دوران کودکی شگفت انگیز و باورنکردنی‌ای داشتیم. به دور از هیاهوی دنیای مجازی به بازی‌هایی مشغول می‌شدیم که به وجدمان می‌آوردند و آنقدر سرگرم‌کننده بودند که دلمان نمی‌خواست، لحظه‌ای این بازی‌های مفرح و در عین حال فکری و آموزشی را رها کنیم.
با شجاعت اعتراف می‌کنم که من هم مثل بسیاری از فرزندان این سرزمین؛ دوران کودکی‌ام را با همین بازی‌های بومی-محلی و در کوچه و بازارهای شهر گذراندم.
آنقدر خودم را در لذت بازی‌های کودکی غوطه‌ور می‌کردم که درس و مشق را فراموش می کردم. مادرم عاجزانه تمنا می‌کرد به درس و مدرسه اهمیت دهم. هنوز هم دلم برای آن تفریحات و دوستان دوران کودکی‌ام تنگ میشود. از دنیای مجازی و بازی‌های آنلاین که به قول مادربزرگ‌های شیرازی؛ چشم و چار آدم را کور می‌کند، هیچ‌گاه خوشم نیامده و همیشه در سودای بازی‌های محلی و گروهی‌مان بوده‌ام.
هنوز هم یاد بازی‌های مفرحی چون یک قل دو قل، قایم‌موشک، قایق بازی، عروسک بازی، هفت سنگ، گرگم به هوا و ... روحم را نوازش می‌کند و معتقدم نشاط حاصل از آن بازی‌ها با هزاران هزار بازی اینترنتی خلق شده در عصر مدرنیته، جایگزین نخواهد شد. شش خونه بازی را که دیگر نگو! معرکه بود؛ با گچ بر روی آسفالت حیاط مدرسه و یا بر روی آسفالت‌های کوچه‌مان، خانه‌هایی را ترسیم می‌کردیم و سنگی برمی داشتیم و پرت می‌کردیم و لی‌لی به صورت یک‌پا سنگ را روی خانه‌های بعدی هدایت می‌کردیم.
یاد و خاطره بازی‌های غیر دیجیتال در نزد کودکان دیروز
ایستگاه اتوبوس و نیمکت‌های پایانه با مسافران منتظر، مکان مناسبی برای تداعی یاد و خاطره‌های کودکانه است. آن‌هم برای مردمی که مویشان را در گذر ایام سپید کرده‌اند، یا بزرگ شده‌اند و یا آنقدر قد کشیده‌اند که خجالت می‌کشند شش خانه بازی کنند.
اولین مصاحبه‌شونده خود را بانویی بازنشسته معرفی کرد و نامش را پنهان داشت و بیان کرد: من مربی ورزشی آموزش‌وپرورش بودم. آنقدر بازی شش خانه برایم لذت‌بخش بود که شش خانه را هم به عنوان یکی از ورزش‌های قابل انتخاب در درس ورزش یک قرار داده بودم. دانش‌آموزان هم با هیجان، شش خانه بازی را بر ورزش‌های دیگر اولویت می‌دادند و بازی برجای مانده از اجدادمان را از هر ورزش دیگری بیشتر دوست داشتند.
بانویی دیگر که خود را ۵۳ ساله و طاهره خادم‌الحسینی معرفی کرد و با تأسف گفت: کاش بچه‌های ما به جای رایانه و موبایل با این بازی سرگرم شوند که نه خرجی دارد و نه امکاناتی لازم دارد. در ضمن فرزندان‌مان را از کسالتی که دنیای تکنولوژی به ارمغان آورده، در می‌آورد و پر تحرک‌شان می‌کند. ما که زورمان نمی‌رسد گوشی‌ها را از دست بچه‌هایمان بگیریم و کاش توجه مسئولان تربیت بدنی و آموزش و پرورش نسبت به احیای این بازی‌های قدیمی و گنجاندن در برنامه‌های آموزشی و پرورشی جلب می‌شد تا فرزندان‌مان از این بازی‌های چشم خراب‌کن نجات یابند.
خانم ۳۳ساله‌ای با شرح این که شش خانه بازی؛ سرگرم کننده و در عین حال فکری است، ادامه داد: شاید باور نکنید اما هنوز که هنوز است در خلوت خودم و یا با بچه‌ام، هر زمان که وقت کنم شش خانه بازی می‌کنم.
