به شرکت برق می فروشد و وزارت نیرو نیز بر اساس تعرفه‌های این طرح، برق موجود را خریداری می‌کند. از سوی دیگر شرکت برق آمادگی کاملی برای همکاری با این مجموعه دارد و از افزایش ظرفیت نیروگاهی در حوزه وقف حمایتی جدی به عمل می‌آورد.
البته به گفته کرامت‌پور دوره بازگشت سرمایه برای سرمایه‌گذاران در حوزه برق فتوولتاییک، اکنون کمتر از چهار سال است و متقاضیان این عرصه در این بازه زمانی به اصل سرمایه خود خواهند رسید.
گزارش: بنیامین یوسف‌زاده
