به گزارش گروه فرهنگی ایرنا از معاونت امور فرهنگی و اجتماعی شرکت بهره برداری مترو تهران، در روزهای همه گیری کرونا که زندگی عادی مردم دچار اختلال شده و هر روز آمار بیماران و درگذشتگان بر نگرانی‌ها می‌افزاید، تمام دستگاه‌های مربوطه نیز به طور مستمر مردم را رعایت به مواردی همچون ماندن در خانه، رعایت فاصله اجتماعی و استفاده از ماسک توصیه می‌کنند.
در این بین اما معاونت امور فرهنگی و اجتماعی شرکت بهره‌برداری متروی تهران به عنوان متولی اجرای برنامه‌های فرهنگی در بزرگترین سامانه حمل و نقل درون شهری در قالب‌های مختلف شهروندان را به رعایت نکات بهداشتی دعوت می‌کند. در ادامه این برنامه‌ها با هدف اطلاع‌رسانی و آموزش شهروندی به مسافران کلان‌شهر زیرزمینی تهران پویشی با عنوان کوویدیه در قالب طرح‌های گرافیکی در سطح ایستگاه‌های متروی تهران به نمایش گذاشته شده است. در این طرح‌ها شعرا با اقتراح از اشعار شعرای نامی کشور مانند حافظ، سعدی، خیام، شهریار، نیما و بسیاری دیگر از شاعران به زبان طنز، مسافران مترو را به رعایت فاصله اجتماعی و استفاده از ماسک دعوت می‌کنند تا هم موجب ارتقای سطح فرهنگی مسافران شود و هم فضای پر از نگرانی آن‌ها را تلطیف کنند و باعث شود لبخندی کوتاه بر لبان مسافران خسته مترو شوند.
اقتراح سنت مرسومی در انجمن‌ها و محافل ادبی همچنین مطبوعات ادبی است؛ به این شکل که گاه بیتی یا غزلی از شاعری مشهور را به اقتراح می‌گذاشتند که شاعران قطعه شعری با همان وزن و قافیه و اغلب با محتوای طنز بسرایند.
این پویش فرهنگی با استقبال مسافران متروی تهران مواجه شد، اما برخی شهروندان این حرکت را توهین به مفاخر ادبی کشور دانسته و خواستار تجدید نظر در ادامه این پویش شدند.
عبدالجبار کاکایی، شاعر و ترانه‌سرای بنام در این مورد گفت: اتفاقا گروه فرهنگی ما در شورای زیباسازی شهر تهران به دنبال اجرای طرحی مشابه بود که معاونت امور فرهنگی و اجتماعی شرکت بهره‌برداری متروی تهران در اجرای این طرح با عنوان کوویدیه پیش‌قدم شد.
جایگاه شاعران ایرانی تثبت‌شده است
او با تأکید بر لزوم استفاده طنزگونه از اشعار بزرگان شعر فارسی برای از بین رفتن فضای خشک و دستوری در جامعه، گفت: نباید مدام با شهروندان از طریق امر و نهی در بیلبوردهای خیابانی گفت‌وگو شود. گاهی اوقات بهتر است که فضای شهر متفاوت و آمیخته با طنز شود.
نباید برای فرهنگ‌سازی در جامعه به صورت دستورالعملی صحبت کرد. اقدامات و طرح‌های اجتماعی باید به گونه‌ای باشد که محیط شهری جذابی برای شهروندان ایجاد شود.
کاکایی تاکید: جایگاه شاعران بزرگ ایرانی به حدی تثبیت شده است که این شوخی و مزاح‌ها قرار نیست هیچ لطمه و ناراحتی برای جایگاه آنان ایجاد کند. بسیاری از شاعران ایرانی در آثار خود به زبان طنز شعر سروده‌اند. برای مثال بخش پایانی دیوان سعدی دارای هجویات و طنزیات بسیاری است یا بسیاری از اشعار حافظ، ابیات طنازانه زیبایی دارد.
این شاعر و ترانه‌سرای ایرانی با اشاره به اینکه بیشتر شاعران بزرگ و نام‌آور ایرانی اهل بذله‌گویی و لطیفه‌گویی بوده‌اند، افزود: استفاده طنزگونه از آثار این بزرگان به منظور پایین آوردن شأن مفاخران ایرانی تلقی نمی‌شود. در روزگار حاضر، فراموشی شاعران بزرگ مهم‌تر است یا یادآوری این اشعار. باید از زمانی ترسید که نام و اشعار شاعران ایرانی بر زبان هیچ شهروندی جاری نشود.