جیران عابدی اضافه کرد: چارچوب ورزش‌های همگانی آموزش‌وپرورش با همکاری تربیت بدنی باید بر مبنای زنده نگه داشتن این نوع بازی و حرفه‌ای کردن آن باشد. به این دلیل که این ورزش، علاوه بر کم خطر بودن به بدنسازی و جلوگیری از تنبلی نسل آینده و پرورش فکری کودکان کمک شایانی می‌کند. بازی‌های رایانه‌ای و موبایلی به آن‌ها صدمات جسمانی زیادی وارد می‌کند.
همسر وی، ۴۲ساله دارای شغل آزاد، مجید امیدوار، در حالی که به صحبت‌های همسرش گوش فرا داده بود، از گرانی وسایل ورزشی گلایه کرد و گفت: مسئولین مدرسه مرتب می‌گویند"پول بیاورید توپ بخریم، پول بیاورید راکت بخرید و ....". در حالی که بازی‌های محلی کم هزینه هستند. هزینه تأمین یک سنگ، یک گچ و یا یک رنگ، چیز زیادی نیست که مربیان آموزش و پرورش و یا هر ارگان دیگری از رویکرد به این ورزش طفره می‌روند.
احمد مختاری که بر روی نیمکت نشسته، وقتی صحبت‌های همشهری خود را شنید، آمادگی‌اش را برای مصاحبه اعلام کرد و گفت: با همین جفت پا و پرش‌ها، قد کشیدیم. کاش شش خانه بازی که فعلاً و فقط در روستاها به حیاتش ادامه می‌دهد، توسط مسئولین شهر و با همان شکل و شمایلی که از نیاکان‌مان به ارث رسیده، احیا می‌شد.
ماه‌افروز کشاورز، دیگر پیشقدم این مصاحبه از من می‌پرسد: بارها برایم سوال پیش آمده که چرا آموزش و پرورش که می‌تواند و امکاناتش را دارد، آن را در سطح ملی و حتی بین‌المللی به مسابقه نمی‌گذارد تا بچه‌ها، نازپرورده و تن‌پرور نشوند و تحرک اصولی داشته باشند؟
فرح فروردین که همانند او، ۶۰ بهار از عمرش را پشت سر گذاشته، گفت: باید شش خانه بازی در فهرست بازی‌های بچه‌ها و نوه‌هایمان باشد و کاش کهنه بازی‌های قدیم که در پستوی خاطره‌ها خاک می‌خورند، نو می‌شدند. باید این بازی‌های دوست داشتنی مفرح، دوباره از سر گرفته شوند.
خانم ۳۹ ساله‌ای که دوزندگی را حرفه خود می‌داند، نظری متفاوت از دیگر نیمکت‌نشینان ایستگاه اتوبوس دارد و ابراز می‌کند: در دوران کودکی‌مان همین بازی‌ها را کردیم که ساده بار آمدیم. افرادی که بازی‌های کامپیوتری و موبایلی می‌کنند، هوشش‌شان بالا می‌رود و کسی نمی‌تواند کلاه سرشان بگذارد. مگر این که دو عنصر کلیدی یعنی آموزش‌وپرورش و تربیت بدنی با نگاهی خلاقانه، این بازی سابق و ساده و بازی‌های مشابه دیگر را ماهرانه تغییر دهند و بعد در برنامه‌های مدارس بگنجانند.
مهدی احمدی، پدربزرگ ۶۶ ساله‌ای که کنار نوه‌اش نشسته، بر این باور است: اگر پاهای من و هم سن و سال‌هایم قوی است به دلیل این است که در دوران کودکی تا جوانی‌مان، در محلات خود مرتب چنین بازی‌هایی را انجام می‌دادیم. نمی‌دانم به سر استخوان‌های نسل کنونی که سرگرمی‌شان تلفن همراه و رایانه است، چه خواهد آمد!
افزایش مهارت‌های فردی و اجتماعی با بازی‌های ورزشی
یک روانشناس عمومی درباره تاثیر بازی در رشد روانی کودکان و نوجوانان و حتی جوانان می‌گوید: آموزش‌های مهارتی-حرکتی، یادگیری نحوه حفظ تعادل، هماهنگی چشم و پا، هدف‌گیری موثر پرتاب سنگ، یادگیری مهارت‌های اجتماعی، یادگیری نوبت و قوانین و مقررات، یادگیری همدلی در بازی، ایجاد توجه و تمرکز در بازی، عمیق‌تر شدن دوستی‌ها و پیدا کردن دوست‌های جدید از ویژگی‌های مثبت بازی ورزشی مانند شش خانه است.
فرشیا ارشدی با ابراز تأسف از اینکه روی‌آوری اکثر کودکان و نوجوانان و حتی جوانان به بازی‌های فکری کم تحرک آن‌ها را در برابر انواع بیماری‌ها آسیب‌پذیر کرده است در مصاحبه با ایرنا افزود: مدرسین آموزش‌وپرورش باید با طرح‌ریزی ۶ خانه یا ۸ خانه در مدارس و در نظر گرفتن مشوق‌هایی برای افزایش جذابیت بازی‌های محلی، بر تحرک و افزایش فعالیت‌های جسمانی کودکان و نوجوانان بیافزایند.
وی هشدار داد: همانطور که تکنولوژی برای تغذیه روح لطیف کودکان و نوجوانان و ارتقای سطح آموزش و پرورش آن‌ها ضروری است، ارتقای روحیه همکاری، داشتن جسم قوی و سالم و سازگاری با جامعه نیز ضروری است. خانواده‌ها این موضوع را فراموش نکنند که باید در کنار مسئولین مدارس، تعادل مناسبی را میان میزان بهره‌گیری از تکنولوژی، میزان جامعه‌پذیری و سلامت جسمی و روانی دانش‌آموزان ایجاد کنند.
شهنوک پهنوک
نایب رئیس بازی‌های بومی- محلی فارس با اظهار تأسف از اینکه همه‌گیری ناشی از ویروس کووید ۱۹ بر برنامه‌های طرح‌ریزی شده برای ترویج و گسترش بازی‌های محلی تأثیر گذاشته است، افزود: قدیمی‌های ما رشته ورزشی لی لی را تحت عنوان «شهنوک پهنوک» می‌شناختند.
فیروزه فاضلی درباره قدرت این بازی در استحکام‌بخشی به اسکلت بدن و بالا بردن توان فکری و جسمی افراد گفت: اداره کل تربیت بدنی استان فارس به دنبال احیای شش خانه بازی است و در دو باشگاه امام علی(ع) و نرگس، سانس‌های آزاد به علاقه مندان این بازی دیرینه اختصاص یافته است. با تلاش‌هایی که برای احیای این ورزش شده، پیشرفت‌هایی هم حاصل شد اما متأسفانه به دلیل اینکه این ورزش هزینه‌بر نیست، باشگاه‌ها از آن استقبال نمی‌کنند.
وی ادامه داد:در برخی باشگاه‌ها از جمله باشگاه‌های بومی-محلی نیز فقط مابین تمرینات، به چنین ورزشی پرداخته میشود. در حالی که شش خانه بازی، ورزشی توانمندساز است و به ارتقای توان جسمی و فکری ورزشکاران سایر رشته‌ها نیز کمک می‌کند.
وی با فراخوانی باشگاه‌ها به ترویج ورزش‌های بومی-محلی، خواستار شد که در امر تبلیغ و اختصاص اوقاتی به انجام استاندارد و اصولی ورزش‌های بومی-محلی کوتاهی نکنند. چرا که این‌گونه ورزش‌ها علاوه بر جنبه تأمین سلامت جسمی به سلامت روانی افراد نیز کمک می‌کنند. ایشان متذکر شدند: ورزش‌های بومی-محلی، به عنوان یکی از تستهای مهم روانشناسی محسوب می‌شوند و برای سنجش تعادل بیمار مثل تست گردو شکن، کاربرد فراوانی نزد روان‌پزشکان دارند.
فاضلی نسبت به خطر تنهایی و انزوای نسل آینده‌ساز کشور و دوری از اجتماع با بازی‌های رایانه‌ای هشدار داد و در جهت اجتماعی کردن کودکان‌ونوجوانان، درخواست کرد: خانواده‌ها به ورزش‌های بومی-محلی که موجب یکپارچگی، همبستگی، سرگرمی و هیجان کودکان و نوجوانان می‌شوند، اهمیت بیشتری دهند و خانه‌های خود را به محلی برای یادگیری، ترویج و گسترش بازی‌های محلی تبدیل کنند تا نسلی پرانرژی، شاداب، سالم، مسئولیت‌پذیر و جامعه‌پذیر تحویل اجتماع دهند.
«حیاط پویا» طرحی ارزشی در تجدید حیات ۶خانه‌های ماندگار
مدیر روابط‌عمومی اداره کل آموزش‌وپرورش استان فارس می‌گوید: دو سال است که با جدیت، استارت طرحی را زده‌ایم که متأسفانه در پشت دیوار منحوس کرونا متوقف شده است.