نقیضه‌سازی هنر و تکنیکی در ایجاد طنز است
سعید بیابانکی شاعر و طنزپرداز نیز از منتقدان می‌خواهد به منابع معتبر در این زمینه مراجعه کند و می‌گوید: نقیضه‌سازی یک هنر و تکنیک در راستای ایجاد طنز است و اتفاقا زنده یاد مهدی اخوان ثالث کتابی با عنوان نقیضه و نقیضه‌سازان نوشته است. از علاقمندان دعوت می‌کنم این کتاب را مطالعه کنند و ببینند در طول تاریخ ادبیات این یک روال بوده است یعنی نه تنها وهن آثار مشهور ادبی نیست بلکه در راستای انتشار مجدد آن آثار موثر است به این لحاظ که معمولا نقیضه روی آثار مشهور انجام می‌شود. نه تنها در شعر بلکه در سینما و رمان هم دیده می‌شود.
وقتی یک‌اثر به شهرت و مقبولیت می‌رسد برخی هنرمندان که در زمینه طنز فعالیت می‌کنند از این آثار در راستای ایجاد فضای طنز استفاده می‌کنند و مفهوم تازه‌ای را می‌آفرینند که وهن نیست بلکه یک شیوه است و همواره معمول و از دوره‌های پیشین هم مرسوم بوده و مختص به امروز نیست و اتفاقا برخی از آثار مشهور به واسطه همین نقیضه گویی‌ها مورد استقبال مجدد قرار گرفته است.
وی افزود: زیرا با خواندن این نقیضه‌ها مردم به اصل شعر یا اثر مراجعه می‌کنند. کسانی که به این طرح انتقاد دارند یا طنز را نمی‌شناسند و یا با تاریخ طنزپردازی آشنا نیستند. طرح کوویدیه هم که در مترو اجرا شده است کار تازه‌ای است؛ آن هم در روزگاری که همه درگیر این بیماری شده‌اند می‌توانند هم لبخندی به لب داشته باشند و هم توصیه ایمنی شاعرانه طنزآمیز هنرمندانه ببینند.
بیابانکی ادامه داد: من کتابی دارم با عنوان ضد حالات که با اشعار حافظ شوخی شده است و اساتیدی همچون جناب بهاءالدین خرمشاهی از آن استقبال کردند. در این زمینه شاعرانی هم چون ناصر فیض و عمران صلاحی هم فعالیت دارند و حتی مرحوم کیومرث صابری فومنی یا همان گل آقا نیز این نقیض گویی را انجام داده است.
شوخی با شعر از قدیم وجود داشته است
عباس حسین نژاد، نویسنده، فعال فرهنگی، رسانه و فضای مجازی درباره پروژه کوویدیه در متروی تهران و برخی انتقادات به نحوه اجرای این پروژه در زمینه استفاده از شاعران بزرگ در مقوله طنز و مقابله با کرونا گفت: شوخی با شعر از قدیم وجود داشته است و با اشعار بزرگان همیشه این شوخی شده است که به آن نقیضه‌نویسی یا پارودی می‌گویند. شاید کلمه ماسک در این اشعار به درستی ننشسته باشد اما این شوخی همیشه وجود داشته است.
این نویسنده گفت: در طنزنویسی نیاز جدی به ظرافت داریم و اگر رندی که در اشعار شاعران بزرگ موجود است رعایت نشود منجر به آسیب خواهد شد. در بحث شعر در این پروژه نیز توهین مطرح نیست و می‌توان گفت شاید کلمه ماسک به خوبی در طنزسرایی استفاده نشده است.
او ادامه داد: تصاویر (شاعران بزرگی که ماسک بر صورت دارند) اتفاق خوب و قابل توجهی بود ما نیز به دلیل وضعیت کرونا به عنوان ناشر در کتابی با عنوان روزنامه آب و هوا از خاطرات ناصرالدین شاه، در تبلیغاتش از همین روش استفاده کردیم و روی صورت ناصرالدین شاه ماسک گذاشتیم.
این فعال فرهنگی در پایان گفت: در هر حال به نظر بنده در مخاطبان طنز باید تحمل خود را بالا ببرند تا هم فضای خلاقیت در طنز بیشتر شود هم جامعه‌ای انتقادپذیر و رو به رشد داشته باشیم