حمیدرضا شعبانی توضیح داد: «حیاط پویا» طرحی ارزشی و از پیش مشخص شده است که آموزش‌وپرورش با هدف تجدید حیات بازی‌های بومی-محلی از جمله شش خانه بازی به همه مدارس استان ابلاغ کرده و دستورالعمل‌های اجرایی را نیز در اختیارشان قرار داده است. خوشبختانه این طرح با سرعتی بالا توسط مدیران مدارس به اجرا درآمده و دانش‌آموزان نیز استقبال چشمگیر و خارج از تصوری از این طرح داشته‌اند.
وی بیان کرد: دانش‌آموزان زیادی در زنگ‌های تفریح به این بازی هیجانی و سایر بازی‌های بومی-محلی که در قالب این طرح معرفی شده‌اند، روی آورده‌اند.
شعبانی درباره پیشینه طرح مذکور به ایرنا گفت: اساس ایده این طرح؛ بر مبنای ایجاد تحرک جسمانی مناسب در دانش‌آموزان و تقویت گروه‌گرایی ریخته شد که با توجه به کمرنگ شدن حضور دانش‌آموزان در مدارس جهت حفظ سلامتی آن‌ها در برابر کووید۱۹، راندمان و بازده آن کاهش یافت اما یقین داریم که حاصل احیای این طرح معنی‌دار، پس از بازگشایی مدارس و از سرگیری آموزش‌های حضوری، بهتر مشخص خواهد شد.
مدیر روابط عمومی اداره کل آموزش و پرورش فارس علت تأکید بر این طرح را مزیت‌های مهمی چون کم خطربودن، بار تربیتی، افزایش مهارت کارگروهی، و فراگیری روحیه تعاون و همکاری در دانش‌آموزان دانست و اضافه کرد: همین مزایا منجر به رشد و پرورش مطلوب دانش‌آموزان و رفع دغدغه‌های خانواده‌ها میشود.
سال ۱۳۹۵ و آغاز برگزاری مسابقات بومی-محلی
رئیس اداره تربیت بدنی و فعالیت‌های ورزشی آموزش و پرورش استان فارس بیان کرد: از سال ۱۳۹۵، پیگیری ورزش‌های بومی-محلی در چارچوب «مدرسه پویا» منجر به تشکیل دو انجمن دخترانه و پسرانه شد تا شش خانه بازی و سایر بازی‌های مشابه، در قالب فرم و هیأتی اصولی در سطوح محلی و حتی کشوری به رقابت گذاشته شوند.
آیت‌الله دهقان ادامه داد: پژوهش‌های انجام شده بر روی شش هزار دانش‌آموز نشان داد که سبک خاص زندگی معاصر، موجب وارد آمدن آسیب‌های عضلانی و بروز ناهنجاری‌های قامتی و بدنی به ویژه در دخترها شده است. همین امر انگیزه برای ترویج ورزش‌های بومی-محلی در مدارس را افزایش داد.
وی افزود: روال کار چنین است که ابتدا رقابت‌های بومی در هر شهرستان از طریق دو انجمن مربوطه برگزار می‌شوند. سپس برگزیدگان در مرحله استانی به رقابت می‌پردازند. نهایتاً منتخبان استانی به مسابقات کشوری فرستاده می‌شوند. البته باید اشاره کنم که روند برگزاری این مسابقات به دو گونه است؛ یکی، ویژه دانش‌آموزان اول و دوم دبیرستان است که علاوه بر دریافت تشویق‌نامه و جایزه به مسابقات کشوری اعزام می‌شوند و دیگری، برای محصلین دوره‌های دیگر آموزشی است که رقابتی نیست و شکل سرگرمی و بدنسازی دارد.
رئیس اداره تربیت بدنی و فعالیت‌های ورزشی آموزش‌وپرورش فارس بیان کرد: اگر سری به بیشتر مدارس بزنید، می‌بینید که طی این نیم دهه با نصب نرده‌ها، ساخت پل‌های معلق، قرار دادن اسباب بازی‌ها و وسایل ورزشی، خط‌کشی حیاط‌های مدارس همچنان مصممانه به دنبال ایجاد نشاط و تحرک بیشتر در دانش‌آموزان هستیم.
وی به زمان ۴۵ دقیقه‌ای اختصاص یافته به تحرک بدنی دانش آموزان اشاره کرد و افزود: شش خانه بازی که در مدارس آن را به نام «لی لی» به بچه‌ها معرفی کردیم را در «حیاط پویا» مورد توجه قرار داده‌ایم و حتی برای گرایش آن‌ها و ترغیب‌شان کتابی را در این زمینه چاپ کرده‌ایم. اما این فعالیت‌ها هنوز پاسخگوی نیازهای سرگرمی کودکان و نوجوانان نیست.
